عضو شوید
عضویت سریع
تبادل لینک هوشمند 
آمار مطالب
آمار بازدید
محدودیت تحقیقاز مهمترین محدودیتهای تحقیق میتوان به پراکندگی سطوح برنجکاری شهرستان تالش و با توجه به وسعت اراضی شالیکاری در این شهرستان و نیز سطح سواد پایین شالیکاران و عدم آشنایی آنان به پاسخگویی سوالات پرسشنامه اشاره نمود.
واژههای کلیدیدانش، بینش، کشاورزیپایدار، توسعهپایدار، اراضی شالیکاری
دانش: دانش، مجموعهای قابل بازیابی از اطلاعات تائید شده است (منهاج و همکاران، 1386).
بینش: بینش، یك تصویر ایده آلی از آنچه كه میتواند و باید انجام شود میباشد (مانینگ و همکاران،2003)
کشاورزی پایدار: کشاورزی پایدار یک شاخه مهم از توسعه پایدار است که به عنوان رویکرد مناسب قرن 21 در جهت پایداری این بخش مهم اقتصادی و توجه به زندگی قشر عظیمی از مردم جهان سوم شناخته شده است (زاهدی و نجفی، 1384).
توسعه پایدار: بنا به تعریف کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه، توسعه پایدار، توسعهای است که ضمن برآورد کردن نیازهای نسل فعلی اشکالی در توانایی نسلهای آینده در برآوردن احتیاجات خود بهوجود نیاورد (بروندتلند، 2005)فصل دوم
پیشینه تحقیق
2-1- مقدمهامروزه رشد روزافزون جمعیت، موجب نیاز بیشتر بشر به مواد غذایی گردیده که این عامل سبب گسترش تولیدات کشاورزی و تاثیرات سوء بر خاک و منابع پایه شده است. استفاده از کود و سموم دفعآفات علاوه بر آلوده کردن خاک و منابع آبهای سطحی و زیرزمینی، باعث فرسایش ژنتیکی و انقراض گونههای جانوری و گیاهی نیز میشود. این فرآیندها، تعادلهای زیستمحیطی و بومی را بهتدریج برهم میزند و پیامدهای خطرناکی را در پی دارد. بر این اساس، توسعه پایدار به منظور مدیریت و حفاظت از منابع پایه و معرفی و بکارگیری پیشرفتهای فنی و ساختار تشکیلاتی مناسب در این زمینه، اقداماتی را توصیه میکند. در واقع نظام توسعه پایدار کشاورزی، یک نظام تولیدی است که بر شیوههای مدرن کشاورزی تکیه دارد و با استفاده از این شیوهها و مدنظر قرار دادن مسائل زیستمحیطی، به اقتصادی بودن و بازده تولید نیز توجه کافی میشود (برقی و قنبری 1387).
ارتقاء دانش فنی کشاورزان در کنار سایر عوامل و امکانات تولید موجب میگردد که آنها با بهرهگیری مناسب و بجا از تکنولوژی، به یک سطح مطلوب و معقول در روند تولید، دست پیدا کنند. تنها با ایجاد تغییرات مطلوب در کشاورزان بهعنوان یگانه واحدهای متفکر تولیدکننده در بخش کشاورزی میتوان انتظار داشت که در نظام تولیدات کشاورزی تغییر مناسب ایجاد گردد و این تغییری است که قادر خواهد بود نظام کشاورزی را به توسعه پایدار رهنمون سازد. مطالعات و پژوهشهای قابل توجهی در دنیا در زمینه کشاورزی پایدار صورت گرفته که هدف اکثر آنها یافتن نکاتی است که به پایداری منجر شده و یا حذف پیشنهادهایی بوده که در خلاف جهت پایداری بوده است. اما در این مطالعات کمتر به جنبههای رفتاری کشاورزان و عوامل موثر بر بروز یا عدم بروز رفتارهایی که به پایداری منجر میشوند، توجه شده است (عنایتیراد و همکاران، 1388).
دو دهه گذشته دستیابی به کشاورزی پایدار به عنوان عمدهترین چالش اساسی دولتها در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، مطرح بوده است. در نتیجه توجه به نگرشها و رفتارهای کشاورزان نسبت به کشاورزی پایدار به طور قابل ملاحظهای افزایش یافته است. (رحمانی، 1389). پایداری واحدهای بهرهبرداری از جمله موضوعات جدی است که در سالیان اخیر توجه بسیاری محققان را به خود جلب کرده است. بررسی میزان دانش کشاورزان در مورد کشاورزی پایدار از عوامل تعیینکننده در پایداری واحدهای تولیدی کشاورزی است (داودی و مقصودی، 1389).
امروزه دستیابی به یک نظام کشاورزی پایدار، از سیاستهای مهم بخش کشاورزی کشورهاست. بهطور منطقی هنگامی بخش کشاورزی در جهت پایداری حرکت خواهد کرد که تک تک کشاورزان و واحدهای تولیدی این بخش، روند فعالیتهای خویش را در جهت اصول پایداری قرار دهند. در راستای دستیابی به این هدف، میبایست نظامهای ترویجی فعال در بخش کشاورزی با ارائه خدمات آموزشی به ارتقاء دانش کشاورزان در زمینه کشاورزی پایدار مبادرت نمایند. بنابراین ارتقاء دانش کشاورزی پایدار در بین تولیدکنندگان بخش کشاورزی، آنها را قادر میسازد که فعالیتهای خویش را با مفاهیم و اصول پایداری مورد مقایسه قرار داده و آن دسته از رفتارهای تولیدی خود را که در خلاف جهت پایداری است، اصلاح نمایند. سوالی که در این رابطه مطرح میشود این است که چه عواملی میتوانند در ارتقاء سطح دانش کشاورزان در زمینه کشاورزی پایدار موثر باشند. تنها با شناخت دقیق این عوامل میتوان به طور موثری متغیر دانش کشاورزی پایدار را به نحو دقیق کنترل نمود و به گونهای حساب شده به ارتقاء آن مبادرت نمود (حیاتی و کرمی، 1378). بر این اساس، در این بخش به مطالعه نتایج تحقیقات مربوط به کشاورزی پایدار خواهیم پرداخت اما قبل از هر چیز لازم است که مفاهیم پایه و اساسی دانش، نگرش و توسعه پایدار به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد تا با شناخت کاملتری به تحقیق بپردازیم.
2-2- دانش 2-2-1- تعاریف دانشدانش واقعیت یا حالت دانستن بعضی چیزها یا مهارتهایی که بوسیله تجربه یا تداعی حاصل میشود، یا مجموعه مدلهایی که ویژگیها یا رفتارها را در یک قلمرو مشخص توصیف میکند و ممکن است در مغز اشخاص یا در فرآیندهای تولید یا اسناد موجود باشند (عدلی، 1384).
افلاطون (427- 347 قبل از میلاد) دانش را باورهای حقیقی تصدیق شده تعریف کرده است. او عقیده داشت انسانها دانش کاملی از همه اندیشههایی که جهان را میساند، در اختیار دارند. این دانش در بشر قرار داده شده ولی به دلیل آلودگی با حواس آشکار نمیشود. بنابراین دانش واقعی از طریق دروننگری یا خودکاوی کسب میشود. به پیروی از افلاطون فلاسفهای چون دکارت (1956- 1650) و کانت (1806- 1724) منشا خلق دانش و ایده های جدید را ذهن انسان میدانستند (صدر، 1365).
