user8216- \\\\\\\"-فایل پایان نامه-سایت مرجع ریسرچ)\\\\\\\"

Please enter banners and links.

1-2 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………16
2-2 گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….17
1-2-2 تعاریف گردشگری………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………17
2-2-2 بررسی اثرات گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….18
1-2-2-2 اثرات اقتصادی توسعه گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………18
2-2-2-2 اثرات اجتماعی توسعه گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………19
3-2-2-2 اثرات محیطی توسعه گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..20
3-2 برنامه ریزی گردشگری………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..22
1-3-2 اهداف برنامه ریزی گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..22
2-3-2 اهمیت برنامه ریزی گردشگری………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….22
3-3-2 رویکردهای برنامه ریزی گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..24
1-3-3-2 رویکرد سیستمی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..24
2-3-3-2 رویکرد توسعه پایدار………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………25
3-3-3-2 رویکرد برنامه ریزی جامع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..25
4-3-3-2 رویکرد راهبردی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….26
5-3-3-2 رویکرد جامعه محور………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………26
4-2 برنامه ریزی راهبردی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..27
1-4-2 تعاریف………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..27
1-1-4-2 راهبرد…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….27
2-1-4-2 مدیریت راهبردی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..27
3-1-4-2 برنامه ریزی راهبردی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….27
2-4-2 پارادایم ها و مکاتب مدیریت راهبردی………………………………………………………………………………………………………………………………………………28
1-2-4-2 مکتب پیش تدبیری (تجویزی)…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….28
2-2-4-2 مکتب تجربی انطباقی (توصیفی)………………………………………………………………………………………………………………………………………………….29
3-2-4-2 مکتب تلفیقی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..30
4-2-4-2 مکاتب 10 گانه مینتزبرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….31
3-4-2 برنامه ریزی راهبردی گردشگری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….33
1-3-4-2 مفاهیم برنامه ریزی راهبردی گردشگری……………………………………………………………………………………………………………………………………..33
4-4-2 مفهوم و تاریخچه ی کاربرد برنامه ریزی راهبردی……………………………………………………………………………………………………………………………35
5-4-2 : روش ها، مدل ها و تکنیک های برنامه ریزی راهبردی………………………………………………………………………………………………………………….37
1-5-4-2 مدل فرآیند برنامه ریزی راهبردی استونر و فریمن……………………………………………………………………………………………………………………..38
2-5-4-2 مدل برنامه ریزی راهبردی برایسون……………………………………………………………………………………………………………………………………………..39
3-5-4-2 مدل فرایند برنامه ریزی راهبردی کاتلر……………………………………………………………………………………………………………………………………….40
4-5-4-2 مدل تعدیل شده از کاتلر با سیاست مختلف بازیگران………………………………………………………………………………………………………………….41
5-5-4-2 مدل فرآیند برنامه ریزی استراتژیک ون دن بروک………………………………………………………………………………………………………………………42
6-5-4-2 پنج گام فرآیند مدیریت راهبردی از دیدگاه تامپسون………………………………………………………………………………………………………………….44
7-5-4-2 الگوی جامع مدیریت راهبردی دیوید……………………………………………………………………………………………………………………………………………44
6-4-2 مقایسه بین مدل ها و انتخاب مدل پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….45
5-2 تحلیل محیط خارجی و داخلی سازمان………………………………………………………………………………………………………………………………46
1-5-2 بررسی عوامل خارجی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..46
1-1-5-2 تحليل محیط کلان خارجی(PESTEL )………………………………………………………………………………………………………………………………………49
2-1-5-2 الگوی مبتنی بر پنج نیروی رقابتی پورتر……………………………………………………………………………………………………………………………………..50
2-5-2 بررسی عوامل داخلی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….51
1-2-5-2 مدل زنجیره ارزش پورتر……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….53
2-2-5-2 تحلیل وظیفه ای دیوید…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..55
6-2 گام های تدوین استراتژی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….56
1-6-2 تدوین چشم انداز……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….56
2-6-2 بیانیه ماموریت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………57
3-6-2 تجزیه و تحلیل محیطی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..57
4-6-2 تعیین اهداف بلند مدت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..57
5-6-2 اهداف عملیاتی یا کوتاه مدت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….58
6-6-2 تدوین و طراحی استراتژي…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………58
7-2 بررسی اجمالی وضع موجود شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………………………………59
1-7-2 موقعیت جغرافیایی شهرستان تکاب………………………………………………………………………………………………………………………………………………….59
2-7-2 ویژگی های جغرافیایی شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………………………………………….60
3-7-2 موقعیت طبیعی و تاریخی شهر تکاب………………………………………………………………………………………………………………………………………………..61
4-7-2 بررسی ویژگی های اجتماعی شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………………………………62
1-4-7-2 ویژگی های جمعیتی شهرستان تکاب………………………………………………………………………………………………………………………………………….62
2-4-7-2 دین و فرهنگ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..65
3-4-7-2 زبان و گویش…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………65
4-4-7-2 بررسی نرخ باسوادی و برخورداری از خدمات……………………………………………………………………………………………………………………………….65
5-7-2 بررسی ویژگی های اقتصادی شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………………………………..66
1-5-7-2 معادن و صنايع دستي…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..67
6-7-2 بررسی انواع جاذبه های گردشگری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………68
1-6-7-2 جاذبه های طبیعی که بر اساس ویژگی های محیط طبیعی هستند……………………………………………………………………………………………69
2-6-7-2 جاذبه های فرهنگی که بر مبنای فعالیت انسانی هستند……………………………………………………………………………………………………………..69
3-6-7-2 جاذبه های انسان ساخت که بصورت مصنوعی خلق شده اند………………………………………………………………………………………………………70
7-7-2 بررسی وضعیت موجود زیر ساختها – امکانات و تاسیسات موجود در شهرستان تکاب………………………………………………………………….74
1-7-7-2 هتل ومهمانپذیر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..74
2-7-7-2 رستوران و مراکز پذیرایی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………74
3-7-7-2 وضعیت جاده ها ، حمل ونقل عمومی و تجهیزات و تاسیسات حمل ونقل…………………………………………………………………………………75
4-7-7-2 وضعیت دسترسی های محلی و راه های روستایی شهرستان………………………………………………………………………………………………………75
5-7-7-2پمپ بنزین – مراکز CNG و مراکز تعمیر اتومبیل………………………………………………………………………………………………………………………76
6-7-7-2 پایانه مسافربری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..76
7-7-7-2 وضعیت بهداشت و درمان وتجهیزات پزشکی……………………………………………………………………………………………………………………………..77
8-7-7-2 تأسیسات مخابرات – برق و آب……………………………………………………………………………………………………………………………………………………77
9-7-7-2 وضعیت امنیت و خدمات انتظامی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..77
10-7-7-2 بانک و امور بانکی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….78
8-7-2 اقتصاد گردشگری شهرستان تکاب……………………………………………………………………………………………………………………………………………………78
8-2 پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..85
فصل سوم : روش شناسی تحقیق
1-3 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..88
2-3 نوع و روش انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..88
3-3 مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………88
1-3-3 مراحل برنامه ریزی استراتژیک………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….89
1-1-3-3 مرحله صفر (شروع)……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….90
2-1-3-3 مرحله ورودی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..91
3-1-3-3 مرحله مقایسه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..94
4-1-3-3 مرحله تصمیم گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..97
4-3 روش دلفی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………99
1-4-3 موارد کاربرد روش دلفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….99
2-4-3 ویژگی های روش دلفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..100
3-4-3 مراحل اجرای تکنیک دلفی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….100
4-4-3 مراحل اجرای روش دلفی در پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………..101
5-3 قلمرو تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..102
1-5-3 قلمرو مکانی-جامعه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….102
2-5-3 قلمرو زمانی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..103
6-3 روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه…………………………………………………………………………………………………………………………103
1-6-3 روش نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….103
2-6-3 تخمین حجم جامعه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..103
3-6-3 جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………104
7-3 روش های گردآوری داده ها و ابزار مورد استفاده برای آن………………………………………………………………………………………………104
8-3 روش های تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………….104
9-3 روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها……………………………………………………………………………………………………………………………….105
1-9-3 روایی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..105
2-9-3 پایایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….105
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
1-4 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..107
2-4 تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها……………………………………………………………………………………………………………………………………….107
1-2-4 جنسیت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………108
2-2-4 میزات تحصیلات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..109
3-2-4 سابقه کار…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………110
3-4 تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها…………………………………………………………………………………………………………………………………….111
1-3-4 بیانیه مأموریت توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………….111
2-3-4 چشم انداز توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب……………………………………………………………………………………………………………………112
3-3-4 اهداف کمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………………112
4-3-4 اهداف کیفی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………………………………………………………………………………………..113
5-3-4 فرصت ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….114
6-3-4 تهدیدها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………115
7-3-4 نقاط قوت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………116
8-3-4 نقاط ضعف……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….117
9-3-4 راهبرد ها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….118
4-4 ارزیابی عوامل داخلی و خارجی…………………………………………………………………………………………………………………………………………119
5-4 اولویت بندی راهبردهای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب……………………………………………………………………………….122
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
1-5 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..127
2-5 برنامه ریزی راهبردی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب……………………………………………………………………………………127
1-2-5 بیانیه ماموریت توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………….127
2-2-5 چشم انداز توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب……………………………………………………………………………………………………………………128
3-2-5 اهداف کمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………………128
4-2-5 اهداف کیفی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………………………………………………………………………………………..128
5-2-5 فرصت های خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………….128
6-2-5 تهدیدهای خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………………………………………………………………………………129
7-2-5 نقاط قوت داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………129
8-2-5 نقاط ضعف داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب……………………………………………………………………………………………………….130
3-5 تحلیل SWOT صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………………………………………………………………………………..131
1-3-5 تحلیل نقاط قوت و فرصت های شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………………………..131
2-3-5 تحلیل نقاط ضعف و فرصت های شهرستان تکاب…………………………………………………………………………………………………………………………132
3-3-5 تحلیل نقاط قوت و تهدیدهای شهرستان تکاب……………………………………………………………………………………………………………………………..133
4-3-5 تحلیل نقاط ضعف و تهدیدهای شهرستان تکاب……………………………………………………………………………………………………………………………134
4-5 راهبردهای توسعه ی صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………………………………………………………………………..135
5-5 جمع بندی و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………………..139
6-5 موانع و محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………139
7-5 پیشنهاداتی برای مطالعات و تحقیقات آتی………………………………………………………………………………………………………………………140
فهرست اشکال، جداول و نمودارها
جدول 1-1: مراحل برنامه ریزی راهبردی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب…………………………………………………………………9
جدول 1-2: تأثیرات منفی گردشگری بر روی محیط شهری……………………………………………………………………………………………………..21
جدول 2-2 تکامل برنامه ریزی گردشگری………………………………………………………………………………………………………………………………….37
نمودار 1-2: مدل برنامه ریزی راهبردی استونر و فریمن……………………………………………………………………………………………………………39
نمودار 2-2: مدل فرآیند برنامه ریزی راهبردی برایسون…………………………………………………………………………………………………………….40
نمودار 3-2: مدل فرایند برنامه ریزی استراتژیک کاتلر……………………………………………………………………………………………………………….41
نمودار 4-2:مدل تعدیل شده کاتلر با سیاست مختلف بازیگران…………………………………………………………………………………………………42
نمودار 5-2: مدل فرایند برنامه ریزی استراتژیک ون دن بروک……………………………………………………………………………………………….. 43
نمودار 6-2: فرآیند ایجاد و اجرای استراتژی از دیدگاه تامپسون و استریکلند…………………………………………………………………………..44
نمودار7-2 :الگوی جامع مدیریت استراتژیک دیوید……………………………………………………………………………………………………………………45
نمودار 8-2: الگوی مبتنی بر پنج نیروی رقابتی پورتر………………………………………………………………………………………………………………..51
نمودار 9-2: مدل زنجیره ارزش مایکل پورتر………………………………………………………………………………………………………………………………54
شکل1-2: نقشه ایران و موقعیت شهرستان تکاب و تخت سلیمان………………………………………………………………………………………….59
جدول3-2: وضعیت جمعیت شهرستان تکاب و دهستان های تابعه آن بر اساس آخرین سرشماری 1385 …………………………..63
جدول4-2: مقایسه شاخص های جمعیت در سالهای 1375 و 1385…………………………………………………………………………………….. 64
جدول5-2: وضعیت شاخص های آموزشی و بهداشتی شهرستان تکاب با استان………………………………………………………………………66
جدول6-2: فهرست معادن فعال در محدوده شهرستان………………………………………………………………………………………………………………67
نمودار10-2: انواع جاذبه های گردشگری……………………………………………………………………………………………………………………………………71
جدول 7-2: انواع گردشگری………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..72
جدول8-2 : وضعیت دسترسی های محلی و راه های روستایی شهرستان…………………………………………………………………………………76
جدول 9-2: تعداد گردشگران داخلی و درآمد ماهیانه حاصل از فروش بلیط در سال 1392( درآمد به ریال)………………………..80
نمودار 11-2: تعداد گردشگران داخلی شهرستان تکاب در سال 1392 …………………………………………………………………………………..80
جدول 10-2: تعداد گردشگران خارجی و درآمد ماهیانه حاصل از فروش بلیط در سال 1392( درآمد به ریال)…………………….81
نمودار 12-2: تعداد گردشگران خارجی شهرستان تکاب در سال 1392…………………………………………………………………………………..81
جدول11-2: مجموع تعداد گردشگران داخلی و خارجی شهرستان تکاب و درآمد ماهیانه حاصل از فروش بلیط در سال 1392 ……………82
نمودار13-2: وضعیت تعداد گردشگران داخلی و خارجی شهرستان تکاب و مجموع آن ها در سال 1392 ……………………………82
جدول 12-2: تعداد گردشگران داخلی و خارجی شهرستان تکاب در سال های 1374 تا 1392 …………………………………………..83
نمودار 14-2: وضعیت تعداد گردشگران شهرستان تکاب در سال های 1374 تا 1392 …………………………………………………………84
جدول 13-2 : مقایسه ماهیانه تعداد گردشگران شهرستان تکاب در سال های 1391 و 1392……………………………………………. 84
نمودار 15-2 : مقایسه ماهیانه تعداد گردشگران شهرستان تکاب در سال های 1391 و 1392 …………………………………………….85
نمودار 1-3 الگوی جامع مدیریت استراتژیک دیوید ………………………………………………………………………………………………………………… 89
جدول 1-3: مراحل برنامه ریزی راهبردی…………………………………………………………………………………………………………………………………..89
نمودار2-3: الگوی عوامل موثر بر تدوین راهبردهای توسعه مقصد گردشگری …………………………………………………………………………91
جدول 2-3: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE) ………………………………………………………………………………………………………………….93
جدول 3-3: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE)………………………………………………………………………………………………………………………94
جدول 4-3: ماتریس فرصت ها، تهدید ها، نقاط قوت و نقاط ضعف (SWOT)…………………………………………………………………….. 96
جدول 5-3: ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM)………………………………………………………………………………………………… 98
جدول1-4: جدول توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب جنسیت……………………………………………………………………………….. 108
نمودار1-4: نمودار میله ای توزیع درصد فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب جنسیت……………………………………………………….. 108
جدول 2-4: جدول توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب میزان تحصیلات…………………………………………………………………. 109
نمودار 2-4: نمودار میله ای توزیع درصد فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب میزان تحصیلات…………………………………………..109
جدول3-4: جدول توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب سابقه کار………………………………………………………………………………..110
نمودار3-4: نمودار میله ای توزیع درصد فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب سابقه کار……………………………………………………….110
جدول 4-4: شاخص های توصیفی مربوط به بیانیه ماموریت توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………111
جدول 5-4: شاخص های توصیفی مربوط به چشم انداز توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب……………………………………..112
جدول 6-4: شاخص های توصیفی مربوط به اهداف کمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب…………………………………. 112
جدول 7-4: شاخص های توصیفی مربوط به اهداف کیفی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب ………………………………..113
جدول 8-4: شاخص های توصیفی مربوط به فرصت های خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب……………………. 114
جدول 9-4: شاخص های توصیفی مربوط به تهدیدهای خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………..115
جدول 10-4: شاخص های توصیفی مربوط به نقاط قوت داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………..116
جدول 11-4: شاخص های توصیفی مربوط به نقاط ضعف داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………117
جدول 12-4: شاخص های توصیفی مربوط به راهبرد های توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………..118
جدول 13-4: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی توسعه گردشگری شهرستان تکاب (EFE)………………………………………………………120
جدول 14-4: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی توسعه گردشگری شهرستان تکاب (IFE)…………………………………………………………121
جدول 15-4: ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب (QSPM)…………………………123
جدول 1-5: راهبردهای تهاجمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………………………………………………….131
جدول 2-5: راهبردهای محافظه کارانه توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………………………………………..132
جدول 3-5: راهبردهای رقابتی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب ……………………………………………………………………………133
جدول 4-5: راهبردهای تدافعی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب………………………………………………………………………….. 134
فصل اول:
طرح و کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
امروزه توسعه گردشگری در تمام عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. بسیاری از کشورها به صورت فزاینده به این حقیقت پی برده اند که به منظور بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و در صدد راه های تازه ای برآیند (لطفی، 1384). آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمد ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار می دهد، باعث شده که گردشگری مفهوم بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود(طهماسبی پاشا و مجیدی، 1384). بسیاری از این کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد اقتصادی و توسعه ساختار زیر بنایی می دانند. اگر چه در مناطق مختلف، شرایط متفاوت است، گردشگری همواره عامل مهمی برای توسعه اقتصادی به حساب می آید (ابراهیمی و خسرویان، 1384).
توسعه صنعت گردشگری، به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه هستند، از اهمیت فراوانی برخودار است. اقتصاد ایران نیز اتکای شدیدی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت دارد و متغیرهای کلان اقتصادی آن با پیروی از قیمت جهانی نفت در طول زمان دچار نوسانات شدیدی می شود. روند حاکم بر متغیرهایی مانند تولید ناخالص ملی، سرمایه گذاری ناخالص، درآمد سرانه و غیره در سه دهه اخیر ایران، به روشنی نشان دهنده ی این موضوع است. از این رو به منظور تنوع بخشیدن به منابع رشد اقتصادی و درآمدهای ارزی و همچنین ایجاد فرصت های جدید شغلی در کشور، توسعه صنعت گردشگری از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ چرا که ایران ازنظر جاذبه های گردشگری جزء ده کشور اول جهان قرار دارد و از پتانسیل بسیار زیادی برای جهانگردی و گردشگری بین المللی برخوردار است (صباغ کرمانی و امیریان، 1384).
بر این اساس علی رغم اینکه ایران از نظر منابع طبیعی و جاذبه های گردشگری یکی از ده کشور نخست جهان محسوب می گردد، متأسفانه آمار سازمان جهانی جهانگردی در تمام طول سال های گذشته حکایت از روند بسیار کند ورود جهانگران به کشور و بالطبع سهم ناچیز صنعت مذکور در درآمد ناخالص ملی دارد (کارگر، 1386: 168).
در اين راستا، شهرستان تکاب نيز به عنوان يكي از مناطق مستعد گردشگري در ايران، به دليل برخورداري از ويژگي هاي منحصر به فرد تاريخي، فرهنگي، طبيعي و درمانی از توانمندي هاي بالايي براي جذب گردشگران برخوردار است اما از لحاظ شكوفايي اين كاركردها اين شهر نيز به تبعيت از ايران، نتوانسته جايگاه درخور توجهي را كسب كند. اين شهر با وجود قابليت ها و جاذبه هاي گردشگري فراوان، همچنان براي گردشگران داخلی و خارجي نا آشنا می باشد. هدف اصلي پژوهش حاضر آن است كه با بكارگيري فرآيند برنامه ريزي راهبردي، ضمن پيجويي توانمندي ها گردشگري شهرستان تکاب و توسعه اين توانمندی ها، اقدام به ارائه ي راهكارها و تدوين راهبردهاي كاربردي در جهت توسعه گردشگري اين شهر نماید. بنابراين با هدف بررسي ساختار گردشگري و شناسايي نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهديدهاي توسعه گردشگري، اميد است بتوان به رفع و چاره جويي نقاط ضعف و تهديد و افزايش و بهره مندي از قوت ها و فرصت هاي توسعه گردشگري شهرستان تکاب اقدام كرد.
2-1 بیان مسئله
برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه از فعالیت های گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه در کشورهای مختلف یاد می کنند. امروزه گردشگری می تواند سبب ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و در نهایت رفاه و بهبود وضعیت معیشتی مردم شود ( مطیعی لنگرودی، 81:1382). زمانی که شرایط ملی یا بین المللی اجازه گسترش و توسعه گردشگری بین المللی را بدهد، توسعه داخلی به ویژه در مناطق توسعه نیافته و محروم می تواند نقش مهمی در توسعه مناطق مختلف داشته باشد (جمعه پور، 87:1378).
با توجه به عدم موفقیت برنامه ها و طرح های توسعه در جوامع کمتر توسعه یافته و همچنین بروز مشکلات در این جوامع، توسعه و گسترش گردشگری، یکی از راهبردهای اساسی محسوب می شود. بسیاری از فعالیت های اساسی و به تبع آن سطح در آمد، طی دهه های اخیر دچار افول شدیدی شده و افزایش نرخ بیکاری و در نتیجه خروج نسل جوان و افراد دارای تحصیلات بالا، توسعه این مناطق را به مخاطره انداخته است. از این رو، ضرورت تنوع بخشیدن به اقتصاد در این جوامع، امری مهم تلقی می شود. اگر به طور کامل توسعه ی گردشگری طرح ریزی شود، می توان تا حدودی این جوامع را از رکود و انزوا خارج کرد و موجب تنوع فرهنگی و گسترش توسعه شد ( مطیعی لنگرودی و نصرتی، 70:1390).
توسعه گردشگری جهت فقر زدایی و کاهش مهاجرت، ایجاد رفاه اجتماعی، حفظ ویژگی های فرهنگی سنتی، حفظ بافت سنتی، ارتباطات فرهنگی، حفظ منابع طبیعی و فرهنگی، تقویت غرور ملی و ایجاد فرصت شغلی در کنار فعالیت های کشاورزی و دامداری، عنصری اساسی و ضروری محسوب می شود. بنابراین، برای توسعه نواحی کمتر توسعه یافته، باید بر روی توسعه گردشگری در این مناطق برنامه ریزی کرد ( قادری، 16:1383). در کشورهای کمتر توسعه یافته، دسترسی به منابع قابل حصول اندک و نیروی کار غیر ماهر و ارزان زیاد است. در نتیجه، گردشگری می تواند به عنوان هدف اصلی توسعه محسوب شود ( اسلیهان، 2005: 43).
هر فعالیت برنامه ریزی، به یک تفکر مبنا، نظریه و رویکرد برنامه ریزی مدون و مشخص با چارچوب قوی علمی نیاز دارد. رویکردهای برنامه ریزی از جمله ارکان اساسی نظام برنامه ریزی و در واقع جنبه فکری فعالیت برنامه ریزی به شمار می روند. به همان اندازه که برنامه ریزی برای یک پارچه کردن نظام گردشگری دارای اهمیت است، برنامه ریزی برای گنجاندن موضوع گردشگری در سیاست های توسعه کلان، طرح ها و الگوهای یک منطقه نیز حائز اهمیت می باشد. بنابراین برنامه ریزی گردشگری باید به عنوان یک روند دائمی و انعطاف پذیر شناخته شود و در چارچوب سیاست ها و پیشنهادها، انعطاف وجود داشته باشد تا امکان سازش با تغییر شرایط، حاصل شود. یک برنامه ریزی انعطاف ناپذیر اجازه نخواهد داد که توسعه پذیرای تغییرات باشد. از آنجایی که رویکردهای برنامه ریزی برای توسعه گردشگری هر کدام پیشنهادهایی را ارائه می دهند که خلاق و ابداعی و قابل اجرا می باشد. البته رویکردهای برنامه ریزی، با وجود اینکه نسبت به سال های پیشین خود تکامل یافته اند، اما برخی از آن ها بیش از حد سخت و غیر قابل انعطاف اند و تغییرات و پیشرفت های تکنولوژی در آن ها نقشی ندارند و از این رو برای اجرا در دوره ای بلند مدت عملی نیستند. به طور کلی برنامه ریزی یک فرآیند مداوم بوده و باید متناسب با تغییر شرایط، قابلیت انعطاف داشته باشد و در عین حال به اهداف توسعه دست یابد. از این رو برنامه ریزی راهبردی به دنبال برقراری تناسب مطلوب بین سیستم و محیط آن است و تمرکز آن بیشتر در مورد شناسایی و حل مشکلات فوری است. رویکرد برنامه ریزی راهبردی بیشتر به دنبال تغییر سریع شرایط مقصد گردشگری در آینده است (برنامه محیط زیست ملل متحد UNEP؛ 2009).
پژوهش حاضر با تاکید بر رویکرد برنامه ریزی راهبردی، در صدد تدوین راهبرد های اجرایی و مؤثر به منظور توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب می باشد. چنانچه رویکرد برنامه ریزی راهبردی را به تنهایی در نظر بگیریم می توان گفت که خرد تر از رویکردهای دیگر برنامه ریزی مثل رویکرد فراگیر بلند مدت است. ولی به دلیل اینکه بر موضوعات ضروری تاکید دارد و اگر برنامه ریزی راهبردی در چارچوب یک برنامه بلندمدت تدوین و به کار گرفته شود، می تواند بسیار مؤثر باشد. لذا تدوین چارچوب روش شناختی برای تدوین برنامه ها تا تحقق توسعه گردشگری شهرستان تکاب، اقدامی پایه در برنامه ریزی برای رسیدن به برنامه عملیاتی – اجرایی در مرحله برنامه ریزی محسوب می شود. تفاوت عمده این چارچوب با روش شناسی های متدول برنامه ریزی توسعه، به طور عمده بر تحلیل کیفی عوامل مؤثر بر مکان و فعالیت استوار است (UNEP؛ 2009). در نتیجه منطقه مورد نظر نیازمند رویکردی راهبردی برای توسعه گردشگری می باشد، که باید همه جنبه ها و عوامل تاثیرگذار در چارچوب مفاهیم، و نیز روش ها، مدل ها و تکنیک های مناسب در برنامه ریزی توسعه گردشگری در آن لحاظ شود.
با توجه به اینکه شهرستان تکاب از لحاظ قدمت تاریخی به دلیل وجود آثار باستانی متعددی از قبیل تخت سلیمان، دارای جاذبه های تاریخی فراوانی بوده و همچنین برخورداری از آب و هوای معتدل در ماه های گرم سال و وجود مناظر و جاذبه های طبیعی زیبا و بکر، توجه به پتانسیل های موجود در منطقه و یک برنامه ریزی صحیح و راهبردی می تواند این شهر را به یکی از مقصد های مهم گردشگری در کشور تبدیل کند. اما عدم زیرساخت های مناسب و نگاه نامناسب برنامه ریزان و متولیان توسعه منطقه و همچنین استفاده نامطلوب از منابع منطقه، این شهرستان را تبدیل به یک منطقه محروم کرده است. ولیکن مساله این است که علیرغم وجود چنین پتانسیل هایی، چرا تاکنون نسبت به بهره گیری از قابلیت ها و امکانات منطقه، در زمینه توسعه گردشگری اقدامی صورت نگرفته و اساسا، چگونه می توان با استفاده از مزیت های آن تقویت زمینه توسعه گردشگری را در این شهرستان فراهم نمود؟
با توجه به کاستی های موجود ضرورت تحلیل و تدوین راهبردهایی برای توسعه ی گردشگری منطقه احساس می شود. در این راستا نقش کارشناسان و خبرگان حوزه گردشگری برای هر کدام از مراحل برنامه ریزی راهبردی توسعه گردشگری شهرستان تکاب دارای اهمیت می باشد چرا که این فرایند مستلزم بکار بردن تمهیدات و تکنیک هایی است که راهبردهای توسعه ای را تبدیل به برنامه های عملیاتی و قابل اجرا نماید. می توان با همکاری متولیان توسعه گردشگری شهرستان تکاب و کارشناسان و خبرگان حوزه گردشگری و با استفاده از راهبردهای ارائه شده، این شهرستان را به یکی از مناطق گردشگر پذیر کشور تبدیل و کمک فراوانی به اقتصاد و اشتغال و توسعه شهرستان نمود..
3-1 اهمیت و ضرورت موضوع
برنامه ریزی یک فعالیت بسیار منظم و رسمی است که موجب تغییراتی در جامعه شده و این هدف هدایت تصمیم گیری است. بنابراین برنامه ریزی شامل توانایی پیش بینی حوادث آینده و تجزیه و تحلیل و ارزیابی شرایط و ظرفیتی برای تفکر ابتکاری به منظور استخراج راه حل های رضایت بخش می باشد (گودال، 1987).
به طور کلی برنامه ریزی برای توسعه گردشگری به همان اندازه ضرورت دارد که برنامه ریزی برای هر توسعه دیگر لازم است. از آنجایی که گردشگری می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم منافع اقتصادی، مزایای مختلف اجتماعی و فرهنگی را ایجاد کند، بنابراین برنامه ریزی برای تعیین نوع و سطح بهینه از گردشگری که تاثیرات منفی را نداشته باشد، لازم است. برنامه ریزی برای تجدید حیات و یا توسعه مناطق گردشگری به شدت ضروری می باشد. و همچنین پایه ای منطقی را برای شروع عملیات توسعه فراهم می کند، و برای سرمایه گذاری های بخش خصوصی و دولتی مهم است (اینسکیپ، 1991).
این تحقیق با تاکید بر رویکرد برنامه ریزی راهبردی می تواند منابع گردشگری، سازمان ها، بازارها و برنامه های مقصد گردشگری را مورد بررسی قرار دهد. در واقع بیشتر جنبه راهبردی دارد و بر روی شناخت، تطبیق و تحلیل موضوعات ضروری و اضطراری تاکید دارد، اهمیت آن از این جهت است که جنبه های اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و سازمانی را مورد بررسی قرار می دهد. هدف اساسی در استفاده از رویکرد برنامه ریزی راهبردی، تطبیق منابع منطقه با تهدیدها و فرصت های محیط و در کنار آن شناخت نقاط قوت و ضعف خواهد بود، به طوری که ماندگاری و پایداری دراز مدت منابع حاصل شود. تجزیه تحلیل وضع موجود این امکان را به فرایند برنامه ریزی توسعه گردشگری شهرستان تکاب می دهد تا بر مبنای واقعیت های موجود و حاکم بر وضع موجود عوامل را شناسایی نموده و پایه ای عینی برای برنامه ریزی راهبردی، ساختاری و عملیاتی تعیین کرد. برنامه ریزی راهبردی در مقایسه با سایر رویکرد ها، قابلیت انعطاف بیشتری با شرایط بحرانی دارد. این قابلیت از آنجا ناشی می شود که این برنامه ریزی دغدغه یافتن نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدها را دارد و دائما در حال بررسی موضوعات مهم و راهبردی سیستم و محیط سیستم است.
شهرستان تکاب با توجه به تنوع جادبه های طبیعی، فرهنگی و تاریخی، یکی از نقاط کلیدی و پهنه های قابل اتکا در توسعه صنعت گردشگری کشور به شمار می آید. اما عدم زیرساخت های مناسب و نگاه نامناسب برنامه ریزان و متولیان توسعه منطقه و همچنین استفاده نامطلوب از منابع منطقه، این شهرستان را تبدیل به یک منطقه محروم کرده است. پرداختن به توسعه صنعت گردشگری منطقه در چارچوب مفاهیم توسعه پایدار گردشگری نیز نیازمند به کار بردن تمهیدات و تکنیک هایی است که چشم اندازها و راهبرد های توسعه ای را تبدیل به برنامه های عملیاتی و اقدامات قابل اجرا و منطبق با محیط ( طبیعی و اجنماعی ) بنماید.
در نهایت به منظور به حداقل رساندن مشکلات ناشی از گردشگری و پایداری صنعت گردشگری منطقه و منابع استفاده شده آن توسط سایر بخش های گردشگری، افزایش توجه به یک چارچوب برنامه ریزی راهبردی گردشگری و ضرورت اجرای آن برای توسعه گردشگری منطقه حائز اهمیت است.
پژوهش حاضر با تعیین ماموریت و چشم انداز منطقه جهت توسعه گردشگری و نیز تحلیل محیط داخل و خارج منطقه و نهایتا با ارائه راهکارها و استراتژی هایی که مفید حال برنامه ریزان منطقه و مجریان برنامه های توسعه گردشگری خواهد بود، برنامه ریزی استراتژیک این حوزه مطالعاتی را انجام خواهد داد. لذا وجود چنین برنامه اجرایی جهت تقویت توسعه گردشگری شهرستان تکاب با توجه به پتانسیل های منطقه امری ضروری بنظر می رسد.
4-1 اهداف تحقیق
هدف اصلی این تحقیق دستیابی به مجموعه راهبردهای های مطلوب در راستای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب می باشد که دستیابی به آن مستلزم تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدید های حوزه مطالعاتی می باشد.
تعیین چشم انداز، مأموریت و اهداف راهبردی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب
شناسایی فرصت ها و تهدیدهای خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب
شناسایی نقاط قوت و نقاط ضعف داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب
شناسایی و تدوین راهبردهای مناسب توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب
اولویت بندی راهبردهای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب
5-1 سوالات تحقیق:
پرسش های اصلی و فرعی:
چشم انداز، مأموریت و اهداف موجود توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب چیست؟
نقاط قوت و ضعف شهرستان تکاب در زمینه توسعه صنعت گردشگری کدامند؟
فرصت ها و تهدیدات توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب کدامند؟
راهبردهای مناسب توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب کدامند؟
6-1 روش شناسی تحقیق:
1-6-1 نوع و روش کلی تحقیق:
نوع تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش توصیفی- دلفی می باشد. پژوهش در قالب یک مطالعه میدانی، در محل مورد بررسی به شناسایی و اولویت بندی راهبردهای توسعه صنعت گردشگری در شهرستان تکاب می پردازد. نتایج این پژوهش میتواند مورد استفاده ادارات و نهادهای متوّلی گردشگری (به طور مشخص اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان تکاب) قرار گیرد.
2-6-1 روش های گردآوری داده ها و ابزار مورد استفاده برای آن:
روش گردآوری اطلاعات شامل:
الف: مطالعات کتابخانه ای: که شامل: کتب، مقالات، مجلات، گزارشات تحقیقی، مدارک و اسناد موجود و نیز استفاده از اینترنت می باشد.
ب: مطالعه میدانی از طریق روش دلفی: مصاحبه اولیه با مدیران، خبرگان و کارشناسان مطلع در حوزه گردشگری و متولیان گردشگری شهرستان تکاب، و پس از مصاحبه اولیه استفاده از پرسش نامه باز و سپس بسته از طریق پیمایش نهایی
3-6-1 روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه:
1-3-6-1 روش نمونه گیری:
تعیین نمونه به روش گلوله برفی انجام خواهد شد. بدیهی است که جمع آوری اطلاعات در خصوص تمامی جامعه آماری پژوهش (خبرگان گردشگری شامل کارشناسان، مسئولین و مدیران سازمان ها)، زمان بر و غیر اقتصادی است. لذا دلیل انتخاب روش نمونه گیری گلوله برفی که یکی از روشهای نمونه گیری تحقیق کیفی است، مسائل مربوز به دشواری های دسترسی به مسئولین و مدیران سازمان ها به لحاظ محدودیت مکانی و زمانی می باشد. بنابراین روش تخمین حجم نمونه بصورت زیر است:
در بین روش های متنوع در تحقیق کیفی، طبق نظر جانسون 1989 و میریام 1998، نمونه گیری شبکه ای/ زنجیره ای یا معیار محور بهترین و مناسب ترین راهبرد برای تحقیق کیفی است. در این شیوه محقق بر اساس موضوع، اهداف یا ابعاد تحقیق، افرادی را برای مصاحبه انتخاب می کند. محقق بعد از انتخاب اولین فرد و اجرای مصاحبه، فرد بعدی را به پیشنهاد وی جهت مصاحبه پیدا می کند. این جریان به همین شکل ادامه پیدا می کند تا زمانی که تعداد نمونه ها کافی به نظر برسد.
2-3-6-1 تخمین حجم جامعه:
در این تحقیق، محقق مصاحبه شوندگان را مشخص نمی کند، زیرا در نمونه گیری شبکه ای/ زنجیره ای یا معیار محور، تعداد افراد مورد مصاحبه یا حجم نمونه به اشباع نظری سوال های تحقیق بستگی دارد. بنا به نظر کوربین و اشتراوس (2008)، به این ترتیب که هر گاه محقق دریابد که پاسخ های داده شده یا مصاحبه های انجام شده با افراد (خبرگان گردشگری) به اندازه ای به هم شباهت دارند که منجر به تکراری شدن پاسخ ها و یا مصاحبه ها شده و داده ی جدیدی در آن وجود ندارد، تعداد مصاحبه ها را کافی دانسته و دست از انجام مصاحبه می کشد. این مرحله از گردآوری داده ها را اشباع نظری می خوانند.
در روش دلفی با توجه به روش نمونه گیری شبکه ای/ زنجیره ای، خبرگان گردشگری که شامل نخبگان و اساتید دانشگاهی و کارشناسان، مسئولان و مدیران سازمان ها و متولیان گردشگری در شهرستان تکاب هستند در این طریق 16 نفر برای ارائه پرسشنامه طی دو مرحله در نظر گرفته شده اند.
4-6-1 روش های تحلیل داده ها:
در مراحل تحقیق، تحلیل داده ها بوسیله آمار توصیفی (فراوانی، فراوانی تجمعی، درصد فراوانی تجمعی و نمودار میله ای) و آمار استنباطی (پارامترهای مرکزی و آزمون t تک نمونه ای) صورت می پذیرد. سپس با استفاده از تکنیک SWOT که یک جهت گیری راهبردی است، داده ها و اطلاعات تحلیل می شوند، و در نهایت با استفاده از ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM) راهبردهای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب طبقه بندی و اولویت بندی می شوند.
7-1 قلمرو تحقیق:
1-7-1 قلمرو مکانی-جامعه تحقیق:
قلمرو مکانی تحقیق در شهرستان تکاب با مشاهده منطقه مورد مطالعه و مصاحبه و نظرخواهی از متولیان برنامه ریزی و توسعه گردشگری و خبرگان علمی و دانشگاهی شهرستان در زمینه گردشگری و پیگیری انجام فرآیند پژوهش از طریق گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و منابع علمی اینترنتی در شهر تهران، و در نهایت جمع بندی و نتیجه گیری نهایی می باشد.
2-7-1 قلمرو زمانی تحقیق:
این پژوهش از بهمن ماه 1392 آغاز شده و مراحل انجام آن تا خرداد ماه 1394 به طول انجامد.
8-1 چارچوب کلان نظری تحقیق:
تمرکز این پژوهش بر روی شناسایی و اولویت بندی راهبردهای مناسب توسعه گردشگری شهرستان تکاب می باشد، لذا متغیرهای مستقل، وابسته، تعدیلی و یا مداخله گر در این پژوهش مد نظر قرار ندارند بلکه با استفاده از نظریه دیوید استراتژی ها و راهبردهای مختلف را بررسی و با استفاده از نظر صاحب نظران عملیاتی و نظریه پردازان علمی، راهبردهای مناسب برای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب شناسایی و اولویت بندی خواهند شد.
مراحل برنامه ربزی راهبردی در نظر گرفته شده برای این تحقیق به شکل چارچوب زیر می باشد.
جدول 1-1: مراحل برنامه ریزی راهبردی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب
ردیف سطوح استراتژی مرحله توضیح فعالیت ها
1
استراتژی های کلان مرحله شروع – تعیین چشم انداز و ماموریت
– شناسایی و تعیین اهداف کمی و کیفی
مرحله ورودی – بررسی عوامل داخلی و تشکیل ماتریس (IFE) با ضرایب و رتبه بندی
– بررسی عوامل خارجی و تشکیل ماتریس(EFE) با ضرایب و رتبه بندی
مرحله مقایسه – تشکیل ماتریس تهدیدات، فرصت ها، نقاط قوت و ضعف (SWOT)
مرحله تصمیم گیری – اولویت بندی استراتژی های استخراج شده بر اساس ماتریس QSPM
مآخذ: دیوید؛ 1379
1-8-1 مرحله شروع:
الف: تعیین چشم انداز:
تعیین چشم انداز از جمله ضروریاتی است که که باید در یک مقصد گردشگری بدان توجه لازم شود. در سند مربوط به چشم انداز یک مقصد گردشگری به این گرسش پاسخ داده خواهد شد: مقصد گردشگری می خواهد در آینده چه بشود؟
ب: تعیین و شناسایی مأموریت، ویژگی ها و اجزاء آن
در این مرحله ویزگی ها و اجزا مأموریت یک مقصد گردشگری مورد بحث قرار می گیرد. در این ارتباط پیتر دراکر پدر مأموریت نوین دنیا معتقد است که طرح پرسش: فعالیت ما چیست؟ مترادف با این پرسش است که ماموریت ما چیست؟ بیانیه ماموریت مقصد گردشگری جمله یا عبارتی است که بدان وسیله مقصود یک مقصد گردشگری از مقصود مقاصد گردشگری مشابه متمایز می شود و بیان کننده علت وجودی مقصد گردشگری بشمار می آید. در تدوین ماموریت قبل از هر اقدامی باید منطقه ای که توسعه گردشگری آن مدنظر است از لحاظ بررسی عوامل خارجی و عوامل داخلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. بررسی فرصت ها، تهدیدات، نقاط قوت و ضعف باعث می شود که ماموریت به صورت واقع گرایانه تدوین شود، همچنین با داشتن یک مأموریت روشن می توان استراتژی های قابل اجرا را تدوین نمود، بنابراین تعیین مأموریت و عوامل خارجی و عوامل داخلی با یکدیگر مرتبط هستند.
پ: تعیین و شناسایی اهداف
در ابتدای فرآیند برنامه ریزی گردشگری هیچ موضوعی ضروری تر از تدوین اهداف به نظر نمی رسد. تعیین اهداف از آن جهت با اهمیت به شمار می رود که نتایج مورد انتظار و دلخواه را از توسعه گردشگری در یک منطقه بیان می کنند (سازمان جهانی گردشگری 1379: 32). هدف در برنامه ریزی، نهایتی است که برنامه ریزی به سو و سمت آن جهت گرفته و منظوری است که برای آن سیستم برنامه ریزی سازمان یافته است.
در تدوین اهداف قبل از هر اقدامی باید منطقه ای که توسعه گردشگری آن مدنظر است از ابعاد مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. این تجزیه و تحلیل موجب می شود که اهداف به صورت واقه گرایانه تدوین شده و قابلیت دست یابی آن ها امکان پذیر باشد.
2-8-1 مرحله ورودی:
الف: ارزیابی عوامل داخلی و خارجی مؤثر بر تدوین استراتژی
این مرحله شامل ارزیابی محیط خارجی و ارزیابی محیط داخلی است. در این مرحله عوامل خارجی و عوامل داخلی مؤثر بر مقصد گردشگری با استفاده از دو تکنیک ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE) و ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE) شناسایی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
ب: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE):
برنامه ریزان راهبردی با استفاده از ماتریس ارزیابی عوامل خارجی می توانند عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بوم شناسی، زیست محیطی، سیاسی، دولتی، قانونی، فناوری و رقابتی را مورد ارزیابی قرار دهند. این عوامل موجب خلق فرصت ها و تهدیداتی برای یک مقصد گردشگری می شوند.
مقصود از فرصت ها و تهدیدات خارجی، رویدادها و روندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بوم شناسی، محیطی، سیاسی، رقابتی و … است که می توانند به میزان زیادی در آینده به منطقه منفعت یا زیان برسانند. فرصت ها و تهدیدات به میزان زیادی خارج از کنترل است، از این رو از واژه خارجی یا بیرونی برای آن ها استفاده می کنند (دیوید، 1384: 35).
پ: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE):
ماتریس ارزیابی عوامل داخلی، حاصل بررسی استراتژیک عوامل داخلی سیستم می باشد. این ماتریس، نقاط قوت و ضعف اصلی داخلی مقصد گردشگری را تدوین و ارزیابی می کند. همچنین برای شناسایی و ارزیابی روابط بین عناصر تشکیل دهنده مقصد گردشگری راه هایی ارائه می نماید.
نقاط قوت و ضعف داخلی در زمره فعالیت های قابل کنترل مقصد گردشگری قرار می گیرند که در حال حاضر مقصد گردشگری آن ها را به شیوه ای بسیار عالی یا بسیار ضعیف انجام می دهد. یکی از فعالیت های اصلی و ضروری مدیریت استراتژیک این است که نقاط ضعف و قوت منطقه را شناسایی، و آن ها را ارزیابی کند.
3-8-1 مرحله مقایسه:
در چارچوب تدوین استراتژی ها، مرحله مقایسه دربرگیرنده روش هایی است که می توان از آن ها استفاده کرد و به شناسایی استراتژی های مناسب دست یافت. در این تحقیق از ماتریس تهدیدات، فرصت ها، نقاط ضعف و نقاط قوت (SWOT) برای این منظور استفاده شده است.
این ماتریس متکی به اطلاعاتی است که از مرحله نخست به دست آمده اند و فرصت ها و تهدیدات خارجی را با نقاط قوت و ضعف داخلی مقایسه می کند. برای اینکه بتوان استراتژی های گوناگون امکان پذیر را به شیوه ای اثربخش ارائه نمود، فرایند مقایسه عوامل داخلی و خارجی نقشی مهم و سرنوشت ساز ایفا می کند.
ماتریس تهدیدات، فرصت ها، نقاط قوت و نقاط ضعف (SWOT)
این ماتریس یکی از ابزارهای بسیار مهم در فرایند تدوین استراتژی است که بوسیله آن اطلاعات مقایسه می شود و می توان با استفاده از آن چهار نوع استراتژی ارائه نمود: استراتژی SO، استراتژی ST، استراتژی WT و استراتژی WO. مقایسه کردن عوامل اصلی داخلی و خارجی از مشکل ترین بخش های تهیه ماتریس SWOT است و به قضاوت های خوبی نیاز دارد و نیز چیزی به عنوان بهترین عوامل وجود ندارد. در ماتریس SWOT در هر مرحله دو عامل با هم مقایسه می شوند و هدف این نیست که بهترین استراتژی ها را مشخص نمود، بلکه هدف تعیین استراتژی های قابل اجرا می باشد. بنابراین همه استراتژی هایی که در ماتریس فوق ارائه می گردند، انتخاب و اجرا نخواهند شد.
4-8-1 مرحله تصمیم گیری:
در این مرحله استراتژی های بدست آمده از ماتریس SWOTبه وسیله ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM) اولویت بندی می شوند.
ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM)
با استفاده از این تکنیک جذابیت نسبی استراتژی ها مشخص می شوند. این تکنیک در مرحله چهارم برای تدوین استراتژی ها به عنوان یک چارچوب تحلیلی مورد استفاده قرار می گیرد. با استفاده از این روش می توان به صورت عینی استراتژی های گوناگونی را که در زمره بهترین استراتژی ها هستند، مشخص نمود.
9-1 موانع و محدودیتهای تحقیق :
عدم تعمیم پذیری مکانی پژوهش: این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت بندی راهبردهای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب انجام شده است و نتایج آن را برای شهرستان ها و مقاصد گردشگری دیگر، نمی توان تعمیم داد.
عدم تعمیم پذیری زمانی پژوهش: این پژوهش به دلیل محدودیت های مالی و زمانی، در یک دوره زمانی چند ماهه صورت گرفته و نمی توان نتایج آن را برای همه زمان ها مورد استفاده قرار داد.
مراحل برنامه ریزی راهبردی صورت گرفته در این پژوهش با استفاده از مدل دیوید می باشد و ممکن است نتایج بدست آمده با مدل های دیگر متفاوت باشد.
فاکتورهای راهبردی شناسایی شده با نظر خبرگان خاصی گزینش شده اند و ممکن است نتایج بدست آمده با نظر گروه دیگری از خبرگان، متفاوت باشد.
برای اولویت بندی راهبردهای ارائه شده از ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM) استفاده شده و ممکن است با آزمون های دیگر، نتایج متفاوتی بدست آید.
10-1 پیشینه تحقیق:
برنامه ريزي راهبردي براي توسعه گردشگري با تكنيك SWOTروشي نسبتاً نوين و موفقي است كه اكنون در نقاط مختلف دنيا مورد استفاده قرار مي گيرد و مطالعات متعددي در داخل و خارج كشور با استفاده از اين مدل صورت گرفته است. در ايران مي توان به مطالعاتي چون برنامه ريزي استراتژيك توسعه ي گردشگري قم با تأكيد بر گردشگري مذهبي (ابراهيم زاده و همكاران، 1390 )، كاربرد مدل MS-SWOT در تحليل مديريت گردشگري در كلان شهر مشهد (مافي و سقايي، 1388 )، راهكارهاي توسعه ي گردشگري روستايي با استفاده از مدل SWOT دهستان لواسان كوچك (ركن الدين افتخاري و مهدوي، 1385)، تدوین و انتخاب استراتژی توسعه گردشگری استان لرستان بر اساس تحلیل SWOT و ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (کاظمی، اسماعیلی و فیروزی، 1392)، برنامه ریزی راهبردی توسعه گردشگری بر اساس تحلیل SWOT شهر شیراز (هادیانی و همکاران، 1391)، برنامه ريزي توسعه آتي جزيره ي قشم در چارچوب آمايش سرزمين (پورابراهيم و ياوري، 1382)، تحليل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگري در ناحيه ي ساحلي چابهار با استفاده از مدل راهبردي SWOT ( ابراهيم زاده و آقاسي زاده، 1388 ) و در خارج به تحقيق سابرامونيام (2010) كه با مدل SWOT به تحليل گردشگري عمان پرداخته و نيز تحقيق تاكانو ( 2009 ) كه از مدل تركيبي SWOT-AHP جهت برنامه ريزي استراتژيك بازاريابي توريسم سريلانكا استفاده نمود، اشاره كرد.
11-1 شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق:
توسعه: جنبه های مختلفی ائم از رشد اقتصادی، تغییر ساختاری، صنعتی شدن و خود شکوفایی و اتکا به نفس فرهنگی، مذهبی ملی و فردی را در بر می گیرد. توسعه در واقع روندی طولانی و علمی خودآگاه و هدفمند تعریف می شود (الماسی، 1389).
گردشگری: سازمان جهانی گردشگری تعریف زیر را در مورد گردشگری ارئه داده است: گردشگری، مجموعه فعالیت هایی است که فرد در مسافرت و در مکانی خارج از محیط خود انجام می دهد، این مسافرت بیش از یک سال طول نمی کشد و هدف آن، تفریح، تجارت و یا فعالیت های دیگر است. (سازمان جهانی گردشگری، 1997).
استراتژیست: فردی است که مسئول موفقیت یا شکست سازمان بوده، به عنوان های مختلف شغلی اطلاق می شود، نظیر مدیر عامل، رئیس، مالک، رئیس هیئت مدیره، مدیر اجرائی، رئیس دانشگاه، رئیس دانشکده یا کارآفرینان برنامه ریزی توسعه. (دیوید، 1999).
چشم انداز: بیانگر تصویری واقعی است از آن چه که یک سازمان (مقصد گردشگری) می خواهد در آینده به آن دست یابد (دیوید، 1999).
بیانیه مأموریت: جمله یا عبارتی است که بدان وسیله فلسفه وجودی سازمان مشخص و مقصود یک سازمان یا منطقه از مقصود سازمان یا منطقه مشابه متمایز می شود (دیوید، 1999).
اهداف: هدف در برنامه ریزی، نهایتی است که برنامه ریزی به سمت و سوی آن جهت گرفته و منظوری است که سیستم برنامه ریزی برای آن سازمان یافته است (دیوید، 1999).
استراتژی: ابزاری است که مقصد گردشگری می تواند بدان وسیله به هدف های بلند مدت خود دست یابد (دیوید، 1999).
نقاط قوت و ضعف داخلی: نقاط قوت و ضعف داخلی در زمره منابع و فعالیت های قابل کنترل قرار می گیرند که مقصد گردشگری آن ها را به شیوه ای بسیار عالی یا بسیار ضعیف انجام می دهد. مقصدهای گردشگری می کوشند استراتژی هایی را به اجرا درآورند که نقاط قوت داخلی آن ها تقویت و نقاط ضعفشان برطرف گردد (دیوید، 1999).
فرصت ها و تهدیدات خارجی: مقصود از فرصت ها و تهدیدات خارجی، رویدادها و روندهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بوم شناسی، محیطی، سیاسی، قانونی، دولتی، فن آوری، رقابتی و … است که می توانند به میزان زیادی در آینده به منطقه منفعت یا زیان برسانند. فرصت ها و تهدیدات به میزان زیادی خارج از کنترل است، از این رو از واژه خارجی یا بیرونی برای آن ها استفاده می کنند. اصل اساسی مدیریت استراتژیک این است که مقاصد گردشگری باید برای بهره جستن از فرصت های خارجی و پرهیز از اثرات ناشی از تهدیدات خارجی یا کاهش دادن آن ها در صدد تدوین استراتژی هایی برآیند (دیوید، 1999).
فصل دوم :
مبانی نظری تحقیق
1-2 مقدمه
برنامه ریزی فعالیتی بسیار منظم و رسمی است که از طریق آن جامعه دچار تغییر می شود. برنامه ریزی توانایی تجزیه و تحلیل و ارزیابی شرایط و ظرفیتی برای تفکر ابتکاری به منظور استخراج راه حل های رضایت بخش می باشد.(گودال.1987) به طور کلی برنامه ریزی برای توسعه گردشگری به همان اندازه ضرورت دارد که برنامه ریزی برای هر توسعه ی دیگر لازم است. از آنجایی که گردشگری می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم منافع اقتصادی، منافع مختلف اجتماعی و فرهنگی را ایجاد نماید، بنابراین برنامه ریزی برای تعیین نوع و سطح بهینه از گردشگری که تاثیرات منفی را نداشته باشد لازم است. برنامه ریزی برای تجدید حیات و یا توسعه مناطق گردشگری به شدت ضروری می باشد. در نهایت برنامه ریزی پایه ای منطقی را برای شروع عملیات توسعه فراهم می کند و برای سرمایه گذاری های بخش دولتی و خصوصی مهم است (اینسکیپ.1991).
این تحقیق با تاکید بر رویکرد برنامه ریزی راهبردی می تواند منابع گردشگری، سازمان ها، بازارها و برنامه های مقصد مورد نظر را مورد بررسی قرار دهد. در واقع بیشتر جنبه عملیاتی دارد و بر روی شناخت، تطبیق و تحلیل موضوعات ضروری و اضطراری تاکید دارد. اهمیت آن از این جهت است که جنبه های اقتصادی ، زیست محیطی، اجتماعی و سازمانی را مورد بررسی قرار می دهد. هدف اصلی در استفاده از رویکرد برنامه ریزی راهبردی، تطبیق منابع منطقه با تهدید ها و فرصت های محیط و در کنار ان شناخت نقاط قوت و نقاط ضعف خواهد بود. بطوری که ماندگاری و پایداری دراز مدت منابع حاصل شود. تجزیه و تحلیل وضع موجود این امکان را به فرایند برنامه ریزی توسعه گردشگری شهرستان تکاب می دهد تا بر مبنای واقعیت های جاری و حاکم بر وضع موجود عوامل را شناسایی نموده و پایه ای عینی برای برنامه ریزی راهبردی، ساختاری، عملیاتی تعیین نماید. برنامه ریزی راهبردی در مقایسه با سایر رویکردها ، قابلیت انطباق بیشتری با شرایط بحرانی دارد. این قابلیت از آنجا ناشی می شود که این برنامه ریزی دغدغه یافتن نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدها را دارد و دائما در حال بررسی موضوعات مهم و راهبردی سیستم و محیط سیستم است.
2-2 گردشگری
1-2-2 تعاریف گردشگری
گردشگري به طور كلي به علت خصلت بين رشته‌اي خود قابليت نگرش‌هاي متفاوت را دارا مي‌باشد، كه خود سبب ارائه تعاريف بسياري از آن گرديده است. در تعاريف اوليه بيشتر بر بعد فاصله تأكيد گرديده و گردشگران بر مبناي فاصله‌اي كه از محل مسكوني داشتند، طبقه‌بندي مي‌شدند. به گونه‌اي كه كميسيون ملي گردشگري آمريكا (1973) در تعريف گردشگري داخلي فاصله پنجاه مايل را در نظر گرفته كه دربر گيرنده تمامي سفرها به جز سفر براي كار مي‌شد (گارتنر، 1996: 5). تعاريف فاصله‌اي صرف نظر از خطا و اشتباهات، تنها به اين دليل كه كميتي اقتصادي و آماري را براي پديده گردشگري آماده مي‌كند، مورد قبول واقع گرديد. در حالي كه اين تعاريف فاصله‌اي به تنهايي نمي‌توانست گردشگري را به خوبي توصيف كند. آنها تنها بر جنبه تقاضا تأكيد داشتند و عرضه و همچنين اثرات ناشي از گردشگري را ناديده مي‌گيرند. از اين رو گردشگري به تعاريف ديگري احتياج پيدا مي‌كند. بر اين مبنا تعاريف ديگري ارائه مي‌گردد كه هر يك از آنها در ابعاد مختلف، گردشگري را توصيف مي‌كنند. در بعد جغرافيايي گردشگري زماني از فعاليت‌گذران اوقات فراغت يا تفريح كه مستلزم غيب شبانه از مكان مسكوني عادي است تعريف مي‌شود (اسکینر، 1990: 280). از بعد اجتماعي نيز تعريف گردشگري، فصل مشترك بين زندگي عادي ساكنان بومي و زندگي غيرعادي گردشگران را دربر مي‌گيرد (برنارد، 1996: 552). اين دو تعريف خود نشان تمايز مابين تعاريف مختلف از گردشگري است. كه هر يك بر گرفته از آيتم‌هاي مورد نظر در مطالعات گردشگري مي‌باشند.
بعضي از تعاريف نيز سعي نمودند هم پوشي عوامل مختلف را در توصيف گردشگر در نظر گيرند. به گونه‌اي كه كولتمن در تعريف خود بعد فاصله و جنبه‌هاي اقتصادي را مدنظر دارد. او گردشگري را مسافرتي كوتاه‌مدت كه از نقطه‌اي شروع و در نهايت به همان نقطه باز مي‌گردد و در طول مسافرت بر اساس يك برنامه و سفر خاص، از مكان‌ها و جاهاي متعدد ديدار مي‌شود و مبالغ زيادي ارزي كه گردشگران خرج مي‌كنند، عايد كشور ميزبان مي‌گردد، تعريف نموده است (میشل، 1989: 3). همچنين در تلاشي ديگر با در نظر گرفتن بعد تجربه و انتخاب آگاهانه و از روي اختيار، گردشگري مسافرتي داوطلبانه و موقتي كه به علت بهره‌گيري از چشم‌اندازهاي تازه و تجربيات جديد در يك سفر نسبتاً طولاني شكل مي‌گيرد، تعريف شده است (مونلی، 1990: 4).
همراه با تقسيم‌بندي مسافرت‌ها نگرش كل‌نگر در چارچوب مطالعات سيستماتيك، همه اجزاي گردشگري، كاركردها و ساختارهايش در ارتباط با هم و شيوه‌هاي كه تحت تأثير قرار داده يا تحت تأثير قرار مي‌گيرد و اشكال و عوامل مرتبط با آن مورد مطالعه قرار گرفت (برنارد،1996: 558). گردشگري در اين چارچوب اينگونه تعريف مي شود:‌گردشگري مجموع پديده‌ها و ارتباط‌هاي ناشي از كنش متقابل ميان گردشگران، سرمايه، دولت‌هاي ميزبان، جوامع ميزبان، دانشگاهها ی جامعه و سازمان‌هاي غيردولتي، در فرآيند جذب، حمل‌ونقل،‌پذيرايي و كنترل اين گردشگران و ديگر بازديدكنندگان مي‌باشد (وارور، 2000: 3). از ديگر تعاريف گردشگری می توان به تعاريف فنی اشاره کرد که توسط سازمان جهانی گردشگری (WTO) ارائه گرديده است. اين تعاريف براساس‌تمايز قائل شدن در رويکرد به مکان بازديد‌تقسيم بندی را پيرامون گردشگری در ابعاد مختلف انجام داده اند،‌که به صورت زير می باشد (سازمان جهانی گردشگری، 1993: 10-1).
• گردشگری عبارت است از فعاليت های افرادی که برای استراحت ، کار وديگر دلايل به خارج از محيط سکونت معمول خويش سفر کرده و حداکثر برای يک سال متوالی در آنجا اقامت می کنند.
• گردشگری داخلی (يا بومی ): اشخاص مقيم يک کشور که حداکثر برای مدت 12 ماه به محلی در کشور خودشان که خارج از محيط معمول زندگي آنها می باشد،‌ سفر کنند و هدف اصلی آنها از اين سفر انجام کاری نيست که سرانجام آن در‌يافت مزد از محل مورد بازديد باشد.
• گردشگری خارجی (يا بين المللی ) : افرادی که برای حداکثر مدت 12 ماه به کشوری که که محل اقامت معمول آنها نيست وخارج از محيط معمول زندگيشان قرار دارد،‌ سفر کنند و هدف اصلی آنها از اين بازديد انجام کاری نيست که سرانجام اش دريافت مزد از کشور مورد بازديد باشد.
2-2-2 بررسی اثرات گردشگری
در این بخش به بررسی اثرات مثبت و منفی گوناگون گردشگری در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیطی می پردازیم.
1-2-2-2 اثرات اقتصادی توسعه گردشگری
نتایج مطالعات بیانگر این واقعیت است که به دلیل ضعف بنیه مالی در اکثر موارد برای سرمایه گذاری در ساخت هتل ها، فروشگاه های بزرگ و سایر زیربناهای مورد نیاز گردشگری ساکنان غیربومی یا خارجی وارد صحنه شده و اقدام به سرمایه گذاری می کنند و حتی اجناس مورد نیاز گردشگران را از سایر مناطق به آنجا وارد می کنند (تسوم، 2001: 239). کینگ و همکارانش از بعد دیگر نیز به بررسی دیدگاه ساکنین پرداختند؛ آن ها معتقدند کسانی که از فعالیت های گردشگری منافع شخصی کسب می کنند آن را خیلی مثبت ارزیابی می نمایند، اما کسانی که منافع شخصی عایدشان نمی شود نگرشی منفی به آن دارند (کینگ و همکاران، 1993: 445).
مک انیتریر (1993) نیز در بخش های مختلف کتاب خود، جنبه هایی از تأثیرات منفی اقتصادی گردشگری یاد کرده است که در یک جمع بندی می توان به موارد زیر اشاره نمود:
تمرکز بیش از حد فعالیت های گردشگری در یک شهر ممکن است منجر به نابودی یا زوال سایر فعالیت های اقتصادی شود و عدم تعادل را به وجود آورد.
گردشگری ممکن است شاغلین بخش های دیگر اقتصادی را به صورت پاره وقت به خود جذب کند. بنابراین گاه در برخی جوامع نقش کمی در کاهش بیکاری به صورت کلی خواهد داشت.
در میان تأثیرات منفی گردشگری بر ابعاد اقتصادی، باید تأثیرات مثبت اقتصادی توسعه گردشگری را در نظر قرار داد در زیر برخی از موارد آورده می شود:
– سرمایه گذاری در گردشگری شهری موجب توسعه سایر بخش ها نیز می شود. به عنوان نمونه بهبود خدمات محلی مانند شبکه ارتباطی و برق با گردشگری در ارتباط است.
– افزایش صادرات پنهان
– افزایش درآمد دولت از بابت مالیات
– افزایش ارزش املاک برای مالکین اراضی و املاک واقع در مناطق محروم (هارسل، 1994).
2-2-2-2 اثرات اجتماعی توسعه گردشگری
تأثیرات منفی اجتماعی گردشگری، در دهه های گذشته به ویژه از انتهای دهه 1960 ، بعد از شکل گیری پدیده گردشگری انبوه ایجاد شد. استدلال این جریان های فکری این بود که پدیده گردشگری شکل جدیدی از امپریالیسم محسوب می شود که منجر به اضمحلال فرهنگی– اجتماعی و ارزش ها و باورهای سنتی جوامع میزبان می شود و ارمغانی جز انواع بحران های اجتماعی و تبلیغ مصرف گرایی ندارد (گی، 1994). ولی رشد و توسعه سریع صنعت گردشگری، و به موازات آن شکل گیری سازمان های مختلف بین المللی، ملی، غیردولتی و غیرانتفاعی از یک طرف و توسعه تحقیقات گردشگری در قالب پژوهش های علمی و رشته های جدید دانشگاهی از طرف دیگر، تمایلات ضد گردشگری را بسیار کم رنگ نمود (هانسن، 2002).
گی نیز درباره اثرات مثبت اجتماعی توسعه گردشگری چنین می نویسد (گی، 1994):
– تشدید علاقه به رونق حیات زبان محلی و کاربرد بیشتر این زبان.
– افزایش درآمد و بهبود کیفیت زندگی جامعه میزبان.
مک اینتریر نیز از اثرات گردشگری فرهنگی، افزایش احترام به جامعه محلی را بسیار مهم بر می شمارد (مک اینتریر، 1994)
«گردشگری فرهنگی احترام به جامعه محلی را بیشتر نموده و فرصت های لازم برای درک و شناخت بیشتر و برقراری ارتباطات با مردم محلی را در زمینه های گوناگون بهبود می بخشد.»
لی با تأکید بر اثرات منفی اجتماعی توسعه گردشگری شهری به موارد زیر اشاره می کند با توزیع نا برابر درآمدهای حاصل از گردشگری، کسانی که دارای توان سرمایه گذاری در این صنعت هستند، نسبت به سایر افراد شهر میزبان در موقعیت بهتری قرار می گیرند و می توانند از فرصت های پیش آمده بهتر یا بیشتر بهره برداری کنند (عدم برابری و عدالت) (لی، 1998).
3-2-2-2 اثرات محیطی توسعه گردشگری
مجموعه اثراتی که توسعه گردشگری در محیط از خود به جای می گذارد را کولا نتونیو و پوتر با تکمیل تحقیقات پیچ بیان نموده اند که در جدول زیر آورده شده است. این تأثیرات در شش دسته اصلی از کاربری زمین گرفته تا الگوهای اجتماعی و فرهنگی برشمرده شده اند. لازم به ذکر است که این دسته بندی ها در جوامع توسعه یافته و در حال توسعه یکسان نیستند، به عنوان نمونه، تأثیرات گردشگری بر روی زیرساخت های شهری در شهرهای درحال توسعه نسبت به کشورهای توسعه یافته که تراکم شهری معقول تری دارند، بیشتر است.
هارسل درباره اثرات مثبت محیطی گردشگری در شهر موارد زیر را بیان می کند:
– توسعه زیرساخت ها
– افزایش آگاهی ساکنین نسبت به محیط طبیعی و فرهنگی و افزایش حامیان طبیعت و ترویج افکار دوستدار محیط زیست که در نهایت مانع آلودگی و زوال محیط می شود.
– تشویق اقدامات حفاظتی بر محورِ متقاعد کردن مسئولان دولتی و عمومی به اهمیت محیط طبیعی به منظورکسب درآمد از محل گردشگری و برانگیختن سرمایه گذاری در امور زیربنائی و مدیریت مؤثر نواحی حفاظت شده (هارسل، 1994)
جدول 1-2: تأثیرات منفی گردشگری بر روی محیط شهری
زمینه تاثیرات
کاربری زمین -از بین رفتن اراضی که برای کشاورزی مورد استفاده بوده است.
-تبدیل زمین هایی با عملکردهای زیست محیطی با ارزش )مانند مرداب ها با درختان دریایی مانگرو و تالاب ها( به کاربری گردشگری
-تلاش برای تغییر کاربری اراضی درون شهری و به دنبال آن افزایش کمبود برخی خدمات در شهر
اثر قابل رؤیت -افزایش نواحی ساخته شده )افزایش ساخت و ساز(
-طراحی نامناسب معماری ساختمان ها به دلیل سرعت در ساخت
-رشد بیش از حد فصلی جمعیت
زیرسازی ها – افزایش استفاده از زیرساخت های شهری با تأسیسات و وسایل رفاهی و توسعه های ذیل و به دنبال آن ایجاد بحران در زمینه های زیر:
• جاده ها
• راه آهن
• پارکینگ
• شبکه برق
• موجودی پسماندهای جامد
• موجودی پسماندهای آبی
• ذخیره آب.
شکل شهر -تغییر کاربری زمین به فضاهای اقامتی، رشد توسعه هتل ها و مهمانخانه های شبانه روزی )پانسیون(
-تغییر در بافت شهری از طریق مدیریت ترافیک سواره و پیاده در مکان های حضور گردشگران
-تغییر در محیط ساخته شده منجر به مغایرت در کیفیت زمین های شهری مورد استفاده در نواحی گردشگری و مسکونی می شود.
عوارض طبیعی -آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی
-آلودگی هوا
-تغییر کیفی فضاهای سبز در صورت توسعه امکانات گردشگری در آن ها
الگوی فرهنگی و اجتماعی -افزایش جرم، فحشا و استفاده از مواد مخدر
-مزاحمت های ایجاد شده توسط گردشگر برای ساکنین شهری
-کاهش فضای قابل استفاده در خانوار در صورت خالی کردن اتاق ها برای فراهم سازی محل اقامت گردشگران
-جابه جایی در فعالیت های محلی
منبع:کولا نتونیو و پوتر (2006)
3-2 برنامه ریزی گردشگری
برنامه ریزی شامل فرایند تصمیم گیری در مورد آینده مناطق مقصد، جاذبه ها و خدمات گردشگری می شود (گان، 1998: 22). هدف از برنامه ریزی گردشگری ایجاد بستر مناسب جهت عرضه محصولات و فعالیت های با کیفیت برای گردشگران است. محصولات گردشگری فعالیت ها و خدماتی است که توسط بخش خصوصی و عمومی ارائه می گردد. این اجزای گردشگری به عنوان عوامل اصلی در توسعه و برنامه ریزی گردشگری تلقسی می گردد و دسترسی به اطلاعات جامع در مورد این اجزا جهت مدیریت و برنامه ریزی و جهت دهی های لازم به توسعه محصولات و خدمات گردشگری مقصد ضرورت دارد (یون، 2008: 18)
1-3-2 اهداف برنامه ریزی گردشگری
در دوره های گذشته، هدف کلیدی برنامه ریزی استراتژیک، حصول اطمینان از تجارب دلنشین و رضایت بخش برای گردشگران بوده و همچنین برنامه ریزی ابزاری برای ارتقا سطح زندگی ساکنین مقصد گردشگری محسوب می گردید (ماتیسون و وال، 1982: 186).
ویلیامز (1998)، مجموعه ای از اهداف کلی برای برنامه ریزی گردشگری ارائه داده که عبارتند از:
شکل دهی و کنترل الگوهای فیزیکی توسعه،
حفاظت ونگهداری از منابع کمیاب،
ایجاد چارچوبی جهت ارتقاء و بازاریابی مقصد،
ایجاد مکانیزمی ساختار یافته برای تسهیلات گردشگری در سرتاسر یک منطقه جغرافیایی،
اقدامات و مطالعات قطعی جهت حفاظت از منابع و بیشینه سازی منافع برای جوامع محلی جهت دستیابی به پایداری ( معمولا از طریق توسعه گردشگری یا طرح های مدیریتی) و

Related posts: