Please enter banners and links.

2 ـ 1 ـ 1ـ بهزيستي معنوي…………………………………………………………………………………….15
2 ـ 1 ـ 1 ـ 1ـ ابعاد بهزيستي معنوي از ديدگاه فيشر……………………………………………………19
2 ـ 1 ـ 2ـ شادکامي……………………………………………………………………………………………..19
2 ـ 1 ـ 2 ـ 1ـ ديدگاه هاي موجود درباره شادي………………………………………………………..22
2 ـ 1 ـ 2 ـ 1 ـ 1ـ نظريه نقطه ثابت…………………………………………………………………………..22
2 ـ 1 ـ 2 ـ 1 ـ 2ـ نظريه مقايسه……………………………………………………………………………….22
2 ـ 1 ـ 2 ـ 1 ـ 3ـ نظريه عاطفه………………………………………………………………………………..22
2 ـ 1 ـ 2 ـ 2ـ الگوي شادي از ديدگاه شلدون و ليبوميرسکي……………………………………….23
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3ـ نظريه هاي مختلف روانشناسي درباره شادي…………………………………………..23
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3 ـ 1ـ ديدگاه فرويد……………………………………………………………………………..23
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3 ـ 2ـ ديدگاه اسکينر…………………………………………………………………………….24
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3 ـ 3ـ ديد گاه مزلو……………………………………………………………………………….24
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3 ـ 4ـ ديدگاه اسلام درباره شادي…………………………………………………………….24
2 ـ 1 ـ 3ـ سلامت روان…………………………………………………………………………………………25
2 ـ 1 ـ 3 ـ 1ـ سلامت روان و ابعاد آن……………………………………………………………………..26
2 ـ 1 ـ 3 ـ 1 ـ 1ـ سلامت جسماني………………………………………………………………………….26
2 ـ 1 ـ 3 ـ 1 ـ 2ـ سلامت اجتماعي…………………………………………………………………………26
2 ـ 1 ـ 3 ـ 1 ـ 3ـ سلامت هيجاني…………………………………………………………………………..27
2 ـ 1 ـ 3 ـ 1 ـ 4ـ سلامت معنوي……………………………………………………………………………27
2 ـ 1 ـ 3 ـ 2ـ مفهوم سلامت روان براساس رويکردهاي مختلف روانشناسي…………………..27
2 ـ 1 ـ 3 ـ 2 ـ 1ـ رويکرد زيستي…………………………………………………………………………..27
2 ـ 1 ـ 3 ـ 2 ـ 2ـ رويکرد تحليل رواني…………………………………………………………………..27
2 ـ 1 ـ 3 ـ 2 ـ 3ـ رويکرد رفتارگرايي…………………………………………………………………….28
2 ـ 1 ـ 3 ـ 2 ـ 4ـ رويکرد انسان گرايي…………………………………………………………………..28
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3ـ نظريه هاي مختلف روانشناسي درباره سلامت روان……………………………….28
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ـ 1ـ ديدگاه فرويد و مکتب روانکاوي………………………………………………….28
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ـ 2ـ ديدگاه آلپورت………………………………………………………………………….29
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ـ 3ـ ديدگاه راجرز…………………………………………………………………………….29
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ـ 4ـ ديدگاه فروم………………………………………………………………………………30
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ـ 5ـ ديدگاه مزلو……………………………………………………………………………….30
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ـ 6ـ ديدگاه فرانکل……………………………………………………………………………31
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ـ 7ـ ديدگاه پرلز……………………………………………………………………………….31
2 ـ 1 ـ 3 ـ 3 ـ 8ـ سلامت روان از ديدگاه اسلام……………………………………………………….31
2 ـ 2ـ پيشينه تحقيقاتي………………………………………………………………………………………..33
2 ـ 2 ـ 1ـ تحقيقات انجام شده در ايران………………………………………………………………….33
2 ـ 2 ـ 2ـ تحقيقات انجام شده در خارج از ايران………………………………………………………36
فصل سوم: روش پژوهش
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………45
3 ـ 1ـ روش پژوهش……………………………………………………………………………………………45
3 ـ 2ـ جامعه هدف، نمونه و روش نمونه گيري………………………………………………………..45
3 ـ 3ـ ابزارهاي تحقيق…………………………………………………………………………………………46
3 ـ 3 ـ 1ـ پرسشنامه بهزيستي معنوي……………………………………………………………………….46
3 ـ 3 ـ 2ـ پرسشنامه شادکامي آکسفورد………………………………………………………………….47
3 ـ 3 ـ 3ـ پرسشنامه سلامت عمومي……………………………………………………………………….48
3 ـ 4ـ شيوه اجراي پژوهش………………………………………………………………………………….48
3 ـ 5ـ شيوه تجزيه و تحليل داده ها………………………………………………………………………..49
فصل چهارم: يافته هاي پژوهش
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………..51
4 ـ 1ـ يافته هاي توصيفي…………………………………………………………………………………….51
4 ـ 2ـ يافته هاي استنباطي……………………………………………………………………………………53
فصل پنجم: بحث و نتيجه گيري
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….84
5 ـ 1ـ بحث و نتيجه گيري……………………………………………………………………………………84
5 ـ 2ـ محدوديت هاي پژوهش……………………………………………………………………………..95
5 ـ 3ـ پيشنهادهاي پژوهش…………………………………………………………………………………..96
5 ـ 3 ـ 1ـ پيشنهادهاي پژوهشي…………………………………………………………………………….96
5 ـ 3 ـ 2ـ پيشنهادهاي کاربردي……………………………………………………………………………96
فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………97
منابع فارسي……………………………………………………………………………………………………..97
منابع انگليسي…………………………………………………………………………………………………102
پيوست ها………………………………………………………………………………………………………107
فهرست جدول ها:
عنوان شماره صفحه
جدول 4ـ1: حجم نمونه به تفکيک جنسيت در دانشگاه و حوزه………………………………………51
جدول 4ـ2: ميانگين و انحراف معيار بهزيستي معنوي و مؤلفه هاي آن به تفکيک
دانشگاه و حوزه…………………………………………………………………………………………………….51
جدول 4ـ3: ميانگين و انحراف معيار شادکامي به تفيک دانشگاه و حوزه………………………….51
جدول 4ـ4: ميانگين و انحراف معيار مؤلفه هاي سلامت عمومي به تفکيک
دانشگاه و حوزه…………………………………………………………………………………………………….52
جدول 4ـ5: بررسي نرمال بودن داده ها…………………………………………………………………….. 53
جدول 4ـ6: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي
و شادکامي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان………………………………………………….. 54
جدول 4ـ7: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي
و شادکامي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان………………………………………………..55
جدول 4ـ8: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي
و شادکامي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان…………………………………………………..56
جدول 4ـ9: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و شادکامي در
دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان……………………………………………………………………57
جدول 4-10: بررسي معني دار بودن مدل رگرسيون………………………………………………….. 58
جدول 4ـ11: نتايج تحليل رگرسيون چندگانه براي پيش بيني شادکامي براساس
متغيرهاي بهزيستي وجودي و مذهبي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي
علميه شهر کرمان……………………………………………………………………………………………….. 59
جدول4ـ12: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي و علائم جسماني
در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان…………………………………………………………………60
جدول 4ـ13: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي و علائم جسماني
در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان……………………………………………………………..61
جدول4ـ14: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و علائم جسماني
در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان………………………………………………………………… 62