ارسطو (384- 322) شاگرد افلاطون بود. او ابتدا نظریات افلاطون را پذیرفت ولی بعداً به مخالفت با او پرداخت. تفاوت آنها در منبع و ماهیت دانش خلق شده است. او ذهن و محتوای آن را نادیده نگرفت، ولی اطلاعات حسی را آغازگر دانش معرفی کرد. بنابر نظر او قوانین حاکم بر دنیای تجربه، بایستی با فعالیتهای ذهنی کشف شود (ماهر، 1381). به پیروی از او فیلسوفانی چون هابز (1679-1588)، لاک (1704- 1632) و برکلی (1753- 1685) معتقدند که منشا دانش خلق شده اطلاعات حسی و تجربه میباشد.
در فرهنگ آکسفورد، دانش به معنای تمام دانستههای فرد تعریف شده است، که میتواند از طریق تجربه بدست آید. همچنین دانش به عنوان اطلاعات سازماندهی شده تعریف شده است. بهعلاوه، تعاریف دیگری برای دانش مطرح شده که در زیر به برخی از آنها اشاره میشود:
ولف (1990): دانش، اطلاعات سازماندهی شده کاربردی برای حل مساله است.
توربن (1992): دانش اطلاعات سازماندهی و آنالیز شده است که به شکل کاربردی و قابل درک، به منظور حل مسائل و یا تصمیمگیری درآمده است.
سیدنهام (1997): دانش، اطلاعات سازماندهی شده و دارای مدل منطقی است.
ویگ (1997): دانش شامل حقایق، باورها، دیدگاهها و مفاهیم، قضاوتها و انتظارات روشها و دانستن «چگونه» ها میباشد.
بوکلی و کارتر (2000): دانش کاتالیزوری است که مردم را از احتمالات و امکانات و چگونگی دسترسی به آنها آگاه میکند. دانش کیفیتی است که به افراد تعلق دارد و در ذهن آنها وجود دارد و از طریق فرآیند یادگیری کسب میشود.
سووا (1985): دانش شامل محدودیتهای صریح و ضمنی است که روی چیزها (محدودیتها)، عملیات و روابط، در فرآیندهای مشخص تجربی و رابطههای آن در فرآیندهای مدل سازی شده اعمال میشود.
بولسانی و اسکارسو (1999): دانش ظرفیتی است که در افراد وجود دارد و در تفسیر اطلاعات بهکار گرفته میشود.
نوناکا (1999): دانش باوری پالایش شده است که ظرفیتی را برای اقدامی موثر افزایش میدهد.
وندراسپک و اسپیکروت (1997): دانش مجموعه کاملی از دیدگاهها، تجربیات و فرآیندهاست که درست و واقعی فرض شده و لذا راهنمای افکار، رفتارها و ارتباطات مردم است.
بکمن (1997): دانش استدلال درباره اطلاعات و دانش است که منجر به حل مساله، تصمیمگیری، یادگیری و آموزش میشود.
کامارا (2002): دانش، محصول فرآیند یادگیری است.
پروساک (2000): دانش، مخلوط سیالی از تجربیات چارچوبدار، ارزشها، اطلاعات و نگرشهای کارشناسی نظام یافته است که چهارچوبی برای ارزشیابی و بهرهگیری اطلاعات و تجربیات جدید بهدست میدهد. دانش، در ذهن دانشور بهوجود آمده و بهکار میرود و در سازمانها نهتنها در مدارک و ذخائر دانش، بلکه در رویههای کاری و فرآیندهای سازمانی با اعمال و هنجارها مجسم میشود.
دراکر (1999): دانش، اطلاعاتی است که فردی یا چیزی را تغییر میدهد.
چارچمن (1999): دانش، واکنش فرد در برابر مجموعهای از اطلاعات است که اقدامات فرد را تعیین میکند.
احمد (2002): دانش، عبارت است از بنایی که بر اطلاعات ساخته میشود و به واسطه درک هوشمندانه از آنها قابل ساخت است.
داونپورت (2000): دانش، اطلاعات با ارزش است.
سیوبی (1997): دانش، اطلاعاتی است که از طریق تفسیر شدن معنا گرفته است.
اسپیگلر (2003): دانش، اطلاعاتی است که تفسیر شده و به اقدامی موثر منجر میشود.
لیبو ویتز (1999): دانش، مجموعهای از قوانین و حقایق است که خبرگان ممکن است طی سالهای تجربه به دست آورده باشند.
منهاج، (1385): دانش، مجموعهای قابل بازیابی از اطلاعات تائید شده است. در این تعریف خاستگاه دانش، اطلاعات معرفی شده است. ماهیت دانش به اطلاعات تائید شده برمیگردد. در کلیه تعاریفی که ماهیت دانش را اطلاعات میدانستند، برای اطلاعات، ویژگیهایی ارائه شده بود. ولی ویژگی مهم قابلیت بازیایی در آنها ارائه نشده بود. فرآیند، شامل تائید اطلاعات میباشد. این اطلاعات تائید شده و بازیابی شده، میتوانند خاستگاه دانش جدیدی باشد. جدول2-1- تعریف جدید دانش را نشان میدهد:
جدول 2-1- ویژگیهای تعریف جدید دانش (منهاج، 1385)
خاستگاه فرآیند خروجی ماهیت
اطلاعات تائید اطلاعات اطلاعات تائید و بازیابی شده اطلاعات تائید شده
این تعریف، در سطوح مختلف دانش، قابل بهکارگیری است. وقتی فرد مفهومی را فرا میگیرد، این مفهوم جذب ساختار شناختی او میشود و در صورت تایید در پایگاه دانش او، به صورت اطلاعات تایید شده به دانش او اضافه میشود. وقتی بین این مفاهیم روابطی برقرار میکند این مفهوم درجه تایید بیشتری بهخود میگیرد و به اصل تبدیل میشود. روابط بین این اصول به صورت اطلاعات تایید شده قوانین را ایجاد میکند. علاوه بر آن مجموعهای از قوانین و اصول میتواند به صورت روشن و مجموعه اطلاعات تائید شده درآمده و سطح روشها را نیز شامل میشود که با تجربه و بهکارگیری، درجه تایید بیشتری به خود میگیرد.
2-2-2- انواع دانشاز معروفترین تقسیمات دانش که در ادبیات مدیریت دانش مکرر از آن یاد میشود، تقسیمبندی دانش به دانش صریح و ضمنی است. دانش صریح میتواند به شکل کلمات، اعداد و اصوات بیان شود یا به فرم دادهها، فرمولهای علمی و یا تصاویر بیان شود. این دانش میتواند به فرم رسمی و سیستماتیک بین افراد منتقل شود. دانش ضمنی به راحتی قابل مشاهده و بیان نیست و به دشواری با دیگران تقسیم و یا حتی مرتبط میشود (تاکوچی، 2004). مانند « یادگیری دوچرخهسواری یا شنا که تشریح نحوه انجام آن به راحتی توسط فرد امکانپذیر نیست». نیکولز (2000) دانش را محدود به دانش آکادمیک ندانسته و تجربیات علمی را نیز به عنوان دانش معرفی کرده است.
دانش را میتوان بر اساس سطح نیز طبقهبندی کرد: سطح اول دانش، مفهومی است که شامل درک مفاهیم اساسی مانند توصیف یا تشریح عبارات اسمی و اصطلاعات میشود. آنچه که در فرهنگ لغت یافت میشود نمونهای از این سطح دانشی است. سطح دوم، سطح اصول است. یک اصل، یک عبارت کلامی یا معادله ریاضی است که روابط بین مفاهیم را بیان میکند. سطح سوم دانش، سطح قوانین و قاعدهها و اصول دانش است که روابط منطقی بین اصول را بیان میکند و به فرم عبارات اگر/آنگاه بیان میشود. بالاترین سطح دانش، سطح روشهاست که شامل روشهای حل مسائل میشود. (ژاگ، 2002).
دارلینگتون (1381) از یک طبقهبندی با عناوین دانش پیشین و پسین سخن میگوید. بر این اساس دانش پیشین به معنای مقدم و جلوتر است و از قبل وجود دارد و مستقل از دانشی است که از طریق حواس بهدست میآید، مانند «مجموع زوایای داخلی هر مثلثی 180 درجه است». دانش پیشین همیشه درست فرض میشود مگر اینکه با یک دانش درست دیگر در تناقض باشد. درستی یا نادرستی دانش پسین را میتوان با استفاده از آزمایشهای حسی بررسی کرد.
در تقسیمبندیهای دیگر، از دانش هیورستیک و دانش عمیق سخن به میان آمده است. دانش هیورستیک (کم عمق)، شامل قوانین سرانگشتی است و بسیار سادهتر از دانش عمیق است و با وجودی که دستیابی به نتایج را تضمین نمیکنند، به دلیل سادگی و سرعت کاربرد دارد. (غضنفری و همکاران).
در تقسیمبندیهای دیگر، دانش را به دانش فردی، گروهی و سازمانی تقسیم کردهاند. دانش فردی شامل مجموعه دانستههای فرد (به صورت صریح یا ضمنی) میباشد. در یک گروه، علاوه بر دانش فردی عوامل دیگری مانند روابط گروه نیز بر اقدامات موثر تاثیر میگذارد (رابینز، 1378). دانش سازمانی شامل سرمایههای فکری و زیرساختی و داراییهای بازار و همچنین شامل اطلاعات پردازششده موجود در فرآیندهای روتین، محصولات، قوانین و فرهنگ سازمانی است (لیبو ویتز، 1999).
2-3- نگرش2-3-1- تعریف نگرشاز آنجا که نگرش مفهومی انتزاعی(هر تصویری که در ذهن به نظر میرسد ولی به مرحله اجرا نرسد) است نمیتوان انتظار داشت که صاحبنظران در مورد ماهیت آن اتفاق نظر داشته باشند. از همین رو تعاریف متعدد و متنوعی برای نگرش بیان شده است که از مقایسه این تعاریف میتوان چنین استنباط کرد که نگرش حالت درونی و نوعی آمادگی است، بهجای این که علنی و عملی باشد. یعنی نگرش، رفتار نیست بلکه پیشرفتار است. نگرش ممکن است بهصورت تمام درجات آمادگی، از پنهانترین و مسکوتترین عادات فراموش شده گرفته تا تنش و یا جنبشی که فعالانه تعیین کننده یک رشته رفتارهای در حال به ظهور رسیدن ما باشد. در مجموع میتوان گفت نگرش سازمان بادوامی از باورهاست حول یک شیء یا موقعیت که فرد را آماده میکند تا بهصورتی ترجیحی نسبت به آن واکنش نشان دهد. اصطلاح نظام یا سازمان دلالت بر آن دارد که اجزای نگرش با هم همبستگی دارند، بدین معنی که شناخت های فرد درباره چیزی از احساسات و شعور او درباره آن چیز و از تمایلات او برای عمل نسبت به آن چیز تاثیر میپذیرند. از سوی دیگر تغییری که در شناخت شخص درباره چیزی انجام شود در احساسات او نسبت به آن و در آمادگی او برای عمل و رفتار نسبت به آن تاثیر میگذارد. (کریمی 1379؛ کروسنیک و فابینار، 1996).
نگرش عبارت است از يك روش نسبتاً ثابت در فكر، احساس و رفتار نسبت به افراد، گروهها و موضوعهاي اجتماعي يا قدري وسيعتر، هر گونه حادثهاي در محيط فرد (تعريف كمبرت و همكاران،۱۹۶۴ به نقل از آذربايجاني و همكاران، 1385).
مکسول (2003) معتقد است در شكلگيري نگرش عوامل زيادي دخيل هستند ولي پیامدهاي نگرش به مراتب بيش از آنهاست. نگرش انسانها در خلاء شكل نميگيرد. انسان با ويژگيهاي خاص زاده ميشود و آن ويژگيها در شكلگيري نگرش او دخيل هستند. هر انساني در دورههاي مختلف عمر خود، از پيش از تولد تا سنين پيري تحت تأثير عوامل مختلف، از شخصيت ذاتي و سرشت گرفته تا محيط و زبان بازكردن و موقعيتهاي اجتماعي قرار دارد كه همگي در شكلگيري نگرش وي سهيمند. شخصيت، محيط، نقش كلام (آنچه ميشنوم)، پذيرش و تأييد بزرگسالان (آنچه حس ميكنم)، خودانگاري (خود را چگونه ميبينم)، در معرض تجربههاي جديد (فرصتهاي بالندگي)، همكاري با همتايان (كساني كه بر من نفوذ دارند)، قيافه ظاهري (از چشم ديگران)، ازدواج، خانواده و شغل (امنيت و منزلت ما) از جمله عوامل موثر بر نگرش از دیدگاه مکسول میباشد. به اين ترتيب ديده ميشود كه شكلگيري نگرش در انسان امري مستمر است و محدود به سن و سال خاصي نيست. لذا براي تغيير آن هيچگاه دير نيست (امینی، 1384).
2-3-2- اهمیت نگرشجان مکسول (2003) میگوید: «نگرش همواره يك پاي تيم رهبري است و در كارها نقش دارد. موفقيت هر تيم فقط در گرو داشتن استعداد نيست. داشتن استعداد لازم است اما كافي نيست. بدون استعداد نميتوان پيروز شد ولي با داشتن استعداد هم ميتوان باخت. آنچه برد را، با داشتن استعداد تضمين ميكند نگرش برد است» (امینی، 1384).
مکسول در بخش دیگری از کتاب خود میگوید: نگرش انسان، با استعداد و ظرفيت او رابطه مستقيم دارد. نگرش در دراز مدت قابل پردهپوشي نيست و آنقدر با حجاب ميجنگد تا بهطور طبيعي جلوهگر شود. انسان نميتواند در درون دچار تلاطم باشد ولي در بيرون آرام و بيحركت بماند. نگرش بعضيها در هر فرصتي كه پيش ميآيد براي آنها مشكلساز و دردسرآفرين ميشود اما براي ديگران مشكل به فرصت تبديل ميشود. براي فهم بهتر اثر نگرش در زندگي افراد به هفت نكته بديهي زير توجه كنيد:
1. نگرش ما شيوه برخورد ما با زندگي را مشخص ميكند؛ نگرش ما نمايانگر توقع ما از زندگي است. ريشه بسياري از مشكلات در اين است كه برخي منتظرند دنيا به كام آنها تغيير كند.
2. نگاه و نگرش ما تكليف روابطمان را با مردم معلوم ميكند؛ برقراري رابطه مناسب در جهان كنوني الزامي است زيرا گرچه با برخي بههيچ وجه نميتوان كنار آمد، بدون آنها نيز كاري از پيش نميرود.
3. معمولاً تنها فرق بين موفقيت و شكست، نوع نگاه است؛ شايستگي و لياقت در موفقيت انسان نقش مهمي دارد، اما موفقيت يا شكست بيشتر تابع نگرش ذهني است، نه شايستگي ذهني. تفاوت آدمها با هم جزيي است اما همان تفاوت جزيي موجب بروز اختلافهاي كلي ميشود. اين تفاوت جزيي همان نگرش است.
4. نوع نگرش اوليه در انجام هر كار، در نتيجه آن اثر قطعي دارد، اثري مهمتر از هر اثر ديگر؛ وجود نگرش درست در شروع كار ضامن موفقيت در نتيجه آن كار است. چيزهاي خوب به نتيجه خوب ختم ميشوند.
5. نگرش ما ميتواند گرفتاريها و ناملايمات را به خير و رحمت مبدل كند؛ فرق فرصت و مانع تنها در ديد ما نهفته است. هر فرصتي مشكلاتي به همراه دارد و هر مشكلي فرصتي درون خود دارد. افراد بزرگ در كوره رنجها و كمبودها آبديده شدهاند.
6. نگرش ما ميتواند آيندهاي بسيار نويدبخش برايمان به ارمغان بياورد؛ دورنما و چشماندازهاي سازنده و نويدبخش ما را كمك ميكند تا به نتايج نامعمول و غيرعادي برسيم. افراد داراي اين نگرش گاهي درك نميشوند و بدون مرز خوانده ميشوند. در واقع اينها مرزهاي خود را دارند، ولي تا رسيدن به آن مرزها در مسير موفقيت ميتازند.
7. خوبي نگرش شما بيحكمت نيست زيرا شما هم انساني مذهبي هستيد؛ گناهان كبيره همگي تابع نگرش، انگيزهها و افكار باطني هستند. افراد خشكمغز بيشتر گرفتار افكار باطني هستند. نگرش سست ما را به جايي ميبرد كه نميخواهيم (امینی، 1384).
بررسی نگرشهای افراد در زمینه های مختلف از این جهت مهم است که به مدیران و مجریان کمک میکند از طرز تفکر کنشگران درباره موضوعات مشخص مطلع و آگاه شوند (صدیقی و احمدپور کاخک، 1384).
2-3-3- عناصر تشکیل دهنده و ویژگیهای نگرشدر تحقیقات گذشته نگرشها بیشتر بر حسب مولفههای سهگانه زیر مورد نظر قرار گرفتهاند: 1) مولفه شناختی که به عقاید شخص درباره موضوع اشاره دارد، 2) مولفه عاطفی که به میزان احساسات مثبت یا منفی شخص نسبت به موضوع اشاره دارد، و 3) مولفه کرداری که قصدهای رفتاری یا رفتار واقعی فرد را نسبت به موضوع مدنظر قرار میدهد؛ با این وجود، بر سر این موضوع که آیا هر سه مولفه باید تحت عنوان نگرش قرار گیرند، اختلاف نظر وجود دارد (کرچ، کراچفیلد و بالاچی، 1962، به نقل از شیربگی و عزیزی، 1389).
در مقبولترین تعریف، نگرش مرکب از سه عنصر شناختی، عاطفی (احساسی) و آمادگی برای عمل است. منظور از جزء شناختی نگرش، اطلاعاتی است که فرد درباره موضوع نگرش دارد. جزء احساسی نگرش شامل احساساتی است که موضوع نگرش در شخص بر میانگیزد یعنی موضوع ممکن است خوشایند یا ناخوشایند باشد. ایجاد خوشی و خوشحالی کند یا برانگیزنده نفرت و انزجار باشد. جزء آمادگی برای عمل به معنی نوع رفتاری است که شخص با موضوع نگرش از خود نشان میدهد. هر قدر ارزشیابی از یک موضوع بیشتر متکی به باورها درباره خصوصیات آن موضوع باشد گفته میشود که نگرش مبتنی بر شناخت از آن موضوع است. از سوی دیگر نگرشی که بیشتر مبتنی بر هیجان ها و ارزشها باشد نگرش مبتنی بر عواطف خوانده میشود و اگر رفتار نسبت به یک شیئی باعث شکلگیری نوع نگرش شود، نگرشی مبتنی بر رفتار خواهدبود (کریمی، 1379).
2-3-4- کاربردهای نگرشﻧﮕﺮشﻫﺎ چهار ﮐﺎرﺑﺮد ﮐﻠﯿﺪي ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻓﺮد دارﻧﺪ:
الف) ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ داﻧﺶ: ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺷﯿﻮهاي ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﯾﺎ ﻣﻨﻈﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺎورﻫﺎي ﯾﮏ ﻓﺮد در ﻣﻮرد اﺷﯿﺎ ﯾﺎ واﮐﻨﺶ وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ اﻃﺮاﻓﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﯾﻦ ﻧﮕﺮشﻫﺎ و ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ واﻗﻌﯿﺖ و ﯾﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺧﯿﺎﻻت و ﺗﺼﻮرات واﻫﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﯾﮏ ﺳﺮي رﻓﺘﺎرﻫﺎ در اﻓﺮاد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻧﮕﺮش ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ ﮔﺎزدار اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ “ﻫﻤﻪ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎ ﯾﮏ ﻃﻌﻢ و ﻣﺰه دارﻧﺪ”. ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪهاي ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮ و ﻧﮕﺮش ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎد ارزانﺗﺮﯾﻦ و در دﺳﺘﺮسﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﺠﺎري آن ﻧﺪارد. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ، ﺷﺮﮐﺘﻬﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﭘﭙﺴﯽ ﺑﺎ ﺻﺮف ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮ روي ﺑﺎورﻫﺎ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﯿﺪﻧﯽﻫﺎي ﮔﺎزدار ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﻃﻌﻢ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮد را ﻣﺘﻔﺎوت از ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ.
ب) ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺗﺸﺮﯾﺢﮐﻨﻨﺪه ارزش: اﯾﻦ دﺳﺘﻪ از ﻧﮕﺮشﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﯿﺎن ارزشﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻬﺖ ﺷﮑﻞ دادن و ﺗﺸﺮﯾﺢ ارزشها و ﺑﺎورﻫﺎي اﺻﻠﯽ و ﺑﻨﯿﺎﻧﯽ اﻓﺮاد ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﻨﺪ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻃﺒﯿﻌﺖ و ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ارزش ﻗﺎﺋﻠﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ در ﭼﺎرﭼﻮب اﯾﻦ ارزش ﺑﻨﯿﺎﻧﯽ زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﻧﮕﺮش ﻣﺜﺒﺖ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻮرد ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ روي ﻣﯽآورﻧﺪ. ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ، ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺪادﻫﺎ و ﮐﺎﻏﺬﻫﺎي اﻣﺮوزي از ﻧﻮع ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ج) ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي اﻧﺘﻔﺎﻋﯽ: اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﺷﺪن ﮐﻨﺶﮔﺮ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد. اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻔﻊ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﺮش ﻣﺜﺒﺘﯽ دارﻧﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﯾﺎ ﻣﻀﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﮕﺮش ﻣﻨﻔﯽ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. ﺑﺎزارﯾﺎﺑﺎن اﻏﻠﺐ در ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت ﺧﻮد ﺳﻌﯽﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن وﻋﺪه ﯾﮏ ﻣﻨﻔﻌﺖ را ﺑﺪﻫﻨﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺳﻌﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﺎ ﺧﻮد ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎزارﯾﺎب از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي وﯾﮋه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ و ﻗﺮﻋﻪﮐﺸﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ.
د) ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺗﺪاﻓﻌﯽ: در درون اﻓﺮاد، ﻧﮕﺮشﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر دﻓﺎع از ﺧﻮد و ﺗﺼﻮرات ﺷﺨﺼﯽ آﻧﻬﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻬﺪﯾﺪات و ﯾﺎ ﮐﺎﺳﺘﯽﻫﺎي اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. ﻣﺜﻼ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪي را اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻧﮕﺮش ﻣﺜﺒﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﯾﺎ ﻧﺎمﻫﺎي ﺗﺠﺎري ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه اﻣﻨﯿﺖ و از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪات را ﻣﯽدﻫﻨﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ، ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ از ﺧﻮد ﺗﺼﻮﯾﺮ و ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺮدﺳﺎﻻراﻧﻪاي را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮداﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ ﮐﻪ از لحاظ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺮداﻧﻪ اﺣﺴﺎس ﺿﻌﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ (کوهن، 1378).
2-3-5- سنجش نگرشبرای سنجش نگرش میتوان از روشهای مختلفی مانند پرسشنامهای مبتنی بر گزارش شخصی، آزمونهای فرافکن، مقیاسهای سنجش نگرش، روشهای مصاحبهای و روش مشاهدهای استفاده کرد (صفری و منتصر، 1380).
2-4- کشاورزی پایداردر سالهای گذشته، افزایش نگرانیهای جهانی دربارهی عواقب و اثرات جانبی فعالیتهای سیستم کشاورزی متداول بر محیط زیست و جامعه، منجر به پیشنهاد نظام کشاورزی خاصی تحت عنوان”کشاورزی پایدار” شده است. کشاورزی پایدار، نوعی نظام کشاورزی با ملاحظات زیست محیطی و با توجه به منافع اقشار مختلف جامعه است که هدف آن بهبود کارایی اقتصادی، کیفیت محیطی و مسولیت پذیری اجتماعی میباشد (سلمانزاده، 1370 ، کمپبل و فایرودر، 2003).
فرانسیس (1990) در زمینه کشاورزی پایدار اظهار داشت که فلسفه کشاورزی پایدار مبتنی بر اهداف انسانی و درک تاثیر طولانی مدت فعالیتهای ما بر محیط است. بر اساس این فلسفه نظامهای کشاورزی عدالت خواه و حافظ منابع طبیعی ایجاد شد. چنین نظامهایی آلودگی محیط زیست را کاهش میدهد، بهرهوری کشاورزی را حفظ میکند، توانایی اقتصادی را در کوتاه مدت و بلند مدت بهبود میبخشد و پایداری جوامع روستایی و کیفیت زندگی را حفظ میکند (کرمی و خلقانی، 1377).
تعریف گیپس (1984): کشاورزی پایدار نظامی است که از نظر اکولوژیکی پایدار، از نظر اقتصادی پویا، و از نظر اجتماعی پذیرفتنی باشد.
تعریف فرانسیس و هیلدبراند (1988): کشاورزی پایدار، حاصل یک نوع راهبرد مدیریتی است که کشاورز را در انتخاب صحیح ارقام، اجرای شخم، حاصلخیزی خاک، در توالی قراردادن گیاهان برای کاهش هزینههای نهادهها، به حداقل رساندن اثرات سوء بر محیطزیست، تامین پایداری در تولید و ایجاد سودآوری کمک کند. از نقایص این تعریف ایناست که نگرانیهای موجود در مورد استفاده بیش از حد از منابعطبیعی را در نظر نگرفته است.
تعریف ادواردز (1988): کشاورزی پایدار یک نوع نظام تلفیقی است که در آن ضمن وابستگی کمتر به نهادههای شیمیایی و انرژی مدیریت قویتری هم نیاز است. درست است که در ابتدا ممکن است عملکرد کاهش پیدا کند ولی ضمن حفاظت از محیط زیست و تطابق اکولوژیکی بهتر، درآمد خالص بیشتری را برای کشاورزان بههمراه خواهد داشت.
تعریف انجمن علوم زراعی آمریکا (1989): کشاورزی پایدار نظامی است که ضمن پویایی اقتصادی موجب بهبود وضعیت محیطزیست و استفاده بهینه از منابع میشود و همچنین در تامین نیازهای غذایی انسان و ارتقاء کیفیت زندگی جوامع بشری نقش بهسزایی داشته باشد.
2-4-1- علل پیدایش اندیشه کشاورزی پایدارتغذیه جمعیت رو به افزایش جهان،از چالشهای مهم پیش روست در حالیکه منابع انرژی رو به کاهش و منابع طبیعی نیز محدودند (مارتینت و همکاران، 2006).
جمعیت جهان به صورت چشمگیری در حال افزایش است، مطابق آمار سازمان ملل متحد، جمعیت جهان در سال 2050 به 9/4 میلیارد و در سال 2150 به 84/10 میلیارد نفر خواهد رسید (گلد، 2007). از آنجا که این افزایش جمعیت در کشورهای در حال توسعه شتاب بیشتری خواهد داشت، بنابراین دستیابی به امنیت غذایی پایدار در این کشورها از اهمیت بیشتری برخوردار است. علیرغم اینکه در طول 50 سال گذشته سیاستهای توسعه کشاورزی در این کشورها به صورت قابلتوجهی با استفاده از نهادههای بیرونی موجب افزایش تولیدات کشاورزی شدهاند، اما در مقابل، این رشد سبب افزایش مصرف سموم، کودهای شیمیایی و ماشینآلاتکشاورزی شدهاست. شواهد نشان میدهند که استفاده از این نهادهها با وجود موثر بودن در افزایش تولید، تنوع زیستی و محیط زیست را به خطر انداخته (رولینگ، 1997) و در نتیجه پایداری کشاورزی را در معرض تهدید قرار داده است. اقتصاددانان کلاسیک و منتقدین آنها بر این باورند که کشاورزی یک نظام نسبتا خودکفاست و نهادههای مصرفی برای تولیدات کشاورزی کم و بیش بوسیله کشاورزی تامین میشود و نهادههای صنعتی اهمیت صنعتی اهمیت چندانی در زراعتهای سنتی ندارند (هایامی و روتان، 1378). اما بررسی وضعیت موجود نظام کشاورزی ایران به روشنی بیانگر آن است که نظامهای کشاورزی بکار گرفتهشده که تحت عنوان “نظام متعارف” غالبا بر الگوی کلاسیک کشاورزی مبتنی است که به شدت بر بکارگیری نهادههای بیرونی و افزایش تولید محصولات تجاری و صادراتی تاکید دارد. این نوع نظام ضمن برهم زدن توازن و تعادل اکوسیستمهای زراعی و طبیعی کاهش حاصلخیزی و فرسایش خاک، آلودگی آب، افزایش گازهای گلخانهای، تخریب جنگلها، افزایش سیل و از دست دادن خاک، افزایش مصرف انرژیهای فسیلی و همچنین مشکلات اجتماعی-محلی تولید و افزایش مصرف انرژیهای فسیلی و افزایش مهاجرت را باعث شده است (ستبونسارنگ، 2003)در نظام مذبور، علاوه بر توجه به عامل محیط زیست، جنبههای اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی نیز مورد توجه میباشند. به عبارت دیگر، کشاورزی پایدار، نظامی با ملاحظات زیستمحیطی و با توجه به منافع اقشار مختلف جامعه است (آیکرد، 1993).
2-4-2- ظهور کشاورزی پایداربرطبق نظر شفرد (1998)، چهار تحول و پیشرفت نظری عمده در زمینه توسعه روستایی شکلگرفته است که عبارتند از: 1- توسعه کشاورزی پایدار 2- نهادها و موسسات پایدار محلی 3- دگرگونی بنیادی در رهیافت های مبتنی بر پروﮊه 4- دیدگاههای مربوط به جنسیت.
همانطور که در بالا اشاره شد در بستر این تغییر طرح در توسعه روستایی بحث پایداری در کشاورزی حضوری جدی یافت، بهطوریکه امروزه یکی از جنبه های مهم در توسعه پایدار، کشاورزی پایدار است(کرمی و رضاییمقدم، 1377). در زمینه کشاورزی علت اصلی ظهور پایداری را میتوان در تاریخ اجرای برنامههای انقلاب سبز و کشاورزی مدرن و انتقادات وارد بر آن جستجو نمود. به طوریکه در اکثر قریب به اتفاق مناطقی که در آنها فنآوریهای انقلاب سبز تولید را افزایش داده بود، اثرات زیستمحیطی و اجتماعی معکوسی پدید آمد. از جمله این مشکلات عبارتند از: 1- آلودگی آب از طریق آفتکشها، نیتراتها، از دست رفتن خاک و تلفات دام، صدمه زدن به حیات وحش، اختلال در زیستبومها و ایجاد مشکلات بهداشتی در آب آشامیدنی 2- آلودگی مواد غذایی و علوفه دامی با بقایای آفتکشها، نیتراتها و آنتی بیوتیکها 3- خسارت به مزرعه و منابعطبیعی از طریق آفت کشها، که باعث صدمهزدن به کشاورزانی که مشغول به کاراند و عموم مردم و نیز اختلال در زیست بومها و زیان رساندن به حیات وحش میشود 4- آلودگی جو با آمونیاک، اکسید ازت، متان و مواد حاصل از سوختن که در کاهش ازن نقش دارند و گرم شدن زمین 5- استفاده مفرط از منابع طبیعی که باعث کاهش آب زیرزمینی و زیان به گیاهان خوراکی وحشی و رستنگاهها و نیز موجب کاهش ظرفیت آنها در جذب مواد زاید میشود و همچنین باعث ماندابی شدن و افزایش شوری میگردد 6- تمایل به استانداردکردن و تخصصیکردن کشاورزی با روی آوردن به رقمهای جدید بذر که موجب ازدست رفتن رقمها نژادهای سنتی میشود (پرتی، 1995).
2-4-3- اهداف کشاورزی پایداراهداف کشاورزی پایدار ارتباط نزدیکی با تعاریف آن دارند و در واقع جمعبندی این تعاریف میباشند. یک برنامه کشاورزی پایدار موفق در بر گیرنده هفت هدف زیر میباشد:
فراهم کردن امنیت غذایی همراه با افزایش کمی و کیفی آن ضمن در نظر گرفتن نیازهای نسلهای بعدی
حفاظت از منابع آب، خاک و منابع طبیعی
حفاظت از منابع انرﮊی در داخل و خارج از مزرعه
حفظ و بهبود سودآوری کشاورزان
حفظ نیروی حیات جامعه روستایی
حفظ تنوع زیستی
قابلیت پذیرش از سوی جامعه
البته اهداف مشابهی برای کشاورزی پایدار قائلشدهاند، ضمن آن که ایجاد زیرساختهای اجتماعی و اقتصادی پویا برای جوامع روستایی را نیز به این فهرست اضافه مینمایند.
در کتاب باز آفرینی کشاورزی (پرتی، 1996) کشاورزی پایدار را عبارت از هر نوع نظام تولید مواد خوراکی یا الیاف میداند که به طور نظامیافته هدفهای زیر را دنبال میکند:
در آمیختن کاملتر فرآیندهای طبیعی از قبیل چرخه ی مواد غذایی، تثبیت ازت و روابط آفت دشمن طبیعی با فر آیندهای تولید کشاورزی؛ کاهش کاربرد آن دسته از نهاده های غیر زراعی، بیرونی و تجدیدنشدنی که قابلیت آنها برای وارد آوردن خسارت به محیط زیست یا صدمهزدن به بهداشت کشاورزان و مصرف کنندگان بسیار زاید است و استفاده هدفدارتر از نهادهای باقیمانده بهمنظور حداقل رساندن هزینههای متغیر مصرف میشوند؛دسترسی منصفانهتر به منابع و فرصتهای تولید و پیشرفت در جهت دستیابی به شکلهایی از کشاورزی که ا ز نظر اجتماعی عادلانهتر است، استفاده بسیار مولدتر از استعداد بالقوه زیست شناختی و ﮊنتیکی گونههای گیاهی و جانوری؛ استفاده بسیار مولد از دانش و عملیات محلی، از جمله رهیافتهای نو آورانهای که هنوز دانشمندان آنها را کاملا درکنکردهاند یا کشاورزان به طور گسترده آنها را نپذیرفته اند، افزایش خود اتکایی در میان کشاورزان و روستاییان، تطبیق هرچه بیشتر الگوهای کشت و استعداد تولید، معضلات زیست محیطی اقلیم و چشم اندازطبیعت برای تضمین پایدار دراز مدت سطوح کنونی تولید ؛ تولید سودآور و کارآمد با تاکید بر مدیریت تلفیقی مزرعه و حفاظت از خاک، آب، انرﮊی و منابع زیستی.
هدف کشاورزی پایدار عبارتاست از افزایش تنوع فعالیتها در مزرعه، همراه با افزایش پیوندها و فر آیندهای میان آنها. در کشاورزی پایدار محصولات فرعی یا ضایعات حاصل از یک جزء یا فعالیت، نهاده ای میشوند برای جزئی دیگر. از آنجا که فرایندهای طبیعی به طور فزایندهای، جایگزین نهاده های بیرونی میشوند، تاثیر نهادهای بیرونی بر محیط زیست کاهش مییابد.
هدف کشاورزی پایدار را حفظ سطوح ضروری تولید به منظور بر آوردهکردن جمعیت در حال رشد جهان بدون تخریب محیط زیست میدانند که به مفهوم نگرانی برای ایجاد درآمد، ترویج سیاستهای مناسب و حفظ منابع طبیعی میباشد.
از آنجا که مکاتب مختلف تعاریف متعددی از پایداری و کشاورزی پایدار بیانکردهاند (گلد، 1996)، بایستی بر تعریفی جامع از کشاورزی پایدار توافق حاصلگردد. هنس و جونز (1996) کشاورزی پایدار را توانایی نظامهای بهرهبرداری کشاورزی جهت دستیابی به منافع آینده میدانند. برداشتی که از این تعریف حاصل میشود عبارتند از: نگهداری ظرفیت سازگار نظامهای کشاورزی و تولید را در آینده میدهد (ستون و پارک، 1996).
برخی از متخصصان از دید اکولوژیکی به کشاورزی پایدار مینگرند (سنانایاک، 1991).
بعد اکولوژیکی کشاورزی پایدار، ملموسترین و اصلیترین بعد آن محسوب میشود. این بعد مبتنی بر حفظ منابع طبیعی و تاکید کمتر بر نهادههای خطرناک و مواد شیمیایی آلوده کننده محیطزیست میباشد. تغییرات اقلیمی یا آفات و بیماریهای گیاهان جدید میتوانند اثرات مشابهی داشته باشند. استفاده بهینه از منابع آب (کرمی و حیاتی، 1377)، حداقل خاکورزی، چندکشتی (کوچکی و خیابانی، 1373)، مدیریت گیاهان زراعی برای حاصلخیزی پایدار خاک تناوب زراعی، استفاده از بقایای گیاهی، استفاده از کودهای سبز و حیوانی، استفاده از کمپوست، استفاده بهینه از کودها و سموم شیمیایی، متغیرهایی هستند که در بعد اکولوژیکی مد نظر قرار میگیرند (آرنون 1377، ناظم السادات و همکاران 1388).
کشاورزی پایدار بایستی به دو هدف اقتصادی و زیستمحیطی دستیابد بدون اینکه جنبه اجتماعی را نادیده بگیرد (دنبیگلر,سنودی، 1996). میتوان نتیجهگرفت که پایداری کشاورزی علمی است چند بعدی که ابعاد آن بایستی در تعامل با هم باشند.
کشاورزی پایدار، نظامی بههم پیوسته از فعالیتهای تولید گیاهی و دامی است که ضمن توجه به تامین نیازهای غذا و پوشاک بشر، کیفیت محیطزیست و منابع طبیعی، ایجاد امکان بیشترین کاربرد منابع غیر قابل تجدید شونده، بههم پیوستن مناسب چرخههای طبیعی و کنترل آنها، پایدار کردن حیات اقتصادی مزرعه، ارتقای کیفیت زندگی کشاورزان و پرورش دهندگان و در نهایت جامعه را نیز مد نظر داشته باشد(تونسند، 1998).
تعریف فائو از کشاورزی پایدار عبارت است از: مدیریت و حفاظت از منابع طبیعی پایه و هدایت دگرگونی های تکنولوژیکی و نهادی در راستایی که متضمن ارضای مستمر نیازهای انسانی نسلهای حاضر و آینده باشد. چنین توسعهای که زمین، آب و منابع ژنتیکی گیاهی و جانوری را حفظ میکند از حیث محیطی نامخرب از لحاظ تکنولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی کارآمد و از لحاظ اجتماعی قابل پذیرش است (زاهدی مازندرانی،1377).
به نظر فائو کشاوری پایدار الگویی از توسعه است که اقدامات زیر را انجام میدهد (ابراهیمی و کلانتری، 1382):
1-تامین نیازهای اساسی و تولیدات دیگر کشاورزی مورد نیاز نسل حاضر و آتی.
2-ایجاد مشاغل دائمی، درآمد کافی و شرایط مناسب زندگی و کار برای کسانی که در فرآیند تولیدات کشاورزی اشتغال دارند.
3-حفظ و ارتقای ظرفیت تولیدی منابع طبیعی به ویژه منابع تجدید شونده.
4-جلوگیری از اختلال در کارکرد چرخههای اساسی بوم شناختی و تعادلهای طبیعی.
5-جلوگیری از تخریب جنبههای اجتماعی – فرهنگی جوامع روستایی.
6-جلوگیری از آلودگیهای زیست محیطی.
7-کاهش آسیب پذیری بخش کشاورزی نسبت به عوامل طبیعی، اقتصادی و اجتماعی و دیگر تهدیدها و تقویت خود اتکایی این بخش (مجنونیان و میراب زاده، 1376)
2-4-4- فنآوریهای کشاورزی پایدار2-4-4-1- جنگل – زراعيهنوز كشت توام درخت و محصولات زراعي است و در بسياري از نقاط دنيا هنوز متداول است. سيستم هاي جنگل – زراعي به خصوص در مناطق حاره مجدداً مورد توجه قرار گرفته است. سیستم کشت جنگل زراعي از نظر اكولوژيكي و زراعي نسبت به سایر سيستمهاي زراعي قابليت بيشتري دارد. در اين سيستم، حركت باد و آب كاهش مييابد و فرسايش خاك به حداقل رسيده، درختان با كاهش درجه حرارت شرايط ميكرو كليما را تعديل كرده هوا را گرفته و آن را مجدداً در خاك توزيع ميكنند(کوچکی و نصیریمحلاتی، 1386).
2-4-4-2- تلفيق دام و گياهسيستم هاي زراعي، به شکلی برخوردار از نوعی دامداري هستند. در مناطق خشك، دامداري به صورت سيستمهاي شباني است. طي 50-40 سال گذشته، در مزارع وسيع كه نهادههاي زيادي در آنها مصرف ميشود دامداري از زراعت جدا شده است. مردم چين انواعي از سيستم هاي زراعي همراه با دام را ابداع كردهاند كه گياه و دام در اين سيستمها در ارتباط با زنجيره ريزهخواري قار ميگيرد. در اين سيستمها برنج، محصول زراعي اصلي است. زماني كه دانه برداشت ميشود، كاه و كلش همراه با كود دامي در يك دستگاه هضم كننده بيو گاز به صورت كمپوست در آمده و متان حاصله از اين فرآيند براي پخت و پز و روشنايي استفاده ميشود. لجن و لاي حاصل از دستگاه هضمكننده نيز براي توليد قارچ خوراكي استفاده ميشود. بعد از اينكه قارچ برداشت شد، بقاياي ماده آلي هم به عنوان كود به مزارع برنج برگردانده ميشود، اين سيستم از نظر مصرف انرژي و چرخش عناصر غذايي بي نهايت كارآمد است (کوچکی و نصیریمحلاتی، 1386).
2-4-4-3- مالچمنظور از مالچ سطحی در کشاورزی پایدار همان بقایای گیاهی رهاشده در سطح خاک است که برای حفاظت خاک در مقابل فرسایش و تبخیر سطحی مورد استفاده قرارمیگیرد (خواجهپور، 1386).
2-4-4-4- كنترل علفهاي هرزروش هاي كنترل علفهاي هرز شامل كاربرد ارقام قابل رقابت و يا اللوپاتيك و يا هر دو، استفاده از بقاياي گياهان اللوپاتيك به صورت مالچ و نيز سيستمهاي كشت مخلوط ميباشند و بدين ترتيب توان رقابتي گياه زراعتي بالارفته و يا براي مدت طولاني در فصل رشد گسترش مييابد(خواجهپور، 1386).
2-4-4-4-1-گياهان رقيبدر ارزيابي 25 گياه زراعي كه بر پايه درصد كاهش عملكرد آن ها توسط علفهاي هرز به عمل آمد، گندم در صدر، سويا چهارم، ذرت هفتم و پياز در انتهاي جدول قرارگرفتهاند. اختلافات موجود در ميان گياهان زراعي در طبقه بندي فوق عمدتاَ به آهنگ و ميزان رشد جامعه گياهي، فواصل خطوط كشت و احتمالاً چرخه زندگي آنها بستگيدارد.
2-4-4-4-2- گياهان اللوپاتيكتفاوت ميان گياهان زراعي در رقابت با علفهاي هرز ممكن است به توليد مواد بازدارنده اللوپاتيك توسط ريشهها و اجزاي هوايي زنده آنها مربوط باشد. ارقامي كه مواد اللوپاتيك بيشتر توليد كنند بهتر ميتوانند با علف هاي هرز رقابتكنند. بنابراين انتخاب يك رقم رقابت كننده و يا اللوپاتيك ميتواند كنترل علفهايهرز را بهبود بخشيده و در نتيجه كاربرد علف كش يا شخم كمتري را امكان پذيركند (خواجهپور، 1386).
2-4-4-5-كنترل بيولوژيك
به كمك بسياري از حشرات علفخوار و يا حشراتی كه پارازيت ديگر حشراتند ميتوان با بسياري از آفات بهطور طبيعي مقابلهكرد نظير زنبور تريكوگراما كه کاربرد آن در شمال موفق آميز بوده است (خواجهپور، 1386). از طرفي بحث سلامتي كشاورزان كه به علت تماس با حشرهكش ها به خطر ميافتد مطرح شدهاست و لذا توجه به آن ضروري مينمايد. با توجه به اين موضوع در سطح بينالمللي تحقيقات زيادي در اين زمينه صورتگرفت و در نهايت بالاخره در سال 1995 توليد محصولات تراريخته به حد تجاري رسيد. رغبت به كاشت اين محصولات به حدي بود كه طي چندسال ميزان ارزش تجاري مصرف بذور از 1 ميليون دلار در سال 1995 به بيش از چهار ميليارد دلار در سال 2002 رسيد (پرتی، 1996).
2-4-4-6- چندكشتي
چندکشتی به معني استفاده از يك مزرعه براي توليد همزمان دو يا چند محصول در يك سال زراعیاست. اعتقاد بر اين است كه روش چندكشتي از قديميترين روشهاي كشت و كار رايج در مناطق حاره بودهاست. استفاده از بقولات جنبه مهمي در بسياري از سيستمهاي كشاورزي كشت مخلوط و خصوصاً جهت توسعه سيستمهاي كشاورزي پايدار ميباشد. ازت تثبيت شده بهوسيله بقولات ميتواند به وسيله ديگر گياهان زراعي در سيستم هاي كشت مخلوط استفاده شود (کوچکی و همکاران، 1386).
2-4-4-7- شخمقديميترين عمليات شخم احتمالاً در دوره نئوليتيك صورت گرفته است. در اين هنگام كرتهاي كوچكي تهيه ميشد و پس از پاكسازي آن به وسيله آتش با وسايل ابتدايي كه احتمالاً گاوآهن فعلي از آن تكامل يافته است شخم زده ميشد. در اوايل قرن بيستم به نقش حقيقي شخم كه تهويه خاك، بهبود قابليت دسترسي عناصر غذايي، نفوذ بيشتر ريشه ها، كنترل علفهاي هرز شكستن لايههاي فشرده خاك و غيره ميباشد پي برده شد. هنگام شخم بخش زيادي از رطوبت از بين ميرود و لذا به تدريج توصيه به عدم كاربرد شخم تا حد ممكن ميگردد (کوچکی و همکاران، 1386).
2-4-4-7-1- کمخاکورزینوعي سيستم كاشت است كه درآن حداقل %30 از بقاياي گیاهی سال قبل در سطح خاك رهاميشود سيستمهاي شخم حفاظتي، هزينه مزرعه را كاهش داده، رواناب و فرسايش را به حداقل ميرساند و باعث حفظ رطوبت خاك ميگردد. عمليات کمخاکورزی، اثرات اكولوژيكي، زراعي و اقتصادي مهمی در سيستمهاي كشاورزي پايدار دارد. در اكوسيستمهاي زراعي کمخاکورزی، باعث افزايش ثبات سيستم خاك و كارايي چرخه عناصر غذايي ميشود. در اين روش پوسیدگی مواد عالی از سطح به عمق خاك، متغير است، بدينترتيب كه پس از شخم در سطح خاك، بقاياي تازه و به تدريج كه به عمق مي رويم مواد كاملاً پوسيده مشاهده ميشود. در اكوسيستمهاي زراعي بدون شخم ، مواد آلي و عناصر غذايي بيش از سيستمهاي همراه با شخم حفظ ميشود. شواهد حاكي از آن است كه در سيستمهاي بدون شخم بيشتر قارچها عمل تجزيه را انجام ميدهند، در حاليكه در شخم معمولي، اين عمل بيشتر توسط باكتريها صورت ميگيرد (کوچکی و همکاران، 1386).
2-4-4-7-2- بیخاکورزینوعي سيستم کشت است كه در آن توصيه ميشود كه استفاده از شخم به صفرمیرسد. جهت مبارزه با آفات نيز توصيهميگردد به جاي شخم زدن از سموم شيميايي استفاده گردد. هر چند كه اين روش به علت كاهش شديد عملكرد چندان مورد استقبال قرار نگرفته است (کوچکی و علیزاده، 1386).
2-4-4-8- تناوباصول سنتي كه تناوب بر آن حاكم است.
الف- كاشت متناوب گياهاني كه داراي تواناييهاي متفاوت از نظر جذب عناصر غذايي از خاك بوده و يا داراي سيستم ريشهدهي مختلف ميباشد.
ب- كاشت متناوب گياهان حساس به برخي از بيماريها با آنهايي كه مقاوم نسبت به اين بيماريها هستند
