عضو شوید
عضویت سریع
تبادل لینک هوشمند 
آمار مطالب
آمار بازدید
فهرست جداول
عنوانصفحه
جدول 2-1- خط سیر برخی از رویداد های مهم درتاریخ اسانس‌های روغنی (بر پایه اردانگ، 1948)29جدول 2-2- اثر برخي روغن های ضروری، عصاره هاي گياهي و گياه بر عملکرد انواع طیور (ویندیچ و همکاران، 2008)34جدول3-1 برنامه واکسیناسیون53جدول 3-2 برنامه تزریق و نمونه‌گیری محلول SRBC در جوجههای گوشتی54جدول 3-3- تیمارهاي مورد مطالعه55جدول 3-4- اجزای تشکیل دهنده جیره های غذایی پایه در مراحل آغازین و رشد و پایانی(درصد از جیره)57جدول 3-5- ترکیب مواد مغذی جیره های غذایی پایه آغازین ، رشد و پایانی58جدول 4–1– اثر سطوح مختلف اولئوبیوتیک بر میانگین خوراک مصرفی(گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش65جدول 4–2– اثر سطوح مختلف باکتوسل بر میانگین خوراک مصرفی(گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش66جدول 4–3– اثر متقابل اولئوبیوتیک و باکتوسل بر میانگین خوراک مصرفی(گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش67جدول 4–4– اثر سطوح مختلف اولئوبیوتیک بر میانگین افزایش وزن (گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش68جدول 4–5– اثر سطوح مختلف باکتوسل بر میانگین افزایش وزن (گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش68جدول 4–6– اثر متقابل اولئوبیوتیک و باکتوسل بر میانگین افزایش وزن (گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش69جدول 4–7– اثر سطوح مختلف اولئوبیوتیک بر میانگین ضریب تبدیل غذایی (گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش70جدول 4–8– اثر سطوح مختلف باکتوسل بر میانگین ضریب تبدیل غذایی (گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش70جدول 4–9– اثر متقابل اولئوبیوتیک و باکتوسل بر میانگین ضریب تبدیل غذایی(گرم برای هر جوجه) در دورههای مختلف پرورش71جدول 4–10– اثر سطوح مختلف اولئوبیوتیک بر میانگین تلفات کل72جدول 4–11– اثر سطوح مختلف باکتوسل بر تلفات کل72جدول 4–12– اثر متقابل اولئوبیوتیک و باکتوسل بر میانگین تلفات کل73جدول 4–13– اثر سطوح مختلف اولئوبیوتیک بر آنتیSRBC و ایمونوگلوبولینهای M و G در 28 روزگی (بر مبنای لگاریتم 2)74جدول 4–14– اثرسطوح مختلف باکتوسل برآنتیSRBC و ایمونوگلوبولینهای M و G در 28 روزگی(بر مبنای لگاریتم 2)74جدول 4–15– اثر متقابل اولئوبیوتیک و باکتوسل بر آنتیSRBC و ایمونوگلوبولینهای M و G در 28 روزگی (بر مبنای لگاریتم 2)75جدول 4–16– اثر سطوح مختلف اولئوبیوتیک بر آنتیSRBC و ایمونوگلوبولینهای M و G در 42 روزگی (بر مبنای لگاریتم 2)76جدول 4–17– اثرسطوح مختلف باکتوسل برآنتیSRBC وایمونوگلوبولینهای M و G در 42 روزگی (بر مبنای لگاریتم 2)76جدول 4–18– اثر متقابل اولئوبیوتیک و باکتوسل بر آنتیSRBC و ایمونوگلوبولینهای M و G در 42 روزگی (بر مبنای لگاریتم 2)77جدول 4–19– اثر سطوح مختلف اولئوبیوتیک بر تیتر نیوکاسل (بر مبنای لگاریتم 2) و برونشیت (بر مبنای لگاریتم 10)78جدول 4–20– اثر سطوح مختلف باکتوسل بر تیتر نیوکاسل (بر مبنای لگاریتم 2) و برونشیت (بر مبنای لگاریتم 10)79جدول 4–21– اثر متقابل اولئوبیوتیک و باکتوسل بر تیتر نیوکاسل (بر مبنای لگاریتم 2) و برونشیت (بر مبنای لگاریتم 10)80جدول 4–22– اثر سطوح مختلف اولئوبیوتیک بر بررسی هزینه خوراک در کل دوره پرورش81جدول 4–23– اثر سطوح مختلف باکتوسل بر بررسی هزینه خوراک در کل دوره پرورش81جدول 4–24– اثر متقابل اولئوبیوتیک و باکتوسل بر بررسی هزینه خوراک در کل دوره پرورش82چکیده
این مطالعه به منظور مقایسه تأثير پري‌بيوتيك اولئوبیوتیک و پروبیوتیک باکتوسل بر عملکرد و سیستم ایمنی جوجههایگوشتی 360 قطعه جوجه یک روزه از سویه راس 308 در قالب یک طرح کاملاً تصادفی و به صورت فاکتوریل (3×3 ) شامل 9 تيمار، 4 تكرار و 10 پرنده در هر تکرار انجام شد. تيمارهاي آزمايشي شامل تیمار اول: شاهد، تیمار دوم: 150 میلیگرم در کیلوگرم الئوبیوتیک، تیمار سوم: 300 میلیگرم در کیلوگرم الئوبیوتیک، تیمار چهارم: 150 میلیگرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار پنجم: 300 میلیگرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار ششم: 150 میلیگرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 300 میلیگرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار هفتم: 300 میلیگرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 150 میلیگرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار هشتم: 150 میلیگرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 150 میلیگرم در کیلوگرم باکتوسل، تیمار نهم: 300 میلیگرم در کیلوگرم اولئوبیوتیک + 300 میلیگرم در کیلوگرم باکتوسل در جیره مصرفی جوجههای گوشتی بود. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزار SAS و آنالیز واریانس دادهها با استفاده از رویه ANOVA و مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون دانکن و در سطح 05/0 انجام شد. نتایج نشان داد که مصرف خوراک، افزایش وزن و ضریب تبدیل خوراک در دورههای مختلف پرورش تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفت (05/0P<). همچنین در طی دو دوره (28 و42 روزگی) میانگین تیتر آنتیبادی علیه گلبول قرمز گوسفند (SRBC) و ایمونوگلوبولینG وM در تیمارهای آزمایشی اختلاف معنیداری ایجاد کرد (05/0P<). میانگین تیتر آنتیبادی علیه ویروس واکسن نیوکاسل در مرحله اول دارای اختلاف معنی داری بود (05/0P<) اما در مرحله دوم اختلاف معنیداری مشاهده نگردید (05/0<P). میانگین تیتر آنتیبادی علیه ویروس واکسن برونشیت در روز 42 دارای اختلاف معنيداری نبود (05/0<P).
واژههای کلیدی: الئوبیوتیک، باکتوسل، جوجههای گوشتی، سیستم ایمنی، عملکرد
فصل اول
مقدمه
1-1 – اهمیت پرورش طیور
امروزه يكي از بزرگترين دغدغه ها و نگراني ها از لحاظ سياست گذاران و برنامه ريزان، تأمين نياز هاي غذایی جامعه مي باشد بطوریکه در تأمين مواد غذايي نه تنها به كميت بلكه به كيفيت آن نيز بايد توجه گردد (پوررضا و همکاران، 1386).
مواد غذايي پروتئين دار در تغذيه انسان از اهميت زيادي برخوردار مي باشد و در اين ميان صنعت مرغداري از شرايط و جايگاه ممتازي برخوردار است. زيرا از يك سو به لحاظ اقتصادي توليد آن بسيار مقرون به صرفه است و از سوي ديگر به سرمایه قابل توجهي نياز نداشته و در فضايي محدود امکان پذیر است. گوشت مرغ از نظر تناسب اسيدآمينه نسبت به گوشت بسياري از حيوانات برتري داشته و سالم تر مي باشد، از لحاظ محتوای پروتئين و چربي گوشت مرغ بترتیب بیشترین و کمترین مقدار را پس از گوشت ماهي در بين انواع گوشت هاي مورد مصرف دارا مي باشد. ميزان كلسترول گوشت مرغ بسيار پايين بوده و بيماري هاي مشترك بين انسان و طيور در مقايسه با نشخوار كنندگان كم مي باشد . ميزان مصرف گوشت مرغ در كشور هاي مختلف متفاوت بوده و كشورهاي پرو، آرژانتين و ژاپن با مصرف سرانه بيش از بيست كيلوگرم به ترتيب در رتبه هاي اول تا سوم قرار دارند. در اين ميان ايران با مصرف سرانه 12 كيلوگرم در رتبه هفتاد و هشتم جهان است (پوررضا و همکاران، 1386).
1-2- نقش تغذیه در پرورش طیور
حدود 70 درصد هزینه توليد جوجه گوشتي مربوط به بخش تغذيه مي باشد، تحقيقات زيادي در جهت بكارگيري هر چه بهتر خوراك توسط حيوان و كم كردن هزينه هاي مربوط به اين بخش انجام شده است. جيره در تغذيه جوجه ها ي گوشتي به دو بخش مواد مغذي و مواد افزودني تقسيم مي شود. در کشور های در حال توسعه، نگرانی عمده در مورد کمبود مواد غذایی از جمله گوشت و تخم مرغ نمی باشد بلکه امنیت غذایی و سلامت آن مهم می باشد. نگرانی در مورد گیاهان و حیوانات دستکاری شده از نقطه نظر ژنتیکی در اروپا به سرعت در حال افزایش است به طوریکه استفاده آنها در سبد غذایی افراد مجاز نمی باشد. بهر حال، بسیاری از گونه های گیاهی اصلاح نژاد شده از قبیل ذرت و کنجاله سویا به عنوان خوراک در جیره های ماکیان و دیگر حیوانات در بسیاری از کشور ها استفاده می گردد ( لیسون و سامرز، 2008).
1-3 – اهميت مکمل ها و افزودنی ها در تغذیه و سلامت طیور
با در نظر گرفتن رشد جمعيت جهان و كاهش سطح زمينهاي زير كشت محصولات مورد استفاده خوراك طيور، استفاده از مكمل های غذایی در تغذيه طيور به عنوان يك راه حل در بكارگيري هر چه بهتر خوراك مد نظر قرار گرفته است. مكمل ها، موادي هستند كه به ميزان خيلي كم در جيره بكار مي روند. از اين تركيب ها مي توان ازطریق تأمين مواد مغذي كم نياز به منظور افزایش بازده استفاده از خوراك و همچنين سلامت طيور بهره جست. آنتي بيوتيكهای محرك رشد يكي از اين مكمل ها مي باشند (آیدین و همکاران، 2008).
1-4- بیان مسئله
در مراکز پرورشی بزرگ طیور ، پرندگان با شرایط استرس زا ، مشکلات مربوط به بیماری و وخیم بودن شرایط زیست محیطی رو به رو هستند که این امر سبب زیان های اقتصادی زیادی به صاحبان مراکز پرورشی طیور گردیده است (لوفول کبیر،2009). با توجه به حجم وسيع سرمايه گذاري ها در اين بخش و صنايعي كه در اين بخش فعاليت مي كنند و همچنين با اذعان به نقش و اهميتي كه اين صنعت در تغذيه بشر داشته ، طيور و پرورش آن از اهميت ويژه اي برخوردار شده است ( ليسون و سامرز ، 2008 ).
در شرایط طبیعی پرورش ، فلور میکروبی دستگاه گوارش ، که در ایجاد مقاومت به عوامل بیماریزا نقش مهمی دارد از والدین و محیط به جوجه منتقل می شود . اما در سیستم صنعتی پرورش طیور ، محیط تمیز جوجه کشی و جدا سازی جوجه ها از والدین که امری اجتناب ناپذیر نیز می باشد ، تشکیل فلور میکروبی دستگاه گوارش را در جوجه ها به تاَخیر می اندازد و به همین علت جوجه ها نسبت به باکتری های بیماریزا بسیار حساس هستند (افشارمازندران و کیایی ، 1380) .
در سيستم‌های پرورشی جدید، جوجه‌هاي تازه از تخم درآمده تماسي با فضولات مادري نداشته و بنابراين آنتي‌ژن‌هاي مادري را جهت توسعه سيستم ايمني دريافت نمي‌كنند (فولر،1989). از سویی دیگر در صنعت پرورش طیور به منظور دستیابی به میزان بالای بازده اقتصادی ، پرندگان در سیستم های پرورشی متراکم و در گله های با جمعیت بالا پرورش می یابند و در معرض عوامل استرس زای مختلفی قرار می گیرند که از جمله این عوامل می توان به حمل و نقل از کارخانه جوجه کشی به واحدهای پرورشی ، تراکم بالای جمعیت گله ، واکسیناسیون ، تغییرات درجه حرارت ، تولک بردن و عوامل دیگر اشاره نمود . این عوامل نیز موجب برهم زدن تعادل فلور روده و در نتیجه تضعیف سیستم ایمنی بدن پرنده و کاهش عملکرد رشد حیوان می گردند (فرخوی و نیک نفس،1375). در چنین شرایطی برای غلبه بر این عوامل، از مواد ضد میکروبی مانند آنتی بیوتیک ها استفاده می شود (معافی و یزدی،1378).
آنتي‌بيوتيك‌ها گروهی از محرک‌های رشد می‌باشند که براي يك بازه زماني بخصوص تجويز مي‌شوند. استفاده از این مواد به منظور کنترل بیماری‌ها و محرك رشد باعث بهبود رشد و بازدهی خوراك مي‌شوند (والدروپ و همکاران،2003). مكانيسم عمل آنتي‌بيوتيك‌ها، ممانعت از استقرار و رشد برخي گونه‌هاي باكتريايي مضر است، چرا كه اين گونه‌ها یا توكسين توليد می‌كنند و يا براي مواد مغذي قابل دسترس با ميزبان رقابت مي‌كنند. با توجه به گسترش مصرف این مواد توسط پرورش دهندگان و متأسفانه ايجاد مقاومت‌های باكتريايي و وجود باقيمانده‌هاي آنتي‌بيوتيكي در محصولات طيور از جمله گوشت، استفاده از آنها در صنعت مرغداري و دامداری بسیار محدود گردیده و یا حتی‌المقدور تحت شرایط و ضوابط خاصی مصرف می‌گردند. بنابراين پرورش دهندگان به دنبال شناسايي و جایگزینی افزودنی‌هاي خوراكي جديدی می‌باشند تا بتوانند مشكلات ناشي از آنتي‌بيوتيك‌ها را كاهش دهند (فریتز و والدروپ، 2003 ، آید و همکاران، 2004).
امروزه تحقیقات زیادی در رابطه با اثرات افزودنی های جایگزین شونده با منشاء طبیعی به جای آنتی بیوتیک ها در جیره جوجه های گوشتی صورت می گیرد (البیتاوی و همکاران، 2010). تركيبات متعددي مانند آنزيمها، اسيد هاي آلي، پروبيوتيك ها، پري بيوتيك ها و گیاهان دارویی به منظور بهبود سرعت رشد و يا سلامتي پرندگان مورد استفاده قرار گرفته اند (پاترسون و بورخلدر، 2003).
دستکاری میکروب های روده از طریق استفاده از پری بیوتیک ها و پروبیوتیک ها سبب افزایش قابلیت هضم مواد مغذی ،مقاومت به بیماری و سلامتی دام و طیور می شود. ترکیب جمیت میکروبی مطلوب روده و دفع عوامل بیماری زا به عنوان عوامل مهم بر عملکرد، سلامتی و رشد تشخیص داده شده اند(زارع شحنه و همکاران، 1386).
پریبیوتیکها از جمله ترکیبات غیر زنده افزودنی اند و در دسته مواد مغذی قرار نمی گیرند. از این ترکیبات برای تغییر و تعادل جمعیت میکروبی، افزایش رشد باکتری های مفید و ایجاد محیط روده ای سالم جهت جذب بهتر و بیشتر مواد مغذی استفاده می شود (زارع شحنه و همکاران، 1386).
پریبیوتیکها شامل موادی هستند که پروبیوتیک ها می توانند از آنها استفاده کنند و اثر مکملی و همپوشانی در صورت مساعد بودن تمام شرایط ایفا کنند (فولر ،1989). بوسیله آنزیم‌های دستگاه گوارش هضم نمی‌شوند و بنابراین در روده کوچک جذب نمی‌شوند، به طور انتخابی باعث افزایش یک یا تعداد محدودی از باکتریهای مفید می‌شوند، میکروفلورهای روده و فعالیت آن ها را به سود میزبان تغییر می‌دهند (جیبسون و رابرفروید، 1995 ) و همچنین سبب تقویت سیستم ایمنی مخاطی روده‌ای و سیستم ایمنی عمومی می‌شوند. اما اغلب تاُثیر پری بیوتیک ها بر سلامتی میزبان ، غیرمستقیم و از طریق متابولیت هایی است که به وسیله میکروفلور روده که پری بیوتیک ها را برای متابولیسم خود استفاده می کنند ، تولید می شود که برخی از این متابولیت ها شامل اسیدهای چرب کوتاه زنجیر لاکتات ، پلی آمین ها و باکتریوسین ها می باشد(پترسون و بورخولدر، 2003).
رایج‌ترین پریبیوتیکها فرآورده‌های فروکتو الیگوساکاریدی مانند الیگوفروکتوز و اینولین هستند و از دیگر پریبیوتیکها می‌توان به مانان الیگوساکاریدها، ترانس- گالاکتوالیگوساکاریدها، گلوکوالیگوساکاریدها، گلیکوالیگوساکاریدها، لاکتولوز، لاستیتول، مالتوالیگوساکاریدها، زایلوالیگوساکاریدها، استاکیوز و رافینوز اشاره نمود(جیبسون و رابرفروید، 1995 ).
پروبيوتيك‌ها میکروارگانیزم‌های زنده‌ای هستند كه به تثبيت فلور ميكروبي روده به نفع حیوان میزبان كمك كرده و بر ضد ميكروارگانيسم‌های بيماريزا عمل مي كنند (گرین و ساینسبرگ، 2001، شین، 2001). مكمل‌های پروبيوتيكی به خصوص گونه‌هاي لاكتوباسيلوس اثر مفيدي به لحاظ ایجاد مقاومت در برابر عوامل بيماريزا نظير اشریشياكلي (جین و همکارن، 1998)، سالمونلا (پاسکال و همکاران، 1999)، كامپيلوباكتر و ايمريا آسرولينا (دالول و همکاران، 2003) دارند.
مكانيسم پروبيوتيك‌ها در ممانعت از استقرار پاتوژن‌ها شامل رقابت براي مواد مغذي، توليد تركيبات و شرايط ضد ميكروبي (اسيد چرب فرار)، باكتريوسين و كاهش PH ، رقابت براي جايگاه‌هاي جذب اپيتليوم روده و تحريك سيستم ايمني است (رولف، 2000). شاید بتوان مهم ترین ویژگی پروپیوتیک ها را در این دانست که ضمن کاهش بیماری و بهبود ضریب تبدیل غذایی در دام و طیور ، هیچ گونه باقیمانده بافتی نداشته و بر خلاف پادزیست ها (آنتی بیوتیک ها ) مقاومت میکروبی ایجاد نمی کنند (میاحی و لوایی منفرد،1387).
معمولاُ فراورده های مختلف پروپیوتیکی نتایج یکنواختی نشان نمی دهند و پژوهش درباره کاربرد این فراورده ها و تعیین سطح مطلوب آنها در تغذیه دام و طیور ادامه دارد (زارع شحنه و همکاران،1386).
تجربه چند دهه اخیر نشان داده که داروهای شیمیایی با تمام کارآیی، اثرات نامطلوب فراوانی به همراه دارند و کمتر ماده خالصی وجود دارد که داراي اثرات سوء نباشد. در مقابل مواد موثر موجود در گیاهان دارویی به دلیل همراه بودن با مواد دیگر پیوسته از یک حالت تعادل بیولوژیک برخوردارند. بنابراین در بدن انباشته نشده و اثرات جانبی به بار نمی‌آورند و از این رو امتیاز و برتري قابل توجهی نسبت به داروهاي شیمیایی دارند. هم چنين ثابت شده است كه برخي از اسانس‌هاي گياهي داراي اثرات آنتي‌سپتيك و ضدميكروبي (کووان، 1999) و اثرات بيولوژيكي و فارماكولوژيكي متعددي هستند. گزارش شده است استفاده از گیاهان دارویی و اسانس هاي آنها بر ترکیب و فلور دستگاه گوارش جوجه هاي گوشتی اثر دارد، سیستم ایمنی را تقویت نموده و کلسترول خون را کاهش میدهد و درنتیجه عملکرد جوجه هاي گوشتی را بهبود می بخشد(ریتز و همکاران، 1995).
ادویه ها از گیاهان معطر تولید و از زمان های باستان نه تنها به عنوان طعم دهنده و نگهدارنده در مواد غذایی بلکه به عنوان دارو برای درمان بیماران استفاده می شده اند. این مواد مدت ذخیره و نگهداری مواد غذایی را با به تاخیر انداختن اکسیداسیون چربی ها، از طریق فعالیت آنتی اکسیدانی یا با کنترل رشد میکروارگانیسم ها از طریق خواص باکتریواستاتیکی و باکتریوسیدی افزایش می دهند (پرويزآبرومند و همکاران، 1389). ادویه ها و اسانس های روغنی حاصل از آن ها، به دلیل استفاده در درمان بسیاری از بیماری ها برای قرن های متمادی، همچنین سمیت کم و عوارض جانبی نادر به عنوان یک ماده سالم و کم خطر تلقی می شوند (شان و همکاران، 2007). امکان سمی بودن و اثرات جانبی منفی افزودنی های سنتتیک، افزایش مقاومت میکروبی میکروب های پاتوژنیک در برابر آنتی بیوتیک ها، همچنین افزایش تقاضای مصرف کنندگان برای غذا های طبیعی تر، موجب شده است که مردم تمایل کمتری نسبت به استفاده از مواد سنتزی پیدا کنند و در نتیجه زمینه تحقیقات گسترده ای برای جایگزین کردن آن ها با مواد طبیعی فراهم شود. در این میان مواد طبیعی بدست آمده از گیاهان به عنوان منابع امید بخشی در جهت جایگزینی با مواد سنتزی به شمار می آیند که در این رابطه گیاهان معطر(آروماتیک) دارای ترکیبات بسیار موثری هستند (سینگ و همکاران، 2004).
1-5 – اهداف تحقیق
بررسی سطوح متفاوت پري‌بيوتيك اولئوبیوتیک و پروبيوتيك باکتوسل و یا استفاده توام از آنها بر عملكرد رشد و سیستم ایمنی جوجه‌هاي گوشتي
یافتن بهترین سطح از اولئوبیوتیک و باکتوسل و یا ترکیبی از این دو در تغذیه جوجه های گوشتی جهت بهبود عملکرد رشد و سیستم ایمنی
فصل دومبررسی منابع2-1- میکروارگانیزم هادر اکثر موارد میکروارگانیزم ها موجودات مضر و زیانباری تصور می شوند. دلیل این امر یکسان در نظر گرفتن دو اصطلاح باکتری و جرم است. چنین تصوری نمی تواند صحیح باشد چرا که تعداد باکتری های غیر بیماری زا به مراتب بیشتر از بیماری زا هستند. بسیاری از گونه ها ی غیر بیماری زا نه تنها مفید هستند ، بلکه برای ادامه حیات بر روی کره زمین لازم و ضروری اند. از جمله مثال های بارز چنین باکتری های سودمند و ضروری می توان به باکتری های موجود در دستگاه گوارش حیوانات اشاره نمود (پوررضا،1378).
به طور کلی میکروارگانیزم های دستگاه گوارش طیور نقش مهمی در تولیدات آنها داشته و علاوه بر آن تاثیرات مثبت و مستقیمی بر تشکیل و جذب ویتامین ها دارند. همچنین این میکروارگانیزم ها عمل حمایت از بدن در مقابل عفونت ها را به عهده دارند. در حال حاضر توجه متخصصین علم تغذیه به دستگاه گوارش ، فیزیولوژی هضم و جذب مواد و ایجاد تغییرات تغذیه ای در لوله گوارش به منظور بهبود عملکرد طیور معطوف گردیده است. به همین جهت سعی شده است که با شناخت بیشتر دستگاه گوارش به خصوص روده و اجزای تشکیل دهنده آن از جمله میکروارگانیزم ها که رابطه مستقیم و متقابل با پرنده دارند به بهبود رشد و سلامتی حیوان کمک شود. به عبارت دیگر هدف دانشمندان از به کار گیری محصولات زنده میکروبی تاثیر آن بر روی فعالیت میکروب های دستگاه گوارشی از طریق تثبیت میکروب های مطلوب و جلوگیری از تجمع باکتری های مضر و به دنبال آن کمک به حفظ سلامت می باشد. این میکروارگانیزم ها تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله : تنش های محیطی ، نوع جیره ، داروها ، سموم شیمیایی و هم چنین شرایط آب و هوایی بر رشد میکروفلورای روده تاثیر می گذارند (فولر،1992) .اما باید توجه داشت که عامل اصلی برای حفظ تعادل فلور میکروبی دستگاه گوارش تاثیرات متقابل باکتریایی است. این فلور ، اکوسیستمی را در میزبان خود پدید می آورد که از اجزای زیر تشکیل شده است:
الف- اجزای زنده: مانند میکروب های بومی ، میکروب های موقت و سلول های پوششی دستگاه گوارشی.
ب- اجزای غیر زنده: که از جیره غذایی نشات گرفته و یا موادی هستند که در طول روده کوچک هضم نشده اند.
ج- اجزای موجود در بزاق و ترشحات معده ، لوزالمعده ، ترشحات کبدی و روده ای از جمله : آنزیم ها، هورمونها، موکوسها، نمک های صفراوی، اوره، ایمونوگلوبولین ها، پپتیدها و احتمالاً بسیاری از اجزای ناشناخته دیگر. تمامی این اجزاء بر هم تاثیر متقابل داشته ، که نتایج حاصل از آنها با بقای حیوان و حفظ کامل سلامتی دام سازگاری دارد(گودینگ،1997).
میکروفلورای موجود در دستگاه گوارش حیوانات را می توان به چند دسته تقسیم نمود:
دسته اول، میکروب های مفید که در سطح روده تجمع کرده و با حیوان میزبان ارتباط هم زیستی دارند.
دسته دوم، میکروبهای نامطلوب که بالقوه خاصیت بیماری زایی دارند (گودینگ،1997وفولر،1992).
در شرایط معمولی ارگانیزم های مفید از نطر جمعیتی غالب هستند، که وجود آنها برای اعمال فیزیولوژیک حیوان از جمله کمک به هضم مواد غذایی و رقابت با عوامل بیماری زا ضروری می باشد. به همین دلیل حیواناتی که در محیطی عاری از میکروب پرورش یافته اند، به دلیل عدم توسعه کامل اعضای مرتبط با سیستم ایمنی (از جمله روده) دارای سیستم ایمنی ضعیف تری بوده و در نتیجه استعداد ابتلا به عفونت های باکتریایی بیشتری دارند (پوررضا،1378).
اجزای خوراک مصرفی نیز در وضعیت فلور میکروبی روده اثر گذاشته و در نتیجه هضم غذا را تحت تاثیر قرار می دهند. از آنجا که جمعیت میکروبی روده کوچک و بزرگ به ترتیب به 109و1011 میکروارگانیزم در هر گرم محتویات آن برآورد شده است و بی تردید چنین تراکم شگفتانگیزی که از لحاظ متابولیسمی نیز فعالند، نه تنها در قابلیت هضم و جذب دستگاه گوارش موثرند ، بلکه بر سلامتی نسبی میزبان و توانایی او در جهت تسریع رشد نیز تاثیر گذار خواهند بود.
با توجه به مطالب ذکر شده، نقش اجزای سازنده جیره و غلظت مواد مغذی آن بر میکروفلور دستگاه گوارش حائز اهمیت بوده و بنابراین تهیه کنندگان خوراک طیور در آینده برای میزبان تاثیری که اجزای جیره ها یا غلظت آنها بر توزیع و تراکم گونه های میکروبی دارند اهمیت ویژه ای خواهند شد (فولر،1992).
2-1-1- فلور میکروبی دستگاه گوارش طیوردستگاه گوارش جوجه تازه تفریخ شده سالم ، معمولاُ استریل و عاری از هرگونه باکتری است. اندکی پس از خروج از تخم در پرنده های جوان به طور طبیعی یک میکروفلورای روده ای بالغ از طریق تماس با مواد دفعی پرنده های بالغ ایجاد می گردد. در پرنده های مدفوع خوار مثل مرغ خانگی ، انتقال باکتری ها از مادر به جوجه به طور خیلی موثری صورت گرفته که به حیوان اجازه تشکیل یک فلور محافظت کننده در دو روز نخست پس از خروج از تخم را می دهد. اما در حیوانات دیگر مثل موش صحرایی و توله سگ ، تکثیر میکروارگانیزم ها در دستگاه گوارش به مدت زمان بیشتری نیاز دارد ، زیرا آنها در زمان تولد فعالیت کمی برای تماس با مادرانشان داشته و در لانه های تمیز نگهداری می شوند. در پرورش طیور به روش مدرن جوجه های تفریخ شده با مادرانشان تماس ندارند، لذا تشکیل جمعیت میکروبی دستگاه گوارش و روده آنها به کندی انجام می پذیرد. این پرنده ها معمولاُ فلور میکروبی را از طریق خوراک یا آب به دست می آورند(یومش چاندر،1990).
جوجه ها در معرض باکتری های محیط ، تراکم میکروبی بسیار مشابهی با تراکم پرندگان بالغ در 3 روز اول زندگی در دستگاه گوارش را به دست می آورند. با این وجود فلور اولیه بسیار ساده بوده و تغییر در پیچیدگی آن به خصوص تکثیر باکتری های غیر هوازی اختیاری چندین هفته طول می کشد، زیرا این میکروارگانیزم ها در محیطی که جوجه ها بلافاصله بعد از تولد در آن قرار می گیرند، نادر هستند.
به دلیل اختلاف در میزان اسیدیته، شرایط بی هوازی و نیز سرعت عبور مواد غذایی در قسمت های مختلف دستگاه گوارشی، جمعیت میکروبی آنها با یکدیگر متفاوت است. باکتری های اشرشیا کلی و انتروکوکوس ها، میکروارگانیزم هایی هستند که در روده جوجه های تازه از تخم تفریخ شده بر دیگر میکروارگانیزم ها برتری دارند. بعد از گذشت 5 روز از تفریخ جوجه ها، لاکتوباسیلوس ها جمعیت غالب میکروبی چینه دان هستند. در حالی که برای غالب شدن لاکتوباسیلوس ها در روده کوچک بیش از 2 هفته زمان نیاز است(سالانیترو،1974).
همانند بخش های فوفانی دستگاه گوارش، جمعیت میکروبی غالب در روده کور جوجه های یکروزه، انتروکوکوس ها و باکتری های کلی فرم هستند. این باکتری های بی هوازی مطلق، به سرعت به دستگاه گوارش هجوم برده و پس از دو هفته از لحاظ تعداد بر سایر میکروارگانیزم ها برتری یافته و این برتری تا سن 4 هفتگی ادامه می یابد. از این زمان به بعد خانواده های بیفیدوباکتریومها، باکتروئیدها، پیتواسترپتوکوکوسها و کلستریدیومها بر دیگر میکروارگانیزم های دستگاه گوارش غلبه پیدا می کنند (سالانیترو،1974 و جین،1998).
اما به طور کلی لاکتوباسیلوس ها به دلیل مقاومت به اسیدیته پایین، لیزوزوم های دستگاه گوارش، نمک های صفراوی و درجه حرارت های بالا(50-40 درجه سانتیگراد) به همراه بیفیدوباکتریوم ها و گونه های باکتروئیدها بیش از 90 درصد از فلور میکروبی دستگاه گوارش طیور را تشکیل می دهند(گودینگ، 1997).
2-1-2- مدیریت فلور میكروبی
جمعیت میکروبی دستگاه گوارش می‌تواند توسط عوامل متعددی نظیر آنتی‌بیوتیك‌های محرک رشد، پروبیوتیك‌ها،پریبیوتیکها،آنزیم‌ها، اسیدهاي آلي، مواد ریزمغذی، روغن‌های ضروری، اولیگوساکاریدها، باکتریوفاژها، واکسن‌ها و افزودنی‌های گیاهی كنترل شود. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در تغذیه طیور ممکن است به دلیل ایجاد گونه‌های مقاوم باکتری‌ها برای حفظ سلامت انسان مضر باشد. ابقای بیش از حد مجاز عوامل ضدمیکروبی در فرآورده‌های حیوانی که نشانه مصرف نامناسب آنها توسط تولیدکنندگان می‌باشد، به افزایش جمعیت گونه‌های مقاوم باکتری‌ها در انسان منجر می‌گردد. بنابراین می‌توان بر حسب شرایط موجود از سایر ترکیبات محرک رشد به عنوان جایگزین‌های مناسبی برای آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده نمود. مهمترین مزیت چنین افزودنی‌هایی این است که ابقای ناخواسته آنتی‌بيوتیک‌ها را در محصولات حیوانی حذف می‌نمایند. با این حال تفاوت‌هایی در نحوه فعالیت آنتی‌بیوتیک‌ها و جایگزین‌های آنها وجود دارد. برای مثال آنتی‌بیوتیك‌ها بار میكروبی دستگاه گوارش را كاهش می‌دهند در حالیكه پروبیوتیك‌ها آن را افزایش می‌دهند(تایلور، 2001).
به هر حال بدون در نظر گرفتن جانشین مناسبی برای آنتی‌بیوتیک‌ها، اندیشیدن به حذف کامل آنتی‌بیوتیک‌ها در صنعت پرورش طیور مشکل است، چرا که تأثیر شدیدی بر تأمین خوراک کشورهای فقیر خواهد داشت. FAO پیش بینی کرده است که عدم استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد در تغذیه حیوانات سبب می‌گردد تا دسترسی به پروتئین حیوانی در سرتا سر جهان به میزان 30 درصد کاهش یابد. این امر مطمئناً به ایجاد سوء تغذیه در کشورهای ضعیف و حتی پیشرفته منتهی می‌شود (تایلور، 2001).
2-2- ترکیبات آنتی بیوتیکیآنتی بیوتیک ها از طریق تاثیر بر میکروفلورای روده منجر به بهبود عملکرد حیوان می گردند. در این رابطه، اغلب افزودنی های جایگزین ترکیبات آنتی بیوتیکی در مشابهت با آنتی بیوتیک ها دارای اثرات مستقیم و یا غیر مستقیم بر روی میکروفلورای روده می باشند (تایلور، 2001). بر خلاف نشخوارکنندگان و گیاه خواران بدون شکمبه، طیور کمتر می توانند از مزایای وجود مواد مغذی حاصل از میکروفلور استفاده کنند (یوکویاما، 1982). بنابراین، اگر میکروفلور روده ای در جوجه های گوشتی و مرغان تخمگذار ، تحت کنترل قرار نگیرند، می توانند اثر مخربی روی سلامت و عملکرد میزبان بگذارد. این موضوع کاملا آشکار است که کنترل میکروفلور می تواند به طور مثبتی عملکرد پرنده را تحت تاثیر قرار دهد (لی و همکاران، 2004).
2-3- آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشدآغاز استفاده از آنتی‌بیوتیک محرک رشد به سال 1946 وقتی که استرپتومایسین در خوراک جوجه‌ها مورد استفاده قرار گرفت، برمی‌گردد (مور و همکاران، 1946). مور و همکاران در همان سال پیشنهاد کردند که استرپتومایسین، باکتریهای روده‌ای که تولید مواد سمی می‌کنند را مهار می‌کند. همه مطالعات انجام شده در مورد بهبود رشد حیوان به وسیله مواد ضد باکتریایی، نشان داده که این اثر به سبب جلوگیری از اثرات میکروارگانیسم‌های مضر می‌باشد. به دنبال آزمایشاتی که بر روی جوجههای عاری از میکروب با آنتی‌بیوتیک انجام شد و این نکته که آنتی‌بیوتیک تاثیر افزایندگی بر رشد این جوجه‌ها نداشت، این نتیجه گرفته شد که اثر محرکی رشد آنتی‌بیوتیک‌ها محدود به میکروفلورای دستگاه گوارش باشد .آنتی‌بیوتیک‌ها به طور معمول در طیور برای اهداف درمانی و پیشگیرانه مورد استفاده قرار می‌گیرند. حدود 32 آنتی‌بیوتیک در تولید طیور استفاده می‌شود (جونز و ریکی، 2003). لازم به ذكر است كه در حال حاضر فقط 4 نوع تركیب موننسین، آویلامایسین، سالینومایسین و فلاوومایسین به عنوان تركیبات آنتی‌بیوتیكی محرك رشد در اروپا اجازه مصرف دارند كه هیچكدام ارتباطی با آنتی‌بیوتیك‌های مصرفی در درمان انسان ندارند (تایلور، 2001).
مکانیسم عمل آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد شامل موارد ذیل است:
– افزایش سنتز باکتریایی فاکتورهای ضروری محرک رشد.
– مهار باکتری‌هایی که با میزبان برای مواد مغذی ضروری، رقابت می‌کنند.
– مهار میکروارگانیسم‌های مضر تولید کننده ترکیبات سمی و آسیب رسان به بافت روده‌ای.
آنتی‌بیوتیك‌های محرك رشد در مقادیر كم در طول دوره رشد در تغذیه طیور سالم بكار می‌روند و در بیشتر كارخانه‌ها و مراكز تهیه خوراك دام در دسترس می‌باشند. اگرچه ممكن است دانش ما در مورد نحوه فعالیت آنتی‌بیوتیك‌های محرك رشد ناقص باشد، اما بدیهی است كه آنها عمدتاً علیه باكتری‌های گرم مثبت مؤثر هستند (روزن، 1995).
اثر آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد در پرندگان تجاری نمایان می‌گردد که اغلب به دلیل فعالیت‌های مضر باکتری‌ها و پروتوزوآها نتوانسته‌اند به حداکثر توان ژنتیکی خود دست یابند. این میکروارگانیسم‌ها به طور معمول ایجاد بیماری نمی‌کنند و جزئی از فلور میکروبی دستگاه گوارش به حساب می‌آیند. بنابراین در تمام قسمت‌های دستگاه گوارش و متصل به غشاء مخاطی چینه‌دان، پیش‌معده و سنگدان، روده کوچک، روده کور و کلوآک یافت می‌شوند (تایلور، 2001).
اغلب آنتی‌بیوتیك‌های محرك رشد شمار باكتری‌های فلورميكروبي را 10 تا 100 برابر كاهش می‌دهند این محرك‌های رشد از طریق كاهش بار میكروبی، نسبت وزن دستگاه گوارش را كاهش داده و سبب افزایش بازدهی لاشه می‌شوند . اثر آنتی‌بیوتیك‌های محرك رشد تا حدودی به سن حیوان نیز بستگی دارد. زیرا حیوانات جوان نسبت به حیوانات مسن به افزودن آنتی‌بیوتیك‌ها در جیره بیشتر پاسخ می‌دهند (روزن، 1995). این ترکیبات سرعت رشد حیوانات جوان را 10 تا 15 درصد افزایش می‌دهند اما این افزایش نمی‌تواند از توان ژنتیکی حیوان تجاوز نماید (تایلور، 2001؛ شعبانی، 1390).
2-4- معرفی جایگزین برای آنتی‌بیوتیک محرک رشدبا توجه به مشکل مطرح شده برای استفاده آنتی‌بیوتیک محرک رشد، تحقیقات و آزمایشات زیادی در زمینه یافتن جایگزین مناسبی برای آنتی‌بیوتیک محرک رشد صورت گرفته و ترکیبات زیادی برای این موضوع مورد آزمایش قرار گرفته است. اکثر جایگزین‌های معرفی شده برای آنتی‌بیوتیک محرک رشد، عمل خود را در ارتباط با بهبود عملکرد طیور از طریق تاثیر بر فلورمیکروبی دستگاه گوارش اعمال می‌کنند.
یک جایگزین موفق برای آنتی‌بیوتیک محرک رشد، باید اثر ضد باکتریایی داشته باشد و بنابراین منجر به بهبود هضم، جذب و متابولیسم مواد مغذی شوند. علاوه بر این یک جایگزین آنتی‌بیوتیک باید از نظر هزینه مقرون به صرفه باشد.
استفاده از جایگزین‌ها برای آنتی‌بیوتیک محرک رشد تنها راه حل برای حذف آنتی‌بیوتیک از خوراک جوجههای گوشتی نمی‌باشد، بلکه بهبود مدیریت سالن، بهداشت و وضعیت سلامت حیوان برای به حداقل رساندن اثر منفی حذف آنتی‌بیوتیک های محرک رشد در خوراک ضروری است (شعبانی و همکاران، 1390).
2-4-1- پروبیوتیك‌ها
واژه پروبيوتيك از دو كلمه يوناني «پرو» و «بيوتيك» به معناي «براي زندگي» گرفته شده است و در تضاد با واژه آنتي‌بيوتيك به معناي «ضدحيات» مي‌باشد (گیبسون و فولر، 2000). پيشينيان مي‌دانستند كه مصرف برخي خوراك‌هاي تخميري براي سلامت انسان مفيد است. همچنين كتيبه‌هاي تاريخي روميان نشان مي‌دهد كه در 76 سال قبل از ميلاد مسيح، از فرآورده‌هاي تخميری شير براي درمان بيماريهاي دستگاه گوارش استفاده مي‌كردند (بوتازی، 1983). با پيدايش علم ميكروب‌شناسي، برخي محققان (کر، 1887 ؛ تیزر، 1984 ؛ مچنیکف، 1907) تأثير مثبت پروبيوتيك‌ها را به تغيير تعادل جمعيت ميكروبي دستگاه گوارش نسبت دادند. مچينكف (1907) بيان كرد كه مصرف ماست حاوي لاكتوباسيلوس، با كاهش ترشح سم باكتريها در دستگاه گوارش، عمر ميزبان را افزايش مي‌دهد. تيزر (1984) پيشنهاد كرد كه بيفيدوباكترياها مي‌توانند در دستگاه گوارش، جايگزين باكتريهاي بيماريزا شوند. رايج‌ترين تعريف پروبيوتيك، توسط فولر در سال 1989 ارائه شد. بر اين اساس، «پروبيوتيك‌ها عبارتند از مكمل ميكروبي زنده كه از طريق بهبود تعادل ميكروبي روده، اثرات مفيدي را بر ميزبان اعمال مي‌كنند» (فولر، 1989). در اين تعريف بر اهميت زنده بودن ارگانيسم‌هاي پروبيوتيك‌تأكيد شده است. در سال 1992، اين تعريف، به صورت ذيل بسط داده شد: «كشت يك يا مخلوطي از ميكروارگانيسم‌ها كه از طريق بهبود ويژگي‌هاي ميكرو فلور بومي، اثرات سودمندي را بر انسان و حيوان اعمال مي‌كنند» (هاونار و هوئیس، 1992).
مزاياي اين تعريف عبارتند از: فعاليت پروبيوتيكي را محدود به ميكرو فلور روده‌اي نمي‌كند، بلكه ساير نقاط بدن را نيز در بر مي‌گيرد، پروبيوتيك ممكن است از بيش از يك گونه باكتري تشكيل شده باشد و از طرفي، اين تعريف هم براي انسان و هم براي حيوان قابل كاربرد است. پژوهشگران در سال 2001، پروبيوتيك را به صورت “فرآورده‌ها يا محصولات حاوي تعداد كافي ميكروارگانيسم‌هاي زنده مشخص، جهت تغيير فلورميكروبي روده ميزبان و قادر به ايجاد تأثير سودمند بر سلامت ميزبان” تعريف كردند (اسچرزنمیر و دورس، 2001). فرآورده‌های پروبیوتیكی در دو گروه عمده یافت می‌شوند: اول آنهايي كه محل اثرشان عمدتاً چینه‌دان و مناطق پیشین دستگاه گوارش است و دوم آنهايي كه تأثیر خود را اساساً در روده كور اعمال می‌كنند. با این وجود محتمل است كه هر دوی آنها تا حدودی بر تمام قسمت‌های دستگاه گوارش تأثیرگذار باشند. اگر چه برخی از مشاهدات تجربی نشان میدهد كه تعدادی از فرآورده‌های حاوی باكتری های مرده، پروبیوتیك‌های كارآمدی هستند اما بكارگیری ارگانیسم‌های زنده نیز در بسیاری از فرآورده‌ها مورد تأكید قرار گرفته است، زیرا همواره این تصور وجود دارد كه استقرار در روده برای اعمال تأثیر مناسب لازم و ضروری است (فولر،1989).
2-4-1-1 – ویژگی یک پروبیوتیکبه طور کلی یک پروبیوتیک ایده آل برای آن که بتواند نقش مطلوب و مفید خود را ایفاء نماید ، باید دارای ویژگی هایی به شرح زیر باشد:
زنده و پایدار باشد.
بیماری زا و سمی نباشد.
میکروارگانیسم های تشکیل دهنده آن گرم مثبت باشند.
میکروارگانیسم های تشکیل دهنده آن از سویه های مشخصی باشند.
حداقل دارای 109×3 واحد تشکیل دهنده کلنی (cfu) در هر گرم پروبیوتیک باشند.
قدرت زنده ماندن(پایداری) بالا داشته باشند.
قدرت تشکیل کلنی و زنده ماندن در شرایط روده را داشته باشند.
دارای قابلیت تکثیر و تولید در مقیاس صنعتی باشند.
در مقابل مواد مترشحه و دفع شده از اشریشیا مقاوم باشند.
10- در هنگام ذخیره سازی در شرایط مزرعه پایداری خود را حفظ کند.
11-قدرت تحریک دستگاه ایمنی را داشته باشد.
12-تولید آنزیم های موثر بر هضم مواد غذایی به وسیله آنها امکان پذیر باشد.
13-توانایی رقابت با میکروب های بیماریزا در روده بر سر تصاحب جایگاه و مواد غذایی مورد نیاز را داشته باشد(افشار مازندران، 1381).
2-4-1-2 – مکانیسم عمل پروبیوتیک هاپروبيوتيك‌ها از طريق توليد برخي مواد مغذي، آنزيمها و يا تركيبات ضدباكتريايي، براي ميزبان سودمند هستند (فولر،1989). میکروارگانیسم‌های سودمند با استفاده از مكانیسم‌هایی از قبیل رقابت برای مواد غذایی، توليد ترکیبات سمي (اسید چرب فرار و تولید باكتریوسین‌ها)، رقابت برای جایگاه‌های اتصال در اپیتلیوم روده و تحریك سیستم ایمنی، سبب كنترل جمعیت باکتریهای بیماریزا می‌شوند (گیبسون و فولر،2000؛ فولر، 1989). این عوامل مكانیسم‌های حذف كاملی نیستند و بنابراین برخی میکروارگانیسم‌ها ممکن است با تأثیر یكی از این موارد بالا تغییر نمایند در حالیكه در مورد سایرین ممكن است به همكاری چندین عامل نیاز باشد (پاترسون و بورخلدر، 2003). باكتريهاي گوارشي درون‌زاد، به شدت با يكديگر براي مواد مغذي قابل دسترس، رقابت مي‌كنند. اين گونه‌ها به بهترين شكل ممكن، با شرايط جديد رشد در دستگاه گوارش، سازگار مي‌شوند. القاي يك مجموعه ميكروبي پايدار و مخلوط به روده، علاوه بر استقرار هر چه سريع‌تر يك جمعيت ميكروبي طبيعي، با ايجاد محيط كاملاً رقابتي از تشكيل كلني باكتريهاي بيماريزا جلوگيري مي‌كند (استر و همکاران،2000). با گسترش جمعيت باكتريايي طبيعي در سرتاسر روده، مكان‌هاي اتصال فيزيكي عوامل بيماريزا در طول اپيتليوم روده محدود مي‌شود (استر و همکاران، 2000).
ميكروب‌ها با تخمير كربوهيدرات‌ها و پروتئين‌ها، اسيدهاي چرب فرار توليد مي‌كنند كه اين محصولات براي برخي از گونه‌هاي باكتريايي (همانند E.coli و سالمونلا) سمي هستند. برخي باكتريها به منظور حذف باكتريهاي رقيب، تركيبات ضدميكروبي (همانند باكتريوسين و كوليسين) توليد مي‌كنند. اين گونه‌ها مي‌توانند جهت حذف رشد باكتريهاي بيماريزا بر روي خوراك نيز استفاده شوند. فلور ميكروبي روده مي‌تواند با توليد گروهي از ويتامين‌ها، به بهبود ساختار اپيتليوم روده و افزايش تعداد ريز پرزها كمك كند و بنابراين ظرفيت جذبي مواد مغذي و بازده توليد حيوان افزايش مي‌يابد (کالاوای و همکاران، 2003).
2-4-1-3 – باکتری های اسید لاکتیکی به عنوان پروبیوتیکاز جمله باکتری های فعال در دستگاه گوارش طیور ، باکتری های استرپتوکوکوس و لاکتوباسیلوس ها می باشند. استرپتوکوکوس ها در سنین اولیه جوجه ها بخش عمده ای از میکروفلورهای لوله گوارشی را تشکیل می دهند. اما به تدریج باکتری های بی هوازی از جمله لاکتوباسیلوس ها جایگزین آنها می شوند . اهمیت حفظ باکتری های مفید نظیر لاکتوباسیلوس ها در روده حیوانات خونگرم به خوبی ثابت شده است. لاکتوباسیل ها در محیط طبیعی زندگیشان (لوله گوارش) با ارگانیسم های نامطلوب برای مکان و مواد غذایی رقابت نموده و انواع دیگر باکتری را به منظور تولید مواد مغذی تحریک می کنند. لاکتوباسیلوس ها پرزهای روده را تحریک کرده و سبب افزایش جذب مواد مغذی در طول فرایند هضم و جذب می شوند. بنابراین به نظر می رسد که تعداد کافی از لاکتوباسیلوس ها برای حفظ تعادل میکروبی در حیوان میزبان لازم باشد(پوررضا،1378).
لاکتوباسیلوس ها بر حسب الگوی تخمیر به دو دسته تقسیم می شوند:
دسته اول: تولیدکنندگان محصولات تخمیری مشابه ، که به طور عمده (بیش از 85درصد) از تخمیر گلوگز، اسید لاکتیک حاصل می کنند.
دسته دوم: تولیدکنندگان محصولات تخمیری متفاوت که حدود 50درصد اسید لاکتیک به عنوان محصول نهایی به همراه مقادیر قابل توجهی اسیداستیک، اتانول و دی اکسید کربن تولید می کنند.PH مطلوب رشد لاکتوباسیلوس ها 8/5-5/5 است. به نظر می رسد که PH دستگاه گوارش جوجه ها و جیره ها معیار مناسبی برای حداکثر رشد و تکثیر لاکتوباسیلوس ها باشد(پوررضا،1378).
2-4-1-4 – نقش پروبیوتیک ها در تحریک سیستم ایمنیبدن تمام موجودات زنده دارای یک سیستم ویژه برای مقابله با عوامل عفونی و سمی مختلف است. این سیستم از گلبول های سفید خون و سلول های بافتی (که از گلبول های سفید مشتق شده اند) تشکیل شده است. برای مقابله با عوامل بیماریزا ممکن است دو روش زیر انجام شود:
الف ) انهدام عوامل مهاجم از طریق بیگانه خواری یا فاگوسیتوز
ب ) تشکیل آنتی کور ها و لنفوسیت های حساس شده
یک یا هردو روش مذکور قادرند عامل مهاجم را از بین ببرند(عبدالهی،1380).
تحقیقات نشان داده است که بعضی از باکتری های موجود در پروبیوتیک ها ، خصوصاً لاکتوباسیلوس ها قادرند سیستم ایمنی بدن را تحریک کنند. این نکته بیانگر آن است که پروبیوتیک ها علاوه بر ممانعت از بیماری های روده به صورت بالقوه قادرند در شرایط بروز بیماری حتی در اندام ها و قسمت های مختلف بدن که فاصله نسبتاً زیادی با دستگاه گوارش دارند نیز تاثیر گذار باشند(یومش چاندر،1990).
2-4-1-5 – عوامل موثر بر قدرت بقاء میکروارگانیزم های پروبیوتیکالف- درجه حرارت: از آنجایی که در فرایند پلت کردن ، حرارت یک عامل اساسی است ، بنابراین توان تحمل گرمای بالا توسط میکروارگانیزم های یک پروبیوتیک بسیار مهم است. در حالت معمولی بیشتر مخمرها ، لاکتوباسیلوس ها ،بیفیدوباکتریوم ها و استرپتوکوکوس ها توسط گرمای زیاد آسیب جدی می بینند. درمقابل فرم باسیل باکتری ها مثل باسیلوس سابتیلیس و باسیلوس فرمیس در حالت آندوسپور به دمای بالا هنگام پلت کردن مقاوم ترند. زمانی که شرایط برای رشد نامناسب باشد، باسیل ها به شکل غیرفعال در آمده و در برابر گرما، PH ، رظوبت و ضدعفونی کننده ها مقاوم هستند. از این رو باسیل ها در بسیاری از مواد غذایی که به صورت پلت مصرف می شوند، کاریرد بیشتری دارند.
ب- حساسیت به آنتی بیوتیک ها: بعضی از باکتری های موجود در پروبیوتیک ممکن است به برخی از آنتی بیوتیک ها حساس باشند. به عنوان مثال باسیل ها به ویرجینامایسین و لاکتوباسیلوس ها به اکسی تتراسایکلین و پنی سیلین حساس می باشند. به این دلیل زمانی که از پروبیوتیک ها استفاده می شود، نباید از آنتی بیوتیک های حساسیت زا برای آن میکروارگانیزم ها استفاده نمود.
پ- رطوبت: رطوبت نیز از جمله شرایط حساس برای میکروارگانیزم های پروبیوتیک محسوب می شود. عموماً میکروارگانیزم در خارج از بدن موجودات در شرایط خشک بیشتر امکان زنده ماندن دارند، زیرا هنگامی که باکتری ها با آب واکنش نشان می دهند قدرت ماندگاریشان کمتر می شود.
اسیدیته محیط: یک محیط اسیدی با PH پایین تر از 5/4-4 میکروارگانیزم ها را از بین می برد، بنابراین یک محیط با 7-6=PH را ترجیح می دهند. ضمناً پروبیوتیک ها نباید با عوامل تولید کننده اسید مخلوط باشند.
تماس با اکسیژن: در معرض قرار گرفتن با اکسیژن هم می تواند زنده ماندن میکروارگانیزم ها را تحت تاثیر قرار دهد. به طوری که وجود اکسیژن ماندگاری میکروارگانیزم ها را کاهش می دهد.
اثرات مواد معدنی و ویتامین ها: در معرض قرار دادن مواد معدنی و ویتامین ها نیز ممکن است ماندگاری میکروارگانیزم ها را کاهش دهد. به همین منطور نباید پروبیوتیک ها را فوراً در مکمل های ویتامینی و مواد معدنی در کنسانتره ها مخلوط نمود. هم چنین قبلاً باید شرایط زنده ماندن میکروارگانیزم های پروبیوتیک را تحت شرایط مختلف آزمایش کرد تا بتوان یک جمعیت میکروبی زنده را در جیره غذایی قابل مصرف مهیا نمود(افشارمازندران،1381).
2-4-1-6- انتخاب سویه های مناسب برای فراورده های پروبیوتیکیگام نخست برای ساخت پروبیوتیک، انتخاب میکروارگانیزمی بی خطر است که گونه های لاکتوباسیلوس و برخی از گونه های بیفیدوباکترها و استرپتوکوک ها از جمله آنها می باشند. مهمترین گام در شیوه انتخاب ، تعیین بهترین منبع تهیه سویه است . یک سویه را می توان از یک مجموعه کشت (برای مثال سویه مربوط به روند تخمیر صنعتی) یا یک سویه تازه دفع شده از انسان یا حیوان ، جدا نمود.
از عوامل مهم دیگر در انتخاب سویه های میکروارگانیزم برای یک پروبیوتیک ، مقاومت در مقابل شرایط طبیعی بدن حیوان است. پس از تجویز پروبیوتیک ، میکروارگانیزم ها نباید توسط مکانیزم های دفاعی میزبان نابود شوند. میکروارگانیزم ها باید بسته به محل تجویز ، در برابر شرایط اختصاصی موجود در آن قسمت از بدن مقاوم باشند. برای مثال میکروارگانیزم های موجود در یک پروبیوتیک با مصرف خوراکی باید در برابر آنزیم های موجود در محوطه دهانی (آمیلاز و لیزوزیم) و آنزیم های معده(پپسین و لیپاز) و PH پایین معده (در اثر مقادیر بالایHCL ) و آنزیم های موجود در صفرا، شیره لوزالمعده و مخاط روده کوچک مقاوم باشند. بدین ترتیب برای سویه های میکروبی اشاره شده در فرآورده های پروبیوتیکی برای مصرف خوراکی ، مقاومت در شرایط دستگاه گوارش و دهان از مهم ترین معیارهای انتخاب و گزینش محسوب می شوند.
برقراری اتصال و استقرار در محل از معیار های دیگر دخیل در انتخاب سویه میکروارگانیزمی برای یک پروبیوتیک می باشد. جهت بقای طولانی مدت سویه های پروبیوتیکی در داخل بدن میزبان باید زمان تکثیر میکروارگانیزم ها کوتاه مدت و سویه مذکور قابلیت استقرار در سطوح داخلی بدن را داشته باشد. در غیر این صورت میکروارگانیزم های مذکور به علت انقباض دستگاه گوارش از محل جدا شده و دفع می شوند(افشارمازندران،1381).