جدول 4ـ15: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و علائم جسماني
در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان………………………………………………………………63
جدول4ـ16: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و علائم اضطراب
و اختلال در خواب در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان……………………………………… 64
جدول 4ـ17: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي و علائم اضطراب
و اختلال در خواب در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان……………………………………65
جدول 4ـ18: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و علائم اضطراب
و اختلال در خواب در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان……………………………………….66
جدول 4ـ19: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و علائم اضطراب
و اختلال در خواب در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان………………………………….. 67
جدول 4ـ20: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي و اختلال در
کارکرد اجتماعي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان…………………………………………68
جدول 4ـ21: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي و اختلال در
کارکرد اجتماعي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان……………………………………..69
جدول 4ـ22: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و اختلال در
کارکرد اجتماعي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان………………………………………..70
جدول 4ـ23: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و اختلال در
کارکرد اجتماعي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان…………………………………… 71
جدول 4ـ24: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي و علائم افسردگي
در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان………………………………………………………………..72
جدول 4ـ25: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي وجودي و علائم افسردگي
در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان……………………………………………………………73
جدول 4ـ26: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و علائم افسردگي
در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان……………………………………………………………… 74
جدول 4ـ27: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي مذهبي و علائم افسردگي
در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان……………………………………………………………75
جدول 4ـ28: بررسي معني دار بودن مدل رگرسيون……………………………………………….. 76
جدول4ـ29: نتايج تحليل رگرسيون چندگانه براي پيش بيني سلامت عمومی براساس
متغيرهاي بهزيستي وجودي و مذهبي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي
علميه شهر کرمان…………………………………………………………………………………………….. 76
جدول 4ـ30: نتايج آزمون يومن ويتني براي مقايسه ميانگين بهزيستي معنوي در دانشجويان
دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه کرمان………………………………………………………..78
جدول 4ـ31: نتايج آزمون تي مستقل براي مقايسه ميانگين شادي در دانشجويان دانشگاه شهيد
باهنر و حوزه هاي علميه کرمان………………………………………………………………………….. 79
جدول 4ـ32: نتايج آزمون يومن ويتني براي مقايسه ميانگين سلامت عمومي در دانشجويان
دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه کرمان………………………………………………………..80
جدول 4ـ33: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي معنوي با شادکامي
در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان…………………………………………………………….81
جدول 4ـ34: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي معنوي با سلامت عمومي
در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان……………………………………………………………81
جدول 4ـ35: نتايج آزمون همبستگي براي بررسي رابطه بهزيستي معنوي با شادکامي
و سلامت عمومي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهرکرمان……………………………………..82
فصل اول
طرح پژوهش
1 ـ 1 . مقدمه TC “1 ـ 1 . مقدمه” \f C \l “1”
قشر دانشجو گروهي مهم از جامعه بوده و سرنوشت سازان آينده کشور هستند. در جوامع گوناگون سياست گذاري ها همواره متوجه اين گروه، بررسي ويژگي ها و تربيت آن ها براي دستيابي به آينده مورد نظر بوده است. در ساختار گروه دانشجويي، دانشجويان حوزه و دانشگاه دو گروه اصلي را تشکيل مي دهند.
در بررسي هر گروه از افراد بايد به اين نکته توجه داشت که، انسان موجودي پيچيده و داراي ابعاد وجودي گوناگون است . پيوند مستحکمي که ميان اين ابعاد وجود دارد، موجب مي گردد که نياز به ديدگاهي چند بعدي و همه جانبه جهت فهم و درک آدمي و کمک به رشد و بهزيستي او، حس گردد.
بهزيستي عاملي مهم در حيطه زندگي فردي و جمعي است که همگان به دنبال دستيابي و گسترش آن در زندگي خود هستند. روانشناسي نقش والايي براي اين صفت قائل گشته است. در ابتداي ظهور روانشناسي، تأکيد اين رشته بر بيماري هاي رواني و درمان آن ها بود، اما با گذشت زمان «مدل سلامت رواني»، «مدل بيماري» را به چالش کشيده است(کيز، 2002). البته در تاريخ روانشناسي همواره بزرگاني چون جيمز، راجرز، مزلو، فروم و فرانکل برداشت هاي مثبتي از شخصيت سالم و کنش وري مثبت به دست داده اند. در ديدگاه هاي نوين روانشناسي مثبت نگر نيز، پژوهشگران برجسته اي چون ريف و سينگر (1998)، سليگمن و سيکزنتميهالي (2000) و کيز(2002)، بر لزوم در نظر گرفتن جنبه هاي مثبت بشر و مفهوم بهزيستي در تعريف سلامت رواني تأکيد کرده اند(کيز، 2004).
با تأکيد بر بهزيستي، بررسي عوامل مؤثر بر آن به صورت جنبه خاصي از روانشناسي بروز کرد. با ظهور بهزيستي در حيطه روانشناسي، احساس بهزيستي، يکي از ويژگي هاي مهم افراد داراي سلامت روان شناخته شد.
در طي سال هاي 1970-1960 جنبشي جهت مطالعه عوامل مرتبط با کيفيت زندگي در ايالات متحده آغاز گرديد و شروع يک عقيده تدريجي شد، مبني بر اين که رضايت در زندگي فقط بر پايه عوامل عيني نبوده و به عوامل ذهني مؤثر در اين حيطه نيز توجه گرديد. همزمان با اين جنبش بود که گروهي به اهميت اثر معنويت در بهزيستي پافشاري کردند. اليسون (1983) و پالوتزين و اليسون(1982)، استدلال کردند که کيفيت زندگي مفهومي است که بهزيستي مادي، رواني و معنوي در آن دخيل اند(بونت، 2009). بهزيستي معنوي از رابطه دو مفهوم بهزيستي و نقش معنويت در آن شکل گرفت و گسترش يافت که ناشي از توجه به نقش معنويت در بهزيستي فردي بود. در مطالعه اي بر روي دانشجويان سنگاپوري مشخص شد که آنان معنويت را براي آدمي، رشد و بهزيستي او اساسي مي دانند (تيو ، کريدي و چان،2012). بهزيستي معنوي، حسي از ارتباط با ديگران، داشتن معني و هدف در زندگي و داشتن ارتباط و اعتقاد به يک قدرت متعالي است( هاکز ، هال ، تالمن و ريچينز، 1995 ). اليسون (1983)، بيان مي دارد که بهزيستي معنوي شامل دو عنصر رواني اجتماعي و مذهبي است. بهزيستي مذهبي شامل ارتباط با يک قدرت متعالي است و بهزيستي وجودي که عنصري رواني ـ اجتماعي است، بيانگر احساس فرد است از اينکه چه کسي است؟ چه کاري و چرا انجام مي دهد و به کجا تعلق دارد. اين دو بعد در عين جدا بودن، با هم تعامل داشته و احساس سلامت معنوي، رضايت و هدفمندي را به وجود مي آورند. به اين شکل بهزيستي معنوي نقش والايي در مطالعات مرتبط با بهزيستي و سلامت روان يافت.
سلامت روان يکي از مهم ترين شاخص هاي سلامت و بهداشت يک جامعه تلقي مي شود. سازمان بهداشت جهاني از سال 1946 براي سلامتي سه بعد زيستي، رواني و اجتماعي قائل شده است، اما در اکثر کشورها دو بعد رواني و اجتماعي ناديده گرفته مي شوند. از زمان ظهور رسمي روانشناسي سلامت در 1970 ، در مدت زماني بسيار کوتاه، روانشناسي سلامت به رکن اصلي علوم رفتاري تبديل شد. جنبه هاي مؤثر در بررسي رشد و تکامل انسان فراوان بوده و سلامت روان به عنوان يکي از مهم ترين موضوعات روانشناسي سلامت، مطرح است. سلامت روان چيزي بيشتر از نبود اختلال هاي رواني است و شامل خوب بودن ذهني، ادراک خودکارآمدي، استقلال و خودمختاري، کفايت و شايستگي، وابستگي ميان نسلي و خود شکوفايي توانمندي هاي بالقوه فکري و هيجاني مي گردد(سازمان بهداشت جهاني،2001 ).
در پرداختن به هيجان هاي مثبت و عوامل مؤثر بر کيفيت زندگي، شادکامي نيز از عوامل مطرح شده در حيطه روانشناسي مثبت نگر است و تأثير شگرفي بر احساس رضايت و بهزيستي دارد. در گذشته روانشناسي بر هيجان هاي منفي و اختلال متمرکز بود، اما به تدريج از چند دهه گذشته به بررسي هيجان هاي مثبت و عوامل مؤثر بر کيفيت زندگي پرداخت. در اکثر تعاريف مطرح شده از شادکامي، تجربه احساس مثبت به چشم مي خورد. استوارت، واتسون، کلارک، ابمير و ديري (2010)، شادي را متشکل از لذت از زندگي، نداشتن احساس منفي مثل اضطراب و افسردگي و داشتن ميانگيني از رضايت از زندگي مي دانند.
اهميت دادن به بهزيستي فردي، سلامت روان و شادي همواره مدنظر پژوهشگران علوم انساني بوده است.در سايه توجه به اهميت معنويت، به عنوان رکني اساسي در جامعه ايران، اهميت بررسي اين ابعاد در فرد فرد آدميان مطرح بوده و هست.
1 ـ 2 . بيان مسأله
اين اعتقاد وجود دارد که معنويت و مذهب با يکديگر همپوشي دارند و هر دو شامل اعتقاد به وجودي مقدس مي شوند، اما در حقيقت هريک ويژگي هاي خود را دارا هستند. وابستگي نسبي اين دو مقوله، بررسي اين مطلب را که آيا معنويت در مدارس مذهبي ما از دانشگاه ها بالاتر است يا خير، به صورت سؤالي در ذهن آدمي نمايان مي سازد. معنويت در فطرت آدمي ريشه دارد. ميلر و تورسن (1999)، بيان داشته اند که دين و معنويت در زندگي افراد نه تنها رايج است بلکه از اهميت ويژه اي برخوردار مي باشد و با دستاوردهاي مثبت سلامت مرتبط است. الکينز ( 1998)، پارگامنت، کوئينگ و پرز ( 2000) و بارکر و بوچانان بارکر ( 2005)، بر اهميت اثر معنويت در سلامت روان تأکيد کردند. پنجمين همايش ساليانه معنويت و سلامت روان(2013)، معنويت را به عنوان راه حلي براي مشکلات فعلي در سيستم مراقبت هاي سلامت ذکر کرده است(http://gwumc.edu). بهزيستي معنوي به عنوان سازه اي که نشانگر ارتباط با قدرتي متعالي(خدا)، خود و ديگران است، از تلاشي جهت ترکيب معنويت و بهزيستي، ايجاد گرديد. در جايي که سلامت روان به صورت توانايي سازگاري فردي و احساس بهزيستي کلي، درک مي گردد، نتايج فراواني از تأثير دين و بهزيستي معنوي بر سلامت روان وجود دارد. جعفري، دهشيري، سهرابي و نجفي(1388) و صفايي راد، کريمي، شموسي و احمدي طهور(1389)، افراد با بهزيستي معنوي بالاتر را داراي سطوح بالاتر سلامت روان يافتند. شادي نيز به عنوان داشتن احساسات مثبت، رضايت از زندگي و نبود احساسات منفي، متأثر از دين و معنويت فردي است. لويس، مالتبي و دي (2005) شادي و بهزيستي روانشناختي را تحت تأثير دين و معنويت مي دانند. گرين و اليوت (2010)، نيز افراد ديندار را داراي سلامت و شادي بيشتر، گزارش کرده اند. با وجود اهميت بهزيستي معنوي، سلامت روان و شادکامي در هر جامعه و تحقيقات فراوان صورت گرفته، نمي توان ادعا کرد که وضعيت جوامع در اين موارد رو به پيشرفت و بهبود است. فراواني افسردگي در قشردانشجو(اميديان،1388 ؛ ابراهيم، آدامز، کلي و گلازبروک،2012)، احساس تهي بودن و بي معنايي زندگي، به فراواني قابل درک و مشاهده است. با توجه به اهميت بهزيستي معنوي و نقش آن در ارتقاء سلامت روان و شادکامي و با توجه به کمبود منابع موجود در اين زمينه، با تأکيد بر اهميت قشر جوان و به ويژه دانشجويان و با هدف توسعه و تکميل نتايج موجود دراين زمينه، در اين پژوهش به دنبال اين هستيم که ضمن بررسي و مقايسه رابطه بهزيستي معنوي با شادکامي و سلامت روان در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه شهر کرمان، در پي پاسخ به اين سؤالات برآييم که:
آيا بين بهزيستي معنوي با شادکامي و سلامت عمومي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
آيا بين بهزيستي معنوي با شادکامي و سلامت عمومي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
1 ـ 3 . اهميت و ضرورت پژوهش
معنويت موضوعي فراموش شده و به اعتقاد برخي افراد، خرافي بود که مدت ها از حيطه مباحث علمي به دور ماند. در چند دهه گذشته، معنويت و اهميت آن در رشد و سلامت انسان، توجه محققين را به خود جلب کرده است و پس از دوره اي مادي گرايي توجه به اين مقوله مجددا در حال رشد و گسترش است. به طوري که کريمي(1383) مي گويد: در دهه هاي اخير مباحث عرفاني، معنوي و تعاليم اشراقي بيش از پيش جايگاه خود را باز يافته است و اهل نظر در حوزه هاي عرفان، حکمت، هنر، ادبيات و روانشناسي به نقش معجزه آساي عرفان و ارزش هاي معنوي در پاسخ به نيازهاي تکاملي انسان و درمان ناملايمات و بيماري هاي روحي و رواني او و رسيدن به سلامت روان او تأکيد فراوان دارند.
امروزه مردم جهان بيش از پيش به معنويت و امور معنوي گرايش يافته اند. اين گرايش تا حدودي ناشي از يافته هاي مبني بر نقش متغيرهاي معنوي و مذهبي در سلامت رواني و جسماني است. اهميت نقش معنويت در بهزيستي با آغاز توجه به نقش معنويت به عنوان متغيري مؤثر در کيفيت زندگي در دهه هاي70-1960 رخ نمود و به سرعت مورد توجه قرار گرفت. ميلر و تورسن(1999)، به اهميت اثر معنويت در مراقبت هاي سلامتي امروزه تأکيد کرده و بيان داشتند که مشارکت هاي ديني و معنوي نه تنها در بين مردم عموميت داشته، بلکه اهميت زيادي در زندگي افراد دارد و با دستاوردهاي زيادي در حيطه سلامت مرتبط است. ميلر و تورسن(2003)، پيشنهاد دادند که معنويت و دينداري مي تواند اثرات مهمي بر سلامت و رفتار فردي داشته باشد.
سازمان بهداشت جهاني سلامت را اين گونه تعريف مي کند: حالت کامل سلامت جسماني، رواني و اجتماعي، نه فقط فقدان بيماري يا ناتواني. سلامت روان مفهومي گسترده است که درک آن اهميت فراوان دارد و از مؤلفه هاي مؤثر در کيفيت زندگي و توانايي لذت بردن از زندگي است. در دنياي امروزه عليرغم گسترش خدمات رفاهي، نه تنها سطح سلامت روان رو به فزوني نرفته است ، بلکه شاهد کاهش آن نيز بوده ايم. افسردگي بيماري شايع در جمعيت امروزي است، که نام سرماخوردگي رواني را بر آن نهاده اند. آخرين آمار کشوري ميزان ابتلا به اختلالات رواني به سال 1391 برمي گردد، که بر طبق آن، شيوع اختلالات رواني در بين زنان 5/26 درصد و در مردان 8/20 درصد و به صورت کلي 6/23 درصد بوده است (http://isna.ir).
مشکلات سلامت روان، اثر غيرقابل انکاري بر جامعه و کارکردهاي مختلف آن خواهد گذاشت که لزوم بررسي و تلاش جهت کنترل و پيشگيري در اين زمينه، به ويژه در قشرجوان را پر رنگ مي سازد. سلامت روان لازمه يک زندگي مفيد، مؤثر و رضايت بخش فردي است. از طرفي سلامت روان اقشار يک جامعه، به ويژه اقشار مؤثر و سازنده، لازمه رشد و پيشرفت آن جامعه مي باشد. افزايش سطح سلامت روان هدفي است که همه جوامع براي رسيدن به آن تلاش مي کنند. سازمان جهاني سلامت نيز سلامت روان را حيطه مهمي از سلامت دانسته و برنامه ريزي جهت بهبود آن را مؤثر و ضروري مي داند(نور بالا، 1390). معنويت به عنوان عاملي مهم در زندگي آدمي حضور دارد. با توجه به اهميت سلامت روان وتأثير آن در بهزيستي فردي، بررسي رابطه آن با بهزيستي معنوي نيز مي تواند مفيد باشد.
از ديگر متغير هاي ضروري براي هر جامعه انساني که در سلامت و رشد آن اثرگذار است، شادي افراد آن جامعه مي باشد، که به عنوان مؤلفه اي مهم در سلامت رواني و احساس رضايت کلي از زندگي، مورد تأکيد و توجه روانشناسان است. دينر (1984)، بيان مي کند که افراد شاد براساس درک، باورها و ارزش هاي خود، موقعيت ها را شناسايي کرده و به آن ها پاسخ مي دهند و براساس ارزيابي هاي مثبت، سطح کارکرد و موفقيت بالاتري را تجربه مي کنند. پس بالا بردن سطح شادي در افراد، گزينه اي مناسب جهت داشتن جامعه اي موفق و کارآمدتر است. علاوه بر اين شادکامي از عوامل مؤثر در پيشگيري از افسردگي، اضطراب، گرايش به اعتياد و اقدام به خودکشي در سطح جامعه است، از اين رو اهميت ويژه اي مي يابد، زيرا که در جامعه مدرن، سطح افسردگي و اضطراب رو به فزوني گذارده است. شاد بودن، از ملزومات زندگي آدمي است. افراد افسرده نمي توانند خود را کنترل کرده، به خود باوري برسند و ويژگي هاي مثبت و توانايي هاي خود را بروز دهند. شاد بودن نيروي محرکه اي است که باعث انگيزه و حرکت شده و انسان را در پذيرفتن مسئوليت و تلاش براي موفقيت فعال مي سازد( مرتضوي زاده،1383) . اين ويژگي، شادي را به ضرورتي براي افراد جامعه، به ويژه جوانان بدل ساخته و لزوم بررسي آن را مورد تأکيد قرار مي دهد. شادي وابسته هاي زيادي دارد. با توجه به نقش معنويت در جامعه ايران، بررسي رابطه بهزيستي معنوي و شادکامي در قشر جوان و دانشجو نيز اهميت مي يابد. دانشجويان حوزه و دانشگاه بخش عظيمي از جمعيت کشورمان را تشکيل مي دهند. اين گروه که در آينده عهده دار تمامي مشاغل و مسئوليت ها خواهند بود، قشري قابل بررسي و تربيت بوده که مي توان با سرمايه گذاري در جهت شناخت بهتر آن ها، زمينه کارآمدي بهترشان را فراهم نمود، تا بتوان ضمن استفاده بهينه و به جا از توانايي ها و صفات آنان، آينده بهتر جامعه و کشور را تضمين نمود.
اهميت اين گروه ما را بر آن داشت تا ضمن بررسي و مقايسه دو قشر دانشجويي کشور، به بررسي صفات بهزيستي معنوي، شادکامي و سلامت عمومي درآن ها بپردازيم.
1ـ 4. اهداف پژوهش
1ـ 4 ـ1. هدف هاي کلي پژوهش
1ـ تعيين رابطه بين بهزيستي معنوي با شادکامي و سلامت عمومي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
2ـ تعيين رابطه بين بهزيستي معنوي با شادکامي و سلامت عمومي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
1 ـ 4 ـ 2 . اهداف جزئي پژوهش
1ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با شادکامي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
2ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با شادکامي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
3ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با شادکامي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
4ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با شادکامي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
5 ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با علائم جسماني در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
6ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با علائم جسماني در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
7ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با علائم جسماني در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
8 ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با علائم جسماني در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
9ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با علائم اضطراب و اختلال در خواب در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
10ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با علائم اضطراب و اختلال در خواب در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
11ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با علائم اضطراب و اختلال در خواب در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
12ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با علائم اضطراب و اختلال در خواب در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
13ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با اختلال در کارکرد اجتماعي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
14ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با اختلال در کارکرد اجتماعي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
15ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با اختلال در کارکرد اجتماعي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
16ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با اختلال در کارکرد اجتماعي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
17ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با علائم افسردگي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
18ـ تعيين رابطه بين بهزيستي وجودي با علائم افسردگي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
19ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با علائم افسردگي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر کرمان.
20ـ تعيين رابطه بين بهزيستي مذهبي با علائم افسردگي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان.
21 ـ مقايسه ميزان بهزيستي معنوي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه شهر کرمان.
22ـ مقايسه سطح شادکامي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه شهر کرمان.
23ـ مقايسه سطح کلي سلامت عمومي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه شهر کرمان.
1 ـ 5 . سؤال هاي پژوهش
1 ـ 5 ـ 1 . سؤال هاي اصلي پژوهش
1ـ آيا بين بهزيستي معنوي با شادکامي و سلامت عمومي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
2ـ آيا بين بهزيستي معنوي با شادکامي و سلامت عمومي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
1 ـ 5 ـ 2 . سؤال هاي جزئي پژوهش
1ـ آيا بين بهزيستي وجودي با شادکامي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
2ـ آيا بين بهزيستي وجودي با شادکامي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
3ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با شادکامي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
4ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با شادکامي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
5 ـ آيا بين بهزيستي وجودي با علائم جسماني در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
6ـ آيا بين بهزيستي وجودي با علائم جسماني در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
7ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با علائم جسماني در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
8 ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با علائم جسماني در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
9ـ آيا بين بهزيستي وجودي با علائم اضطراب و اختلال در خواب در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
10ـ آيا بين بهزيستي وجودي با علائم اضطراب و اختلال در خواب در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
11ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با علائم اضطراب و اختلال در خواب در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
12ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با علائم اضطراب و اختلال در خواب در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
13ـ آيا بين بهزيستي وجودي با اختلال در کارکرد اجتماعي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
14ـ آيا بين بهزيستي وجودي با اختلال در کارکرد اجتماعي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
15ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با اختلال در کارکرد اجتماعي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
16ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با اختلال در کارکرد اجتماعي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
17ـ آيا بين بهزيستي وجودي با علائم افسردگي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
18ـ آيا بين بهزيستي وجودي با علائم افسردگي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
19ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با علائم افسردگي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر رابطه وجود دارد؟
20ـ آيا بين بهزيستي مذهبي با علائم افسردگي در دانشجويان حوزه هاي علميه شهر کرمان رابطه وجود دارد؟
21 ـ آيا ميزان بهزيستي معنوي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه کرمان متفاوت است؟
22ـ آيا سطح شادکامي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه کرمان متفاوت است؟
23ـ آيا سطح کلي سلامت عمومي در دانشجويان دانشگاه شهيد باهنر و حوزه هاي علميه کرمان متفاوت است؟
1 ـ 6 .تعريف مفهومي و عملياتي متغيرها
1 ـ 6 ـ 1. بهزيستي معنوي
تعريف نظري: حسي از ارتباط با ديگران، داشتن معني و هدف در زندگي و داشتن ارتباط و اعتقاد به يک قدرت متعالي است( هاکز ، هال ، تالمن و ريچينز، 1995). اليسون (1983) بيان مي دارد که بهزيستي معنوي شامل دو عنصر رواني ـ اجتماعي و مذهبي است.
تعريف عملياتي: منظور از بهزيستي معنوي در اين پژوهش، نمره اي است که پاسخ دهنده از پاسخ دادن به سؤالات پرسشنامه بهزيستي معنوي پالوتزين و اليسون (1982) به دست مي آورد. سؤالات اين آزمون بهزيستي وجودي و بهزيستي مذهبي را مي سنجد.
1 ـ 6 ـ 2. شادکامي
تعريف نظري: نوعي از ارزشيابي است که فرد از خود و زندگي اش به عمل مي آورد و مواردي از قبيل رضايت از زندگي، هيجان و خلق مثبت، فقدان افسردگي و اضطراب را شامل مي شود و جنبه هاي مختلف آن به صورت شناخت ها و عواطف است( دينر ،2002).
تعريف عملياتي: منظور از شادکامي در اين مطالعه، نمره اي است که پاسخ دهنده از پاسخ دادن به سؤالات پرسشنامه بيست و نه گويه اي شادکامي آکسفورد ( آرگيل و لو ،1995) به دست مي آورد.
1 ـ 6 ـ 3. سلامت عمومي
تعريف نظري: چيزي بيشتر از نبود اختلال هاي رواني است و شامل خوب بودن ذهني، ادراک خودکارآمدي، استقلال و خودمختاري، کفايت و شايستگي، وابستگي ميان نسلي و خود شکوفايي توانمندي هاي بالقوه فکري و هيجاني مي گردد(سازمان بهداشت جهاني،2001 ).
تعريف عملياتي: منظور از سلامت عمومي در اين مطالعه، نمره اي است که پاسخ دهنده از پاسخ دادن به سوالات پرسشنامه بيست و هشت سؤالي سلامت عمومي گلدبرگ (1979)، به دست مي آورد.
فصل دوم
پيشينه پژوهش
مقدمه
پيشينه نظري و تجربي مرتبط با متغير هاي پژوهشي، در اين بخش مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. پيشينه نظري اين پژوهش شامل بررسي مباني نظري دين و معنويت، شادکامي و سلامت عمومي بوده و مباني علمي، در قالب تحقيقات انجام شده در داخل و خارج، که به نوعي مرتبط با متغيرهاي تحقيق و يا بررسي ارتباط آنان بوده است، مي باشد.
2 ـ1. مباني نظري
2 ـ1 ـ 1. بهزيستي معنوي
دين به عنوان موضوعي بارز در همه اعصار حضوري آشکار داشته به گونه اي که همواره در آثار و نظريات مختلف فلسفي، جامعه شناختي و روان شناختي اشاراتي به اين موضوع، به صورت موافق يا مخالف وجود دارد که همين مطلب نشانگر اهميت آن براي آدمي است. فرويد معتقد بود که عقايد ديني يا اثري بر سلامت رواني و جسمي ندارد يا اثر منفي بر آن مي گذارد. اليس هم مذهب و دينداري را به طور معناداري با اختلال هاي عاطفي مرتبط مي دانست( کالدور، هاوکز، کاسل و بلامي ،2004). جيمز (1376 )، دين را ايجاد رابطه معنوي با دنيايي نامحسوس به عنوان روح عالم خلقت مي دانست که اين ايجاد رابطه در عالم تنهايي و دور از همه وابستگي ها صورت مي گيرد و به ادراک نظمي نامرئي در ميان پديده هاي جهان هستي و رسيدن به اطمينان و آرامش باطني که آثار ظاهري آن نيکويي و احسان بي دريغ است، منجر خواهد شد( به نقل از خداياري فرد، 1388). جيمز معتقد بود که انسان با رجوع به باطن دين، آرامش و سرور خاصي پيدا مي کند. به اعتقاد او باور به وجود ارزش هاي بالاتر و يک قدرت برتر، برا ي بهداشت رواني انسان ضروري است.
فروم (1950)، نيز بر اين باور بود که مذهب مستبدانه و بي انعطاف در فرد، حالت نوروز ايجاد مي کند اما دين انسان گرايانه و خوش بينانه، باعث رشد استعدادهاي فرد و ارتقاي سطح سلامت او مي گردد( به نقل از چراغي و مولوي،1385).
يونگ رفتار مذهبي را از ضرورت هاي وجود آدمي مي دانست. او بيماران خود را بدون معنا و استحکامي ديده بود که دين مي توانست به آن ها عطا کند و معتقد بود که آن ها به دليل نداشتن معنا، بيمار شده اند. او فوايد بهزيستي ساز فراواني را در مذهب مشاهده کرد. يونگ پيامد دينداري و معنويت را التيام دردهاي دروني آدمي و پيشگيري از بيماري هاي رواني مي دانست و آسيب هاي رواني انسان را نيز در همين حيطه قابل درمان مي دانست( آذربايجاني و موسوي اصل،1385).
مازلو (1964)، بيان داشت که آدمي به چارچوبي از ارزش ها، فلسفه اي ناظر به حيات ، دين يا بديلي براي دين نيازمند است تا بدان معتقد شود و آن را در پيش گيرد. مازلو بر آن است که روانشناسان انسان گرا کسي را که به مسائل ديني اهميت نمي دهد، بايد بيمار يا نابهنجار وجودي تلقي کنند( به نقل از اميريان،1390).
با گسترش تحقيقات درباره دين، معنويت به عنوان عاملي جداي از دين مطرح گرديد. معنويت جداي از اعتقاد به ديني خاص، مورد توجه بسياري از روانشناسان قرار گرفت. معنويت به عنوان آگاهي از هستي يا نيرويي فراتر از جنبه هاي مادي زندگي رخ نمود. هرچند اين دو مقوله تفکيک شدند اما معنويت به طور سنتي گرايش به رابطه با دينداري دارد. والتون (2003)، بيان کرد که اگرچه دين چهارچوبي از عقايد، سنت ها، اصول، رفتارها و تشريفات است اما معنويت گسترده تر بوده و شامل ارتباطات فردي با خود، ديگران و محيط مي گردد که احساسي از صلح دروني، توانايي، عدم وابستگي و داشتن معنا در زندگي را فراهم مي آورد. گومز و فيشر (2005)، نيز بيان مي کنند که اگرچه دين گرايش دارد که بر روش فکري، قوانين ديني و سيستم اعتقادي، تمرکز کند، معنويت بر تجارب و روابط متمرکز است. در مطالعه اي به سال 1996 در ايالات متحده، روشن شد که گروه زيادي از دانش آموختگان دانشگاهي، خود را فردي ديندار نمي دانند در حالي که تأکيد زيادي بر معنويت به عنوان عامل مهمي در زندگي شان دارند(برگرفته از گزارش سازمان خدمات آموزش و کودکان استرالياي جنوبي، 2006).
اين اعتقاد به قدرتي متعالي، به تدريج و پس از مدت ها مورد غفلت واقع شدن در بررسي بهزيستي، به عنصري اثرگذار در مطالعات مرتبط با سلامت و بهزيستي بدل شد. وارن (2009)، بيان مي کند: روشن است که معنويت، بهزيستي افراد را از طرقي افزايش مي دهد:
ـ با فراهم کردن معني و ايجاد حس هدفمند بودن زندگي.
ـ با ارائه يک برنامه اخلاقي و يک سيستم اعتقادي ساختار يافته براي زندگي.
ـ با فراهم آوردن زمينه حمايت هاي اجتماعي و معنوي.
ـ با تجويز يکسري مرزها، محدوديت ها و تمرين هايي که در بهزيستي اثر دارند.
ـ با ايجاد حس اعتماد به نفس.
ـ با ايجاد حس امنيت.
ـ با ايجاد حس خوش بيني و اميد.
ـ با افزايش حس کنترل شخصي و خود نظم دهي.
در پي اهميت يافتن اثر معنويت در بهزيستي، توجه به بهزيستي ناشي از نقش معنويت در زندگي فردي، تحت عنوان بهزيستي معنوي مطرح گشته و مورد بررسي قرار گرفت. بهزيستي معنوي به احساسي از داشتن رابطه با چيزي فراتر از خود اشاره دارد، که معناي زندگي، هدف و ارزش هاي شخصي را ايجاد مي کند. پيشينه بهزيستي معنوي ريشه در مطالعه وابسته هاي سلامت دارد. در طي سال هاي 1960 تا 1970 جنبشي جهت مطالعه عوامل مرتبط با کيفيت زندگي در ايالات متحده آغاز گرديد. در آغاز مطالعات مرتبط با کيفيت زندگي، بر عوامل ملموس و عيني تأکيد داشت اما در مقابل جنبشي ايجاد گرديد که معتقد بود، در بررسي کيفيت زندگي نمي توان صرفا بر عوامل عيني تکيه کرد. به همين دليل، بررسي جنبه هاي ذهني مؤثر بر کيفيت زندگي شروع شد. شروع مطالعات مرتبط با بهزيستي معنوي، جلوه اي از اين حرکت بود. 76ـ1975 بود که اليسون شروع به صورت بندي گويه هايي مرتبط با کيفيت زندگي در راستاي سنجش بهزيستي معنوي کرد. بهزيستي معنوي مفهومي خاص بوده و معناي کارکردي آن، حس خوب بودن و سلامت ناشي از اعتقادات دروني افراد است(بونت، 2009). پالوتزين و اليسون(1982)، استدلال کردند که بهزيستي، مفهومي متشکل از بهزيستي مادي، رواني و معنوي است (همان). آنان در پي پاسخ به اين سؤال برآمدند که آيا مي توان بعد ذهني مرتبط با معنويت يا بهزيستي معنوي را اندازه گيري نمود؟ آنان بايد ابزاري مي ساختند که روا و پايا بوده، دقيقا بهزيستي معنوي افراد را بسنجد و از طرف ديگر، در افراد مختلف، با معاني و اديان متفاوت، کاربردي باشد. در ابتدا بايد به درستي مي دانستند که منظور مردم از معنويت چيست. در اين راستا از گروه هاي زيادي از افراد خواسته شد که بهزيستي معنوي را از ديدگاه خود تعريف نمايند، پيشينه موجود درباره موضوع نيز مطالعه گرديد. از اين دو منبع مشخص شد که مردم در صحبت راجع به بهزيستي معنوي خود، از دو حس متفاوت سخن مي گويند. بعضي به طور مشخص با زباني ديني، در اين مورد سخن مي گفتند و برخي ديگر، احساس خود را درباره بهزيستي معنوي، در قالب گفته اي غير مرتبط با دين بيان مي کردند و گاهي اين دو روش همپوشي نشان مي داد. از اين رو پرسشنامه بهزيستي معنوي با دو زير مقياس بهزيستي مذهبي و بهزيستي وجودي، در قالب بيست سؤال تهيه گرديد و به سال 1982 منتشر شد. موبرگ (1971)، بهزيستي معنوي را به صورت سازه اي دو بعدي، با دو بعد افقي و عمودي، مفهوم بندي کرد. بعد عمودي به احساس بهزيستي ما در ارتباط با خدا اشاره دارد و بعد افقي به احساس هدفمندي و رضايت در زندگي، بدون توجه به معتقد بودن به ديني خاص، برمي گردد( به نقل از اليسون،1983). اليسون (1983)، بيان مي دارد که بهزيستي معنوي شامل دو عنصر رواني ـ اجتماعي و مذهبي است. بهزيستي مذهبي شامل ارتباط با يک قدرت متعالي است و بهزيستي وجودي که عنصري رواني ـ اجتماعي است، بيانگر احساس فرد است از اينکه چه کسي است؟ چه کاري و چرا انجام مي دهد و به کجا تعلق دارد. هر دو بعد بهزيستي معنوي با تعالي فرد مرتبط اند. بهزيستي معنوي را بايد به صورت سازه اي پيوستاري ديد نه دو مقوله اي. نمي توان گفت که کسي آن را دارد يا ندارد، بلکه بايد توجه داست که هر فرد چقدر از آن برخوردار است و چگونه مي توان درجات آن را افزايش داد(همان).
2 ـ1 ـ 1 ـ 1. ابعاد بهزيستي معنوي از ديدگاه فيشر
فيشر(2010) با در نظر گرفتن بهزيستي معنوي به عنوان زندگي در ارتباط کامل با خدا، خود، جامعه و محيط که تماميت فردي را ايجاد مي کند، بهزيستي معنوي را متشکل از چهار حيطه مي داند که عبارتند از: فردي، اجتماعي، محيطي و متعالي.
الف) قلمرو فردي مرتبط است با حس دروني فرد از معني، هدف و ارزش زندگي. اين آگاهي فردي است که نيروي محرک فرد در جستجوي هويت و ارزش فردي مي باشد.
ب) حيطه اجتماعي مرتبط با کيفيت و عمق روابط بين فردي، ميان فرد و ديگران در ارتباط با اخلاقيات، فرهنگ و دين مي باشد و در ويژگي هايي همچون عشق، بخشش، صداقت، اميدواري و ايمان رخ مي نمايد.
ج) حيطه محيطي، حسي از اتحاد، سازش و پيوستگي با محيط است.
د) قلمرو تعالي: ارتباط فرد با چيزي يا فردي، فراتر از سطح انساني است، که همان ايمان، ستايش و پرستش منبع رازگونه عالم است.
2 ـ 1 ـ 2. شادکامي
آدمي از ديرباز به دنبال اين بوده است که چگونه مي تواند بهتر زندگي کند. او همواره به دنبال به دست آوردن خشنودي و شادي بيشتر در زندگي بوده است. روانشناسي مثبت گرا، خواهان تغيير از پرداختن به آسيب ها، به سوي بهينه کردن کيفيت زندگي است. فهم، درک و شفاف سازي شادماني، ازموضوعات محوري روانشناسي مثبت گراست(سليگمن، استين، پارک و پترسون، 2005).
شادي در حوزه روانشناسي مثبت نگر، يک هيجان مثبت است. اين گويه به دليل تأثير زيادي که در احساس رضايت و بهزيستي دارد، از ديرباز مورد توجه انديشمندان و فلاسفه غرب و شرق بوده است. شادي عميق تر از يک حالت خوب موقتي است. شادکامي را مي توان يک رويکرد و احساس خوشايند پايدار تعريف کرد. شادکامي، احساس رضايتمندي کلي در جنبه هاي مختلف زندگي است. سليگمن احساس مثبت را به سه دسته تقسيم مي کند: احساس هاي مربوط به گذشته( رضايت، خرسندي، آرامش)، آينده( اميد، خوشبيني، اعتماد، ايمان، اطمينان) و حال(خوشحالي کنوني). علاوه بر آن مفهوم شادي اغلب به عنوان احساس مثبت داشتن، رضايت از زندگي و عدم وجود احساس منفي تعريف مي شود. روابط مثبت با ديگران، هدفمند بودن زندگي، رشد شخصي، دوست داشتن ديگران و طبيعت نيز از اجزاي شادکامي به حساب مي آيند(کار،2004).
باس (2000)، شادکامي را هدف مشترک همه افراد دانسته و آن را حاصل ارزيابي افراد از خود و زندگي شان مي داند. وينهوون (1997) شادکامي را به عنوان مجموعه اي از عواطف و ارزيابي شناختي از زندگي تعريف کرده است و آن را درجه اي از کيفيت زندگي افراد مي داند، که به طور کلي مثبت ارزيابي مي کنند(به نقل از رجاس، 2007). فرانسيس (1998)، در بررسي 456 دانشجو با پرسشنامه هاي شادکامي آکسفورد و شخصيت سنج آيزنک بيان مي دارد که شادي همان برون گرايي پايدار است.
در تبييين شادکامي دو مکتب اصلي وجود دارد:
الف) لذت گرايي: يک نظريه روانشناختي است که طبق آن ارگانيسم به منظور جستجوي لذت و دوري از درد برانگيخته مي شود. مصداق بارز اين ديدگاه در روانشناسي، ديدگاه فرويد است.
ب) ديدگاه شناختي: تئوري هاي شناختي ديدگاه ديگري ارائه کرده اند. لازاروس هيجان را نتيجه ارزيابي اطلاعات مي داند ساختار مهم در آگهي شناختي از هيجان، ارزيابي است. ارزيابي برآورد کردن اهميت شخصي يک رويداد است. در اين ديدگاه شادي ناشي از ارزيابي پيشرفت به سمت هدف و يا رسيدن به آن مي باشد(ريو، 2005، ترجمه سيد محمدي، 1387).
دينر(1984)، در تحليل مطالعات انجام شده در زمينه شادي بين دو رويکرد تمايز قائل شد: رويکرد پايين به بالا و رويکرد بالا به پايين.
در رويكرد اول پژوهشگران بيشتر بر رويدادهاي بيروني،‌ فاكتورهاي موقعيتي و ويژگي هاي جمعيت شناختي مؤثر بر شادي مي پردازند. در حاليكه در رويكرد دوم غالباً به دنبال درك فرآيندهاي دروني زير بناي شادي هستند و معتقدند كه افراد به شرايط يكسان به گونه هاي متفاوتي واكنش نشان مي دهند و شرايط و موقعيت ها را بر اساس باورها،‌ ارزش ها، انتظارات و تجربيات منحصر به فرد خود، ‌ارزيابي مي كنند(بردبار ، ‌1385).
آرگيل(1999)، با مرور تعداد زيادي از تحقيقات پيشنهاد مي كند كه فاكتورهاي جمعيت شناختي فقط 15 درصد واريانس شادي را تبين مي كنند. اين گونه بود که تحقيقات در حوزه ي شادي به سمت رويكرد بالا به پايين گرايش يافتند. پژوهشگران به اين نتيجه دست يافتند كه شناخت ها، باورها و ‌ارزش ها عواملي هستند كه تأثير فاكتورهاي موقعيتي را تعديل مي نمايند.
شادي به عنوان يك تجربه ي دروني مثبت كه حاصل ارزيابي شناختي ـ عاطفي افراد در زندگي شان مي باشد،‌ مورد توجه روانشناسان بسياري در سه دهه ي اخير قرار گرفته است. شادي مفهوم گسترده اي است و داراي دو مؤلفه ي شناختي و عاطفي مي باشد. مؤلفه ي عاطفي به معني توازن لذت (توازن بين عاطفه ي خوشايند و ناخوشايند) و مؤلفه ي شناختي به معني رضايت فرد از زندگي (ارزيابي فرد از زندگي بر اساس ارزيابي هاي ذهني اش) مي باشد (دينر،‌2000). بنابراين شادكامي كلي بسته به ارزيابي هاي شناختي فرد در مورد رضايت در حوزه هاي مختلف از قبيل خانواده، كار،‌ محيط زندگي و ‌همچنين تجارب هيجاني او در اين حوزه ها مي باشد. جنبه هاي عاطفي و شناختي شادي، جنبه هاي نسبتاً مستقل هستند.
شادي مفهومي است كه چندين جزء اساسي دارد:
1ـ جزء عاطفي: فرد شادكام، از نظر خلقي،‌ شاد و خوشحال است.
2ـ جزء اجتماعي: فرد شاد، ‌از روابط اجتماعي خوبي با ديگران برخوردار است و مي تواند از آنها حمايت اجتماعي دريافت كند.
3ـ ‌جزء شناختي كه باعث مي شود، فرد شاد، اطلاعات را به روش خاصي پردازش كرده و مورد تعبير و تفسير قرار دهد كه در نهايت باعث احساس شادي و خوشبختي مي گردد(مطلب زاده،‌1383).
2 ـ 1 ـ 2 ـ 1. ديدگاه هاي موجود درباره شادي
وينهوون (2006)، ديدگاه هاي موجود درباره شادي را اين گونه معرفي مي کند:
2 ـ 1 ـ2 ـ 1 ـ 1. نظريه نقطه ثابت:
اين ديدگاه بيان مي دارد که ما به صورت مغزي، براي داشتن سطح خاصي از شادي، برنامه ريزي شده ايم. اين ديدگاه معتقد است که شادي متأثر از گرايش ذاتي فرد است که منجر مي گردد از زندگي لذت ببريم يا نه. يکي از سرشناسان اين نظريه ليکن (1999)، است که بيان مي دارد 80 درصد مسأله ارثي است. هرچند قطعيتي راجع به اصل اين مسأله وجود ندارد ولي برخي آن را متأثر از سيستم پاداش مغزي مي دانند که مرتبط با عواطف منفي و مثبت است(وينهوون، 2006).
2 ـ 1 ـ 2 ـ 1 ـ 2. نظريه مقايسه:
اين ديدگاه بيان مي دارد که شادي ناشي از محاسبات ذهني و منطقي است که شامل مقايسه با استانداردهاي زندگي خوب مي شود. اين نظريه مي گويد که ما استانداردهايي از زندگي خوب در ذهن خود داريم و دائما واقعيت هاي زندگي مان را با آن معيارها مي سنجيم. ما گرايش داريم تا زندگي مان را با آنچه که مي توانست باشد، مقايسه کنيم. اين مقايسه مي تواند شامل مقايسه عملکرد فعلي با عملکرد گذشته خودمان بوده و يا ناشي از مقايسه عملکردمان با عملکرد ديگران باشد. مايکالوس (1985)، اين مقايسه نه تنها براساس خواسته هاي ما و يا عملکرد ديگران بلکه براساس نيازهاي ماست و اين که چه چيز را منصفانه مي پنداريم(همان).
2 ـ 1 ـ 2 ـ 1 ـ 3. نظريه عاطفه:
شادي ناشي از تجربه عاطفي غير منطقي است که کامرواسازي نيازها را نشان مي دهد. در اين ديدگاه شادي انعکاسي است از احساس کلي ما. مردم هنگامي که نياز هاي اساسي شان از جمله گرسنگي، احساس خطر و تنهايي ناديده گرفته شود، احساس ناراحتي مي کنند. اين نظر با نتايج موجود درباره ميانگين شادي کمتر در کشورهاي فقير همخواني دارد(همان).
2 ـ 1 ـ 2 ـ 2. الگوي شادي از ديدگاه شلدون و ليبوميرسکي:
الگوهاي چندي درباره شادي و عوامل مؤثر بر آن وجود دارد. الگوي ارائه شده توسط شلدون و ليبوميرسکي (2004)، درباره شادي از تازه ترين نمونه ها در اين زمينه مي باشد. آن ها به معرفي سه سازه اوليه تأثير گذار بر شادي فردي پرداخته که عبارتند از: نقطه ثابت، عوامل موقعيتي و فعاليت هاي ارادي.
ـ نقطه ثابت به آمادگي هاي ژنتيکي و ارثي اشاره دارد که در هر فرد عاملي ثابت است و بيانگر سطح شادي فرد، در زمان صفر بودن ساير عوامل الگو است.
ـ براساس مدل، تغييرات مثبت زندگي باعث ايجاد شادي مي شوند. عوامل موقعيتي اثرگذار بر شادي اشاره دارد بر عوامل دموگرافيک، جغرافيايي و موقعيتي شامل: سن ، وضعيت تأهل، موقعيت شغلي و درآمدي، خانه و منطقه اي که فرد در آن زندگي مي کند، تسهيلاتي که در زندگي از آن برخوردار است و دارايي هاي فردي.
ـ فعاليت هاي ارادي در واقع فعاليت هايي است که فرد به صورت ارادي و هدفمند درآن ها وارد مي شود که مي توانند شناختي( داشتن نگرش هاي سازگارانه، خوش بينانه و مثبت)، رفتاري( محبت به ديگران و داشتن فعاليت ورزشي) و ارادي(مشخص کردن اهداف شخصي معنادار و تلاش جهت رسيدن به آن ها) باشد.
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3. نظريه هاي مختلف روانشناسي درباره شادي
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3 ـ 1. ديدگاه فرويد:
فرويد پنج مرحله رشد رواني جنسي را براي آدمي برشمرده است که در هريک از اين مراحل بخشي از بدن، نقش غالب را داشته و برجستگي خاصي در زندگي آن دوره و نقش آن دوره در تشکيل شخصيت بر عهده دارد. ديدگاه فرويد با تاکيد بر نهاد و اصل لذت شناخته مي شود. فرويد معتقد بود که شادماني انگيزه نهايي انسان است و هدف زندگي پيروي از اصل لذت مي باشد، به طوري که افراد درصدد هستند تا لذت را به حداکثر رسانده و درد را کاهش دهند (به نقل از اميريان،1390).
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3 ـ2. ديدگاه اسکينر:
اسکينر (1953)، شادماني را احساسي مي دانست که از شرايط و موقعيت هاي تقويت کننده حاصل شده و در اين شرايط از فرد کاملا قدرداني مي شود و مورد تقويت قرار مي گيرد و در معرض کنترل آزار دهنده نيست( همان).
2 ـ 1 ـ 2 ـ 3 ـ 3. ديدگاه مزلو:
مزلو با مطرح کردن سلسله مراتب نيازها، بيان مي دارد که اين نيازها به طور عام در کليه افراد آدمي ظاهر مي گردد اما طرق ارضاي آن ها در شرايط و فرهنگ هاي مختلف متفاوت است. مازلو بيان مي دارد که احساس کمبود، فرد را در جهت تلاش براي ارضاي نياز ترغيب مي کند. کوشش موفق و ارضاي نياز، براي مدتي کوتاه احساس شادي را ايجاد مي کند( به نقل از زارع،1390). پس مازلو شادي را نتيجه دستيابي به هر سطح از سلسله مراتب نياز ها مي داند.

Related posts: