user861

1-17. راهکارهایی برای کاهش احتمال رخداد اختلال در زنجیره تأمین …………………….32
فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق
2-1. مرور ادبیات و پیشینه مدیرت زنجیره تامین ………………………………………………….38
2-2. مرور ادبیات و پیشینه طراحی شبکه زنجیره تامین ……………………………………………46
فصل سوم: بیان مساله و روش تحقیق
3-1. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………55
3-2. فرضیات مساله …………………………………………………………………………………………..56
3-3. متغییرها و پارامترها …………………………………………………………………………………..58
3-4. مدل ریاضی …………………………………………………………………………………………….60
3-5. شرح مدل …………………………………………………………………………………………….62
3-6. روش های حل ارایه شده برای مساله ………………………………………………………….64
3-6-1. مقدمه ………………………………………………………………………………………….64
3-6-2. روش اپسیلون محدودیت ………………………………………………………….65
3-6-3. الگوریتم ژنتیك مرتب سازی نامغلوب NSGA-II ………………………..66
3-6-3-1. نحوه کد کردن مساله …………………………………………………………….67
3-6-3-2. نحوه دکدینگ کردن مساله ……………………………………………………68
3-6-3-3. مقدار دهی اولیه ………………………………………………………………72
3-6-3-4. اندازه جمعیت اولیه ………………………………………………………..72
3-6-3-5. تولید نسل …………………………………………………………………..73
3-6-3-6. روش مرتب سازی سریع نامغلوب ……………………………………….73
3-6-3-7. فاصله ازدحام ………………………………………………………………….74
3-6-3-8. ارزیابی كروموزوم ……………………………………………………………76
3-6-3-9. استراتژی انتخاب ……………………………………………………………..76
3-6-3-10. عملگر تقاطع ……………………………………………………………….77
3-6-3-11. عملگر جهش ……………………………………………………………….78
3-6-3-12. نخبه گرایی ……………………………………………………………………..78
3-6-3-13. پیدا کردن همسایگی جواب ها …………………………………………..80
3-6-3-311-. الگوریتم شبیه سازی تبرید ……………………………………………80
3-6-3-14. معیار توقف …………………………………………………………………84
3-6-3-15. عملیات بایگانی ……………………………………………………………..84
3-7 . روش های اندازه گیری عملکرد الگوریتم های چند هدفه …………………………..85
فصل چهارم: محاسبات و یافته های تحقیق
4-1 . مقدمه ……………………………………………………………………………………………….89
4-2 . نتایج مسایل طراحی شده …………………………………………………………………………90
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهاداتی جهت تحقیقات آتی
5-1 . جمع بندی و نتیجه گیری ………………………………………………………………..103
5-2 . پیشنهاداتی جهت تحقیقات آتی …………………………………………………………..104
پیوست ………………………………………………………………………………………………………..107
منابع …………………………………………………………………………………………………………117
فهرست جداول
جدول 1-1 تصمیمات در زنجیره تامین و سطوح مربوط به آنها ……………………………………………………..5
جدول 1-2 انواع ریسک و منبع آن از نظر چوپرا و میندل 2007 …………………………………………………14
جدول 2-1 تحقیقات صورت گرفته در زمینه مدیریت زنجیره تامین ……………………………………………43
جدول 2-2 اصطلاحات و علایم اختصاری در طراحی شبکه زنجیره تامین …………………………………..50
جدول 2-3 تحقیقات انجام شده در طراحی شبکه زنجیره تامین، مجید رمضانی و همکاران 2013 ……………….51
جدول 4-1 مقادیر پارامترهای الگوریتم NSGA II …………………………………………………………………90
جدول 4-2 نتایج مسایل کوچک طراحی شده و مقایسه روش دقیق و فرا ابتکاری ……………………….. 91
جدول 4-3 اطلاعات مربوط نقاط کاندید تولید کننده برای مثال 8 ……………………………………….. 92
جدول 4-4 اطلاعات مربوط به نقاط کاندید مراکز توزیع برای مثال شماره 8 ………………………….. 93
جدول 4-5 اطلاعات مربوط به تقاضای مشتریان برای مثال شماره 8 …………………………………….. 93
جدول 4-6 اطلاعات مربوط به هزینه انتقال از تولیدکننده گان به مراکز توزیع برای مثال8 …………. 93
جدول 4-7 اطلاعات مربوط به هزینه انتقال از مراکز توزیع به مشتریان برای مثال شماره 8 ………. 94
جدول 4-8 حدود بالا و پایین توابع هدف برای مثال 8 ……………………………………………………….. 94
جدول 4-9 مقادیر بهینه پارتو برای مثال 8 ……………………………………………………………………………… 95
جدول 4-10 اطلاعات مربوط به احداث یا عدم احداث نقاط کاندید تولید ………………………………….. 95
جدول 4-11 اطلاعات مربوط به احداث یا عدم احداث نقاط کاندید توزیع ………………………………….95
جدول 4-12 اطلاعات مربوط به نحوه انتقال از تقاط تولید به مراکز توزیع ………………………………. 96
جدول 4-13 اطلاعات مربوط به نحوه انتقال مراکز توزیع به مشتریان …………………………………….. 96
جدول 4-14 اطلاعات مربوط به بودجه پشتیبان نقاط تولید ……………………………………………………… 97
جدول 4-15 اطلاعات مربوط به بودجه پشتیبان نقاط تولید …………………………………………………….. 97
جدول 4-16 اطلاعات مربوط به زمان ترمیم نقاط تولید ……………………………………………………………..97
جدول 4-17 اطلاعات مربوط به زمان ترمیم مراکز توزیع ……………………………………………………………..97
جدول 4-18 اطلاعات مربوط به بودجه برون سپاری نقاط تولید …………………………………………………..97
جدول 4-19 اطلاعات مربوط به بودجه برون سپاری نقاط تولید ………………………………………………… 98
جدول 4-20 نتایج حل مساله در ابعاد بزرگ با الگوریتم NSGA II …………………………………………………….92
فهرست شکل ها و نمودارها
شکل 1-1 رویکرد تانگ برای مدیریت ریسک در زنجیره تامین ……………………………………………………15
شکل 3-1 نمایی از مدل مورد بررسی …………………………………………………………………………………….57
شکل 2-3 نحوه نمایش بخش اول کروموزوم ………………………………………………………………………….67
شکل 3-3 نحوه نمایش بخش دوم کروموزوم …………………………………………………………………………….68
شکل 4-3 مرحله اول دکدینگ کردن توزیع کننده – مشتری ………………………………………………………68
شکل 5-3 مرحله دوم دکدینگ کردن توزیع کننده – مشتری ………………………………………………………..69
شکل 6-3 مرحله سوم دکدینگ کردن توزیع کننده – مشتری …………………………………………………….69
شکل 7-3 مرحله چهارم دکدینگ کردن توزیع کننده – مشتری …………………………………………………..70
شکل 8-3 مرحله پنجم دکدینگ کردن توزیع کننده – مشتری …………………………………………………….70
شکل 9-3 شکل نهایی دکدینگ کردن توزیع کننده – مشتری ……………………………………………….70
شکل 10-3 مرحله اول دکدینگ کردن تولید کننده- توزیع …………………………………………………………71
شکل 11-3 مرحله دوم دکدینگ کردن تولید کننده- توزیع ………………………………………………………71
شکل 12-3 مرحله نهایی دکدینگ کردن تولید کننده- توزیع ……………………………………………………71
شکل13-3 نمایش نهایی بخش اول کروموزوم تولید کننده ………………………………………………………71
شکل 14-3 نمایش نهایی بخش دوم کروموزوم توزیع ……………………………………………………………..71
شکل 3-15 قدم های الگوریتم NASG II ………………………………………………………………………….72
شکل 16-3 روش مرتب سازی نامغلوب سریع ………………………………………………………………………74
شکل 3-17 رویه محاسبه فاصله ازدحامی …………………………………………………………………………….75
شکل 3-18 محاسبه فاصله ازدحام …………………………………………………………………………………………76
شکل 3-19 بخش اول عملگر تقاطع ………………………………………………………………………………….77
شکل 3-20 بخش دوم عملگر تقاطع …………………………………………………………………………………..78
شکل 3-21 بخش اول عملگر جهش ………………………………………………………………………………….79
شکل 3-22 بخش دوم عملگر جهش ………………………………………………………………………………..79
شکل 3-23 شبه کد الگوریتم شبیه سازی تبرید ……………………………………………………………………..84

فصل اول
مقدمه و کلیات تحقیق
1-1.مقدمه
رقابت شدید و تغییرات سریع در بازارها واولویت های مشتری و همچنین توسعه سریع تکنولوژی و جهانی سازی ،سازمان ها را مجبور میکند که بجای فعالیت کردن به صورت انفرادی ،به صورت اعضای یک زنجیره تامین فعالیت کنند.[109] تسهیم سود،به اشتراک گذاشتن ارزش و در نهایت تعدیل خطرات در زنجیره ای از اقدامات ارزش آفرین منجر به توسعه مفاهیمی راهبردی در یک نظام زنجیره ای شده است.در بازار رقابتی موجود در عصر حاضر بنگاههای اقتصادی و تولیدی علاوه بر پرداختن به سازمان ومسایل داخلی خود،به مدیریت و نظارت بر منابع و ارکان مرتبط خارج از سازمان نیز توجه زیادی میکنند. این یک آگاهی عمومی است که سازمان ها نمی توانند به عنوان نهاده‌های ایزوله شده رقابت کنند و واضح است که کارکردن با یکدیگر در یک شبکه میتواند راحتر باشد. .علت این امر دستیابی به مزیت یا مزایای بازار رقابتی و در نهایت با هدف کسب سهم بازار بیشتر است. از این رو موفقیت نهایی یک سازمان به توانایی مدیریتی آن در یکپارچه‌سازی شبکه پیچیده‌روابط کسب وکار بین شرکای زنجیره تامین‌بستگی خواهد داشت. [72]
موفقیت یک زنجیره تامین به یکپارچگی و هماهنگی همه نهاده های آن جهت ایجاد یک فرم از ساختار شبکه کارا،بستگی دارد.یک زنجیره تامین کارا منجربه فرایند های بهینه در سراسر زنجیره تامین میشود و به انجام واکنش سریع به نیاز های مشتری کمک میکند .[109] یک زنجیره تامین شامل چهار نهاده اصلی شامل تامین کننده ها ، تولیدکننده ها ، مراکز توزیع و نقاط تقاضا میباشد )، که شامل مسایلی مانند انتقال مواد خام جهت تولید محصول نهایی به تولید کنندگان و تحویل آن به مشتری نهایی است . مهم ترین هدف این زنجیره بر طرف کردن نیازهای مشتری، با کمینه کردن هزینه هایی است که در این راستا بوجود می آید . امروزه زنجیرهای تامین پیچیده ترشده و این باعث آسیب پذیرتر شدن و در معرض ریسکهای مختلف قرار گرفتن آن گردیده است. یکی از مهمترین ریسک هایی که در این پایان نامه مورد بررسی قرار گرفته است، اختلال در تسهیلات در زنجیره تامین میباشد.
1-2.مدیریت زنجیره تامین:
در دنیای رقابتی امروز به خاطر مسایلی چون کوتاه شدن عمر محصولات،جهانی شدن بازارها،افزایش دانش و قدرت انتخاب مشتریان و تغییر الگوهای تقاضا ، مدیران بسیاری از صنایع و بنگاههای اقتصادی و تولیدی دریافتند که برای ادامه حضور در بازار رقابتی و کسب سهم بازار بیشتر،تنها بهبود فرایند های داخلی سازمان کافی نیست بلکه تامین کنندگان نیز باید قطعات و مواد اولیه را با بهترین کیفیت و کمترین هزینه تولید کنند و توزیع کنندگان محصولات نیز باید ارتباط نزدیکی با سایست های توسعه بازار تولید کننده داشته باشند.با چنین نگرشی رویکردهای زنجیره تامین و مدیریت آن پا به عرصه وجود نهادند.[20]
بطور کلی زنجیره تامین زنجیره ایست که همه فعالیت های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل محصول نهایی به مصرف کننده را شامل میشود.[138] بر اساس گفته چوپرا و میندل زنجیره تامین شبکه ای از سازمان ها است که وظیفه تولید،فروش و تحویل یک محصول یا خدمت را برای بخشی از بازار به عهده دارند. همچنین این افراد در سال 2007 نیز بیان داشتند که درون هر سازمانی ،مثل تولید کننده ، رنجیره تامین شامل همه وظایف در بر گرفته دریافت و برآورده کردن درخواست مشتری است.این وظایف شامل توسعه محصول جدید ،بازاریابی، عملیات، توزیع، مالی، سرویس مشتری و دیگر وظایف مرتبط با براورده کردن درخواست‌های مشتری است. بر این اساس ، فعالیت هایی نظیر برنامه ریزی عرضه و تقاضا، فراهم کردن مواد اولیه، تولید، نگهداری کالا، کنترل موجودی، توزیع و تحویل خدمت به مشتری که در گذشته در سطح سازمان انجام میگرفتند،اینک به سطح زنجیره تامین انتقال یافته اند.مساله کلیدی در زنجیره تامین ، مدیریت و کنترل هماهنگ تمام این فعالیت هاست.مدیریت زنجیره تامین پدیده ایست که این مدیریت وهماهنگی را به گونه ای انجام میدهد که مشتریان بتوانند خدمت سریع و قابل اطمینان را با کیفیت بالا و کمترین هزینه ممکن دریافت کنند.در حقیقت از آنجایی که مشتریان ونیازهایشان علت زنجیره تامین هستند،هدف زنجیره تامین کمینه سازی هزینه های سیستم ودر عین حال برآورده کردن نیازهای سطح خدمت است. [138] در تعریفی دیگر سیمچی لوی و همکاران 2003 مدیریت زنجیره تامین را مجموعه ای از فعالیت ها تعریف میکنند که تمام تامین کنندگان ،تولیدکنندگان، انبارهای مربوط به نگهداری کالا ها و خدمات و فروشگاهها را به صورت کارا یکپارچه میکنند، به نحوی که کالا ها در مقدار مناسب،مکان مناسب و زمان مناسب و در حد اقل هزینه ها و دقیقا منطبق با نیاز های مشتریان تولید شده و توزیع گردد.[121] همچنین بر اساس گفته لالمنت و همکاران در سال 2008 زنجیره تامین میتواند به خط لوله ای از جریان اطلاعات و مواد فیریکی بین تامین کننده ها و مشتریان تشبیه کرد. بر اساس یک نقطه نظر عملیاتی،این خط لوله شبیه یک فرایندی از عملیات ها که توزیع شده است،کار میکند.بنابرین زنجیره تامین صرفا یک ساختار خطی نیست بلکه در حقیقت یک شبکه است. همچنین لالمنت در سال 1998، وو و چانگ در سال 2009 بیان داشتند که مدیریت شبکه زنجیره تامین میتواند به عنوان یکپارچه سازی فرایند های کلیدی تجارت تعریف گردد،بنابراین سیستم مدیریت زنجیره تامین تنها زمانی میتواند موفق باشد که همه فرایندهای مورد نیاز تجارت را تحت پوشش قرار دهد .[14] لووی در سال 2004 معتقد است زنجیره تامین یک تمرکز مهم از برتری رقابتی برای تجارت سازمان ها دارد .مطالعه مدیریت زنجیره تامین بر روی اینکه چطور یک سازمان ارزش کلی سازمان را از طریق استفاده و بکارگیری بهتر منابع در سراسر سازمان ماکسیمم کند ، تاکید میکند.[60] راس در سال 2011 مدیریت زنجیره تامین را از سه دیدگاه استراتژیکی، تاکتیکی و تکنولوژیکی مورد بررسی قرار داده است .از دیدگاه استراتژیکی ، مدیریت زنجیره تامین ، شرکای تجاری زنجیره را به ایجاد همکاری های مشترک به منظور افزایش توان رقابتی کل زنجیره سوق میدهد.از دیدگاه تاکتیکی مدیریت زنجیره تامین به عنوان تکنیک مدیریت عملیات ها در نظر گرفته میشود که به دنبال بهینه سازی قابلیت های عملیاتی سازمان ها و سپس هدایت سازمان ها برای جستو جوی مداوم فرصت های کاهش هزینه و افزایش توان عملیاتی در زنجیره تامین است.و در نهایت از دیدگاه تکنولوژیکی فناوری های اطلاعات نوین باعث ایجاد تعامل و یکپارچگی بیشتری در بین اعضای زنجیره شده و این همکاری ایجاد شده،شرکت ها را قادر میسازد تا به طور چشمگیری درآمد ها،هزینه ها و استفاده از سرمایه ها را فراتر از وابستگی به قابلیت‌ها و منابع داخلی خود بهبود بخشند . [110] مسایل در زنجیره تامین در سه سطح مورد بررسی قرار میگرد.سطح اول مسایل استراتژیک که جز برنامه ریزی بلند مدت محسوب میشود،که میتوان به جایابی تسهیلات،انتخاب تامین کننده گان وتولید کنندگان اشاره کرد،در سطح دوم سطح تاکتیکی نام دارد و جز مسایل میان مدت است، مسایلی مانند لجستیک،تولید و موجودی مورد بررسی است و سطح سوم مربوط به مسایل عملیاتی است و جز مسایل کوتاه مدت است که به مسایلی چون زمانبندی ، مسیر یابی و غیره میپردازد.[11] در جدول زیر لیستی از تصمیماتی که در غالب یک مدل برنامه ریزی زنجیره تامین میتوان اتخاذ نمود را تهیه و نوع افق برنامه ریزی این تصمیمات مبتنی بر تعاریف ارایه شده را تعیین میکنیم.
center0جدول 1-1 تصمیمات در زنجیره تامین و سطوح مربوط به آنها
00جدول 1-1 تصمیمات در زنجیره تامین و سطوح مربوط به آنها

سطوح برنامه ریزی نوع تصمیم در زنجیره تامین ردیف
عملیاتی تاکتیکی استراتژیک زمانبندی ماشین ها 1
زمانبندی وسایل نقلیه 2
مسیر یابی وسایل نقلیه 3
زمانبندی تحویل 4
زمان بندی توزیع 5
زمانبندی تولید 6
تعیین نقاط تامین 7
مکان یابی کارخانه 8
انتخاب تکنولوژی جدید 9
تعیین کانال های توزیع 10
انتخاب سیستم حمل و نقل 11
مکان یابی انبارهای توزیع 12
تعیین ظرفیت انبارها 13
برنامه ریزی تولید 14
انتخاب تامین کننده 15
تعیین ظرفیت احداث کارخانه 16
راهکارهای غلبه بر تورم 17
سیاست های توسعه زنجیره تامین 18
کنترل جریان نقدینگی 19
تمایز محصول در نقاط مختلف 20
مقدار بهینه سفارش دهی از مواد اولیه 21
مقدار تولید محصول نهایی 22
تخصیص انبار ها به هر یک از کارخانه ها 23
تخصیص مشتریان به هر یک از انبار ها 24
میزان ارسالی از هر خانواده محصول به هر یک از انبار ها 25
سطح موجودی از هر محصول 26
تعیین نوع وسایل نقلیه برای حمل کالا 27
موجودی نهایی کارخانه در هر بازه زمانی 28
حجم انتقال محصول توسط هر یک از وسایل نقلیه 29
حجم برونسپاری هر یک از محصولات در بازه زمانی 30
میزان خرید از هر یک از مواد اولیه از فروشنده 31
انتخاب پیمانکار تولید محصولات نیمه ساخته 32

1-3.طراحی شبکه زنجیره تامین :
طراحی شبکه زنجیره تامین مهمترین تصمیم استراتژیک در مدیریت زنجیره تامین است که نقش مهمی در اجرای محیطی و اقتصادی زنجیره تامین دارد . در حالت کلی طراحی شبکه زنجیره تامین شامل تعیین مکان ،تعداد و ظرفیت تسهیلات شبکه و ایجاد جریان مواد بین آنهاست.[88]
دو ویژگی مهمی که در طراحی شبکه زنجیره تامین مورد توجه قرار میگیرد پایایی و مقاوم‌سازی است . بر اساس گفته های بانچاچ در سال 2006 پایایی بدین صورت تعریف شد: احتمال اینکه یک سیستم یا اجزای آن وظایف مورد انتظار خود را درون یک افق زمانی و محیط معین اجرا کنند. وی ضمنا مقاوم سازی را اینگونه تعریف کرده است : توانایی سیستم در اجرای نسبتا خوب وظایف مورد انتظار با وجود نقص هایی در اجزا یا زیر سیستم ها. بنابراین یک زنجیره تامین زمانی مقاوم است که با در نظر گرفتن عدم قطعیت در شرایط آینده مثل تقاضا ،زمان تدارک، عرضه و غیره، به درستی ایفای نقش کند و زمانی یک زنجیره تامین پایاست که در مواقعی که بخشی از سیستم دچار نقص شده ،برای مثال زمانی یک مرکز توزیع به خاطر شرایط آب وهوایی از دسترس خارج شود، به درستی ایفای نقش کند.[16]
تعاریف متفاوتی از طراحی شبکه زنجیره تامین در ادبیات موجود است که به چند تا از آنها در زیر اشاره شده است . بر اساس گفته هریسون طراحی شبکه زنجیره تامین شامل مسایلی چون کدام تسهیلات در شبکه زنجیره تامین باشند(کارخانه ها و انبارها)،اندازه و مکان آنها و احداث رابطه حمل و نقل میان اعضای زنجیره تامین ،همچنین چگونگی جریان مواد بین آنها ،است.همچنین بر اساس گفته وی تصمیمات طراحی شبکه مناسب به کاهش هزینه بین 5 تا 60 درصدی ،با وجود 10 درصد خروجی نرمال از پروژه طراحی شبکه زنجیره تامین، منجر میشود.طراحی شبکه زنجیره تامین یک تعهد و ماموریت پیچیده است . وی همچنین معتقد است طراحی شبکه زنجیره تامین هسته برنامه ریزی استراتژیک در مدیریت زنجیره تامین است . چه ایجاد یک پیکر بندی جدید شبکه یا برای طراحی دوباره یک شبکه موجود.[50]
از نظر امرانی و همکاران 2011 یک مساله استاندارد طراحی شبکه زنجیره تامین شامل چگونگی پیکربندی شبکه و ماموریت مکان آنهاست.در این طراحی بعضی از تسهیلات ممکن است احداث یا عدم احداث شوند. هر تسهیل انتخابی به یک یا چندین محصول،فعالیت های مونتاژ یا توزیع با توجه به ظرفیت موجود در هر مکان تخصیص داده شده است. ماموریت هر تسهیل همچنین باید مشخص شده باشد.تامین کنندگان مواد خام کلیدی باید انتخاب شده باشند.برای بازار هر محصول باید یک سیاست بازاریابی و سطوح موجودی و همچنین کمترین و بیشترین سطوح فروش انتخاب شده باشد. هدف معمول در این زنجیره ماکسیمم کردن سود خالص در طول افق برنامه ریزی است.هزینه های معمول شامل هزینه های ثابت مکان و پیکربندی تسهیلات، هزینه های ثابت فروشنده و انتخاب سیاست بازار و همچنین هزینه های متغییر شامل تولید، جابجایی، کمبود، موجودی و حمل ونقل است.[147]
ان شاه و همکاران در سال 2007 معتقدند که طراحی و تاسیس شبکه زنجیره تامین یک تصمیم استراتژیک است وتاثیرات آن چندین ساله خواهد بود وممکن است در طول این چند سال بعضی از پارامتر های محیط تجارت مثل تقاضای مشتری تغییر کند . از اینرو برخی از پارامترهای اساسی مثل تقاضای مشتریان کاملا غیر قطعی هستند.به عبارت دیگر احداث یا عدم احداث یک تسهیل بسیار زمانبر و پر هزینه است و ایجاد تغییر در تصمیم مکان تسهیلات با در نظر گرفتن نوسان پارامترها در یک زمان کوتاه غیر ممکن است . بنابراین زنجیره تامین باید با در نظر گرفتن پارامترهای غیر قطعی مقاوم طراحی شود .در غیر این صورت تاثیر نوسانات پارامترها در طول زمان بسیار هنگفت خواهد بود.[144]
نور الحق و همکاران در سال 2006 معتقدند که زنجیره تامین به صورت زنجیره که هر نهاده ای از فرایندی از تولید و عرضه را بهم وصل میکند،از مواد خام تا مصرف کننده نهایی .یک زنجیره تامین شامل سیستم های مختلفی چون تامین کنندگان متفاوت،تولید،ذخیره سازی،حمل ونقل وسیستم خرده فروشی است، و اظهار میدارند که اصطلاح طراحی شبکه زنجیره تامین گاهی اوقات به عنوان مترادف برای برنامه ریزی استراتژیک زنجیره تامین بکار گرفته میشود.آنها ضروری میدانند که در دنیای رقابتی فعلی ، یک شبکه زنجیره تامین توانایی بقا را برای زمان قابل توجهی داشته باشد ،در طی این مدت تعدادی از پارامتر ها میتوانند تغییر کنند.بررسی ایجاد اصلاحات آتی در پیکربندی شبکه برای پذیرفتن تغییرات تدریجی در ساختار زنجیره تامین و یا در ظرفیت تسهیلات ،ممکن است مهم باشد.[95]
در مدیریت زنجیره تامین معمولا سه سطح برنامه ریزی با توجه به افق زمانی مورد توجه است. سطح استراتژیک ، سطح تاکتیکی و سطح عملیاتی.[11,95] درسطح استراتژیک تصمیماتی که تاثیرات بلند مدت روی سازمان دارند ،بررسی میشوند،مثل تعداد،مکان و ظرفیت انبار ها وکارخانه های تولیدی یا جریان مواد در بین شبکه لجیستیک. تصمیمات استراتژیک که شامل سرمایه گزاری عظیمی هستند،تسهیلاتی که فعلا فعالیت میکنند،انتظار میرود برای یک افق زمانی بلند مدت فعالیت کنند.اگر چه انواع تغییرات گوناگون در طول زمان عمر تسهیل ممکن است یک مکان را که امروز خوب است ،تبدیل به مکان بدی در آینده شود. از انجایی که فعالیت های تاکتیکی و عملیاتی بعد از بر پا ساختن تصمیمات استراتژیک اجرا میشوند،آرایش شبکه لجیستیک برای سطح تصمیمات تاکتیکی و استراتژیک یک محدودیت خواهد شد. از آنجایی که تاسیس یا عدم تاسیس تسهیلات اقدام زمانبر و پر هزینه ایست،تغییر آرایش شبکه به آسانی ممکن نیست.از اینرو آرایش زنجیره تامین یک موضوع استراتژیک کلیدی است که روی فعالیت های تکتیکی و عملیاتی تاثیرگذار بوده و نیازمند این است که برای زمان طولانی و اقدام موثر در کل زنجیره تامین، بهینه شود.[90]
یکی از ویژگی هایی که به سختی در مسایل طراحی شبکه زنجیره تامین قابل اجتناب است ، عدم قطعیت عجین شده با شرایط آینده است که ممکن است روی ورودی مساله تاثیر گزار باشد و نیازمند این است که این عدم قطعیت در مدل در فرایند تصمیم گیری در نظر گرفته شود. دلایل و منابع مختلفی برای این عدم قطعیت ها وجود دارد که میتواند درون مدل ها در نظر گرفته شود ،نظیر تقاضا،هزینه تولید و توزیع،تامین مواد خام و غیره.این عدم قطعیت های موجود نیازمند یافتن تصمیمات طراحی زنجیره تامین پایدار و بررسی راههایی جهت سنجش و بهینه سازی ریسک مرتبط با این تصمیمات است. [125]

1-4.ریسک و عدم قطعیت در زنجیره تامین :
امروزه زنجیره های تامین در حال تغییرات زیادی هستند که منجر به پیچیدگی بیشتر آنها گردیده است که میتوان به عواملی چون جهانی سازی تجارت ،پذیرش برخی از فلسفه های تجارت مثل ناب، پاسخ موثر به مشتری و برنامه های پاسخ گویی سریع اشاره کرد.اجرای این فلسفه ها و شیوه ها ممکن است مشکلات و مسایل جدیدی را بوجود بیاورد و ممکن است زنجیره تامین را در برابر اختلالات آسیب پذیر تر کند. [22,96,129]
همچنین در یک محیط تجاری با ویژگی های پیچیده و عدم قطعیت ها ،موسسات تولیدی مجبورند زنجیره های تامین خود را به صورت کارا جهت افزایش کارایی و انعطاف پذیری ،مدیریت کنند.یکی از اهداف مدیریت زنجیره کاهش تاثیرات منفی اختلالات خارجی و سعی در مدیریت ریسک های قطعی درون زنجیره است.[55] بر اساس گفته هیشامودین و همکاران در سال 2013 ماهیت و پیچیدگی های امروزه در زنجیره تامین آنها را آسیب پذیرتر در برابر ریسک های گوناگون کرده است.این ریسک‌ها ممکن است درون اصطلاحات مختلف قرار گیرند که شامل اختلال،عدم قطعیت و آشوب است.[48]
در اغلب موارد ریسک و عدم قطعیت یکسان فرض میشوند اما در واقع ریسک نتیجه ای از وجود عدم قطعیت است ریسک در یک زنجیره تامین،امکان تغییرات بالقوه در تعاملاتی است که بر کاهش ارزش افزوده هر عضو یک زنجیره اثر میگذارد.ارزیابی ریسک شامل فعالیت هایی است که مدیران زنجیره تامین را برای شناسایی ،برآورد و اندازه گیری ریسک کلی زنجیره تامین توانا میسازد.مدیریت ریسک میبایست ریسک موجود در ارتباطات سازمانی و درون زنجیره تامین را ارزیابی کند، تا بدین ترتیب با مدیریت اثر بخش آن، آسیب پذیری زنجیره تامین را کاهش دهد.[130]
1-5.انواع ریسک در زنجیره تامین :
برای کنترل و مدیریت ریسک باید معنای ریسک، انواع ریسک و منابعی که ریسک از آنها ناشی میشود را را بشناسیم.
ریسک در زنجیره تامین در ادبیات در اشکال مختلفی مطرح شده است. در زیر اشاره جامعی به دسته بندی های صورت گرفته در زمینه رسیک زنجیره تامین شده است .
پالسون ریسک های درون زنجیره تامین را به سه دسته کلی اختلال عملیاتی،اختلال تاکتیکی و عدم قطعیت استراتژیک طبقه بندی نموده است.[15] در حالیکه کلین دورفر و وو انواع ریسک را به دو دسته ریسک هماهنگی بین تقاضا و تامین و ریسک اختلال طبقه بندی کردند.[68]
چوپرا و سودهی در سال 2004 ریسک در زنجیره تامین را به 9 دسته طبقه بندی میکند.
اختلالات (مثل بلایای طبیعی-تروریسم -جنگ)
تاخیرات(مثل منعطف نبودن منابع عرضه)
سیستم ها(مشکلات زیر ساختی)
پیش بینی(پیش بینی های اشتباه)
مشخصه فکری (ادغام عمودی)
تهیه و تامین (تبادل نرخ رسیک)
اکتسابی و دریافت کردنی(تعداد مشتریان)
موجودی(هزینه نگهداری موجودی،عدم قطعیت در عرضه و تقاضا)
ظرفیتی(هزینه ظرفیت)
تانگ در سال 2006 بطور کلی ریسک ها را در دو دسته مورد بررسی قرار داده است .[130]
ریسک های عملیاتی :
این ریسک ها شامل مواردی است که دارای عدم قطعیت ذاتی هستد مثل تقاضای مشتریان ،عرضه وقیمت ها
ریسک های اختلال:
شامل حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله و عواملی چون جنگ ،تروریسم،بحران های اقتصادی،نوسانات پول ملی و…
بارنز مجموعه ریسک های سازمان را در پنچ گروه اصلی طبقه بندی کرده است.[130]
ریسک استراتژیک : ریسک ناشی از شکست یا موفقیت برنامه ای کلی ( مثل استراتژی بازاریابی،تغییر در رفتار مشتریان و یا تغییرات سیاسی)
ریسک مالی : ریسک ناشی از شکست یا موفقیت در کنترل مالی
ریسک عملیاتی : ریسک ناشی از خطای انسانی(مثل اشتباهات طراحی ،ریسک رفتار کارکنان)
ریسک تجاری : ریسک ناشی از شکست یا موفقیت روابط تجاری(مثل ورشکستگی تامین کنندگان)
ریسک تکنیکی : ریسک ناشی از آسیب دیدگی دارایی های فیزیکی (مثل از کار افتادگی تجهیزات،آتش سوزی و آلودگی )
واترز منابع ریسک در زنجیره تامین را به دو دسته کلی تقسیم کرد[141]
ریسک های ناشی از درون زنجیره هستند (که قابل کنترلند) مثل تاخیر در تحویل سفارشات مشتری، موجودی مازاد ، پیش بینی های ضعیف ، خطاهای انسانی، نقص در سیستم های فناوری اطلاعات.
ریسک هایی که ناشی از عوامل بیرونی زنجیره هستند(که قابل کنترل نیستند) مثل زلزله، جنگ، طوفان، افزایش قیمت ها، و…
واترز در دسته بندی دیگر در سال 2007ریسک ها را در سه دسته کلی معرفی کرد.[141]
ریسک محیطی :
که در برگیرنده عدم قطعیت هاییست که ناشی از فعل و انفعالات زنجیره تامین با محیط است .مثل حملات تروریستی، جنگ و زلزله و…
ریسک سازمانی:
ناشی از عواملی است که درون بخش هایی از زنجیره تامین قرار دارند.مثل اعتصابات کارگران، عدم قطعیت های تولیدی مثل خرابی ماشین الات، عدم قطعیت در سیستم های فناوری اطلاعات.
ریسک مرتبط با شبکه زنجیره تامین:
این ریسکها ناشی از تعامل سازمان ها در یک زنجیره تامین است.
کار معتقد است که ریسک در زنجیره تامین را میتوان به دو گروه طبقه بندی کرد[66]
ریسک های سیستماتیک:
این ریسک ها مرتبط با عوامل محیطی است که اجتناب ناپذیر است. مثل اختلال در عرضه و تقاضا، انظباطی، قانونی، تغییرات بروکراسی، وقوع حوادث مصیبت بار و اختلالات زیرساختی.
ریسک های غیر سیستماتیک:
این ریسک ها مرتبط با عواملی است که میتوان به طور وسیعی توسط کمپانی کنترل شود.مثل اختلال در تسهیلات سیستم های تولیدی
بر اساس گفته برخی محققین ریسک ها را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد .[19,97,70]
ریسک های با احتمال بالا و تاثیر کم(ریسک های ذاتی و مکرر)
ریسک های با احتمال پایین و تاثیر زیاد (ریسک های مخرب و کمیاب)
1-6.منابع ریسک در زنجیره تامین :
تفاوت ناچیزی بین ریسک و عدم قطعیت وجود دارد.در عمل منظور از ریسک، منابع ریسک است.منظور از عدم قطعیت در یک سازمان پیش بینی ناپذیری متغییرهای سازمانی است که بر عملکرد شرکت اثر میگذارند و به شکل کمبود دانش در این زمینه این متغییرها ظاهر میشود و بنابراین ریسک را افزایش میدهد.[1]
جوتر منابع ریسک سازمانی را به سه دسته منابع خارج از زنجیره تامین (مثل منابع سیاسی، طبیعی، اجتماعی و بازار و صنعت و…) ومنابع درون زنجیره تامین ( مثل اعتصاب نیروی کار ) و منابع وابسته به شبکه (روابط متقابل بین سازمان های درون زنجیره تامین) تقسیم میکند.[64]
چوپرا و میندل در سال 2001 تحلیلی از ریسک و منابع آن ارایه دادند که در جدول زیر میبینیم.
682075-2085جدول 1-2 انواع ریسک و منبع آن از نظر چوپرا و میندل 2001 [20]
00جدول 1-2 انواع ریسک و منبع آن از نظر چوپرا و میندل 2001 [20]

انواع ریسک منابع ریسک
اختلال بلایای طبیعی، اعتصاب کارکنان، ورشکستگی تامین کنندگان، جنگ و تروریسم
تاخیر عدم انعطاف پذیری تامین کننده، کیفیت پایین تامین کننده
سیستم مشکلات زیر ساختی تنوع محصول، فصلی بودن، چرخه عمر کوتاه
پیش بینی پیش بینی های اشتباه ، اثر شلاق چرمی
دارایی های مجازی ادغام عمودی زنجیره تامین ، برون سپاری و بازرگانی جهانی
تهیه و تامین ریسک نرخ تبدبل پول،
اکتسابی و دریافت کردنی تعداد مشتریان
موجودی هزینه نگهداری موجودی و عدم قطعیت عرضه و تقاضا
ظرفیتی هزینه ظرفیت
1-7. مدیریت ریسک در زنجیره تامین :
مدیریت ریسک زنجیره تامین، مدیریت ریسک های داخلی و خارجی زنجیره تامین است، که از طریق یک رویکرد هماهنگ بین اعضای زنجیره تامین به جهت کاهش آسیب پذیری زنجیره تامین انجام میشود.هدف مدیریت ریسک زنجیره تامین اجتناب از رخداد شکست هایی در زنجیره تامین است که می تواند منجر به اثراتی شود که بر کل زنجیره تامین تاسبثیر گذار است. یافتن و تحلیل این ریسک ها مهمترین کار در مدیریت ریسک زنجیره تامین است.[1]
تانگ در سال 2006 نشان داده است که چهار رویکرد مدیریت پایه میتواند در یک روش هماهنگ برای مدیریت ریسک به صورت هماهنگ برای مدیریت ریسک در زنجیره تامین بکار رود که در شکل نشان داده شده است.[130]

شکل 1-1 رویکرد تانگ برای مدیریت ریسک در زنجیره تامین [1]
برای ارزیابی ریسک زنجیره تامین، نه تنها میبایست ریسک های مستقیم مربوط به عملیات شناسایی شوند، بلکه باید عوامل یا منابع بالقوه این ریسک ها در هر موجودیت زنجیره تامین مشخص شود.در نتیجه تمرکز اصلی تحلیل ریسک زنجیره تامین، بر شناسایی منابع بالقوه ریسک استوار است.[1]
1-8. ریسک اختلال در زنجیره تامین :
اختلال در زنجیرهای تامین بدون تردید پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 توجه بیشتری را به خود جلب کرده است،در حالیکه زنجیره های تامین همواره با مباحث مربوط به شناسایی آسیب پذیری های خود و مدیریت آنها مواجه بودند.اختلالات در زنجیره تامین انواع مختلفی دارد و ممکن است ناشی از عوامل درونی یا بیرونی زنجیره تامین باشد .اختلالات در زنجیره تامین پر هزینه هستند، بنابراین لازم است که بدانیم چگونه یک اختلال بر زنجیره تامین تاثیر میگذارد تا بتوانیم استراتژی مناسبی را برای مقابله با آن اتخاذ کنیم. چوپرا و سودهی معتقدند که از آنجایی که امروزه موسسات در یک محیط جهانی فعالیت میکنند،هم کارشناسان آکادمیک و هم شاغلین حرفه ای فهمیدند که اختلال در زنجیره تامین یکی از مهمترین ریسک ها در زنجیره تامین است.
اختلال در زنجیره تامین بصورت “هر رخدادی که جریان مواد در زنجیره تامین را قطع میکند و منجر به توقف ناگهانی جریان محصول میگردد ” تعریف شده است.[1] در زیر به چند تا از تعاریف ارایه شده از اختلال اشاره شده است.
هیشامودین و شفی اختلال در زنجیره تامین را بدین صورت تعریف کرده است است ” عواملی که باعث اختلال جریان مواد در زنجیره تامین شده و باعث توقف ناگهانی در حرکت محصول در جهت رسیدن به مشتری نهایی میشود”.[48,116] هیشامودین همچنین یک تعریف کوتاه در سال 2012 از اختلال ارایه داده است”اختلال برابر است با هر گونه توقف در تولید ” [46]
شفی در سال2003 شش تا از اختلالات پایه ای را در زنجیره تامین شناسایی کرده است[6,118]
اختلال در عرضه
اختلال در حمل و نقل
اختلال در تسهیلات
اختلال در ارتباطات
اختلال در تقاضا
اختلال در توافقات انتقال
نمیر ،زین و اروگلو اختلال را وقایع فاجعه آمیز معرفی میکنند که احتمال وقوع کم ولی عواقب چشمگیری دارد،که زنجیره های تامین بطور فزاینده ای در معرض این وقایع هستند.[64,71]
اختلال های زنجیره تامین ،حوادثی برنامه ریزی و پیش بینی نشده هستند، که جریان مواد یا محصولات را درون زنجیره مختل میکنند.[53,70]
همانطوری که زنجیره های تامین پیچیده تر شدند،ریسک اختلال در شبکه های زنجیره تامین وآسیب پذیری آنها در برابر اختلالات افزایش یافته است [55].
مثال هایی از اختلال در زنجیره تامین که ممکن است برای هر سازمانی رخ دهد میتوان به اختلال در حمل و نقل ، اعتصاب کارگران، حوادث طبیعی، عیب در سسیستم حمل و نقل، نزاع نیروی کار ، ترورسیم ، جنگ و بی ثباتی سیاسی[48,116,64] ، زمین لرزه، شیوع سارس، بحران های مالی ، اعتصاب کارگران، کمبود مواد خام، سیاست جدید تعرفه و مالیات[33] و از کار افتادگی ماشین آلات ورشکستگی تامین کنندگان، از کار افتادگی ماشین الات، مساله کیفیت[116,39] ،بلاتکلیفی تکنولوژیکی و ناتوانی بازار[32].
1-9. مثال های از اختلالات موردی اتفاق افتاده در دنیای واقعی :
طوفان های زمستانی در چین در سال های 2008 و 2010 زنجیره های تامین سبزیجات و زغال سنگ رو دچار اختلال کرده است.[7,30,119]
زلزله در سال1995 که در کوب ژاپن اتفاق افتاد سطح وسیعی از لینک های انتقال رو در این شهر و یکی از مهمترین مراکز حمل و نقل جهانی رو تخریب کرد.[116]
آتش سوزی در مارچ سال 2000 در کارخانه تولید مواد نیمه رسانای فیلیپس در شهر آلبوکورکو امریکا در نیو مکزیکو باعث شد یکی از مشتریان اصلی این کمپانی ، اریکسون،400 میلیون دلار درآمد بالقوه خود رو از دست بدهد. در حالی که یکی دیگر از مشتریان این کمپانی (نوکیا) با تخصیص تامین کننده گان رزرو توانست اثر این اختلال را کاهش دهد. [73,131]
اختلالی که در سیستم حمل و نقل هوایی در جنوب شرقی آسیا در اثر حمله 11 سپتامبر و طوفان های سنگین در این منطقه از آسیا رخ داد، باعث زیان 150 میلیون دلاری برای کمپانی COMPAQ شده است.[40]
زمانی که تامین کنندگان کمپانی dell در اثر زلزله سال 1999 در تایوان دچار اختلال شدند ، با در نظر گرفتن سیاست های نظیر قیمت گزاری پویا و ارتقای سیسم ها با هزینه پایین توانست مشتریان خود را راضی نگه دارد.[143,92]
حادثه تروریستی 11 سپتامبر باعث لغو پروازها در چند روز شد.که این تاخیرات موجب بیکار شدن چندین خط تولید کمپانی فورد بدلیل نرسیدن اجزا از طرف تامین کنندگان شد.[116,105]
زلزله سال 2011 در ژاپن باعث اختلال در دوازده خط مونتاژ تویوتا شد که منجر به کاهش تولید 14000 وسیله نقلیه شد و بسیاری از کارخانجات تولیدی این کشور با کمبود مواد خام، سوخت و انرژی مواجه شدند . [8]
کمپانی تلفن همراه موتورولا درسنگاپور به دلیل شیوع بیماری سارس بسته شد.[92]
کمپانی اپل به دلیل کمبود تراشه هایDRAM در اثر زلزله 1999 در تایوان تعداد زیادی از مشتریان خود را از دست داد.[92]
خاموشی های آمریکای شمالی در14 اگوست سال 2003 بر بسیاری از تجارت ها اثر منفی گذاشت و یک آتش سوزی در یکی از تامین کنندگان رده دوم اریکسون مشکلات جدی را برای این کمپانی بوجود آورد.[68]
دو شرکت بزرگ فورد و تویوتا در چند روز اول پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر،ضررهای کلانی را به دلیل مختل شده جریان مواد به کارخانه های مونتاژ خود در شمال آمریکا تجربه کردند،که بدلیل کنترل فراگیر بنادر،فرودگاهها و کلیه کانال های ارتباطی ایجاد شده بود.[1]
هنریکس و سینگال اختلال های بوجود آمده در ژورنال والستریت طی دهه 1990 را مورد بررسی قرار داده و نشان دادند که اختلال بر عملکرد سرمایه ای و سهام این سازمان ها و همینطور عملکرد عملیاتی آنها (هزینه، فروش و سود) تاثیر قابل توجه منفی گذاشته است . [53]
1-10. تاثیر اختلال بر عملکرد زنجیره تامین :
از آنجایی که وقوع اختلالات در زنجیره تامین غالبا غیر قابل پیش بینی و دور از انتظار هستند و میتوانند تاثیرات هنگفتی بر عملکرد زنجیره داشته باشند،لذا مواجه با این موارد ممکن است سازمان‌ها را مجبور کند تا استراتژی های خود را تغییر دهند،از تکنولوژی جدید استفاده کنند یا شیوه تصمیم‌گیری خود را اصلاح کنند.[1]
هندریکس و سینگال یافته ها و شواهد تاثیرات بلند مدت اختلالات زنجیره تامین را بر عملکرد سازمان نشان داده اند .این یافته ها بر اساس مطالعه نزدیک به 830 مثال علمی اختلالات زنجیره تامین در سازمان های دولتی است.
تاثیرات اصلی اختلال در زنجیره تامین عبارتند از:
سازمان ها بین 33 تا 40 درصد افت بازگشت سرمایه دارند در بازه ای سه ساله (یک سال قبل از اختلال و دو سال پس از اختلال)
افت قیمت سهام در سال پس از اختلال 13.5 درصد بیشتر از سال گذشته بوده است
اختلال تاثیر منفی قابل توجهی بر سود دهی دارد.میانگین این تغییرات به صورت زیر است.
107درصد کاهش درآمد مالیاتی
نرخ رشد فروش 7 درصد کمتر شده است
افزایش 11 درصد در هزینه
اختلال تاثیر ضعیف کننده ای بر عملکرد زنجیره دارد که سازمان پس از اختلال به راحتی ترمیم نمیشود، یک سازمان حد اکثر تا دو سال پس از اختلال عملکرد پایینی دارد.
اختلال تاثیر منفی زیادی بر نرخ بازگشت سرمایه، سوددهی وتغییرات قیمت سهام دارد.
مدیران باید توجه داشته باشند که منابع اختلال چه چیزهایی میتوانند باشند،به منظور کاهش ریسک اختلالات چه کارهایی میتوان انجام داد و در مقابل بروز اختلالات چه واکنشهایی میتوان انجام داد.
جمله زیبایی که هندریکس و سینقال در سال 2005 در باره اختلال :
” اختلال توان بالقوه ای برای نابودی ارزش های خلق شده دارد ”
زنجیره های تامین ناب و کارا بیشتر با اختلال مواجه میشوند.ارتباط معکوسی بین کارایی و ریسک وجود دارد.سازمان ها نمیتوانند مدت زیادی فقط روی کاهش هزینه ها تمرکز کنند و سرمایه گزاران زنجیره تامین باید توجه داشته باشند که چگونه این سرمایه ها و تغییرات، ریسک های اختلالات در زنجیره تامین را تحت تاثیر قرار میدهند. ارتباط معکوس بین اختلال و عملکرد زنجیره تامین بارها توسط مطالعات عملی و تئوری مورد اشاره قرار گرفته است ولی شواهد محکم برای این موضوع بسیار محدود هستند و نکته جالب اینکه مطالعات نشان داده است، تاثیر اختلال برای سازمان های کوچک بسیار بیشتر از سازمان های بزرگ است [53,54].
1-11. ضرورت مطالعه اختلال های زنجیره تامین:
لوی در سال 1995 بیان نموده است که بروز اختلال در زنجیره تامین منجر به هزینه های غیر قابل پیش بینی شده و زمان های تامین بسیار طولانی میشود. البته وی اظهار میدارد که مدیران در رابطه با اختلال بیشتر تمایل به برخوردی مشابه با یک حادثه یک دفعه ای دارند و غافل از این هستند که شاید رخداد این اختلال ناشی از عدم وجود یک استراتژی پایدار در زنجیره باشد.
یکی دیگر از مشکلات سازمان ها در برخورد با اختلال، ناتوانی آنها برای تخمین هزینه های حاصله از آن میباشد، با وجود تمام آسیب های هنگفتی که اختلالات برای زنجیره تامین دارند، هنوز هم مطالعات صورت گرفته در این زمینه بسیار ناچیز است. از جمله خلا های موجود در این زمینه کم توجهی به مسایلی چون میزان انعطاف پذیری و سرعت زمان ترمیم است.همچنین اختلال های مورد بررسی غالبا به صورت کلی و بدون در نظر گرفتن شرایط خاص و منابع وقوع هر اختلال است، در حالیکه توجه به این مسایل می تواند تاثیر بسزایی در استراتژی انتخابی برای کاهش اثرات یا مقابله با اختلال داشته باشد . [142]
اما نکته قابل توجه این است که ریسک های اختلال کاملا وابسته به بستر هستند و چه بسا موردی در یک کشور ریسک جدی اختلال تلقی شود، حال آنکه در ادبیات به هیچ وجه به آن اشاره نشده باشد [1].
1-21. آسیب پذیری زنجیره تامین:
اختلال در زنجیره تامین،صدمات بسیاری را به آن وارد میکند اما به نظر میرسد آمادگی زنجیره تامین برای صدمه دیدن از چنین موقعیتی نیز امر مهمی است که آن را آسیب پذیری زنجیره تامین میگویند.تعاریف و رویکرد های بسیاری در زمینه آسیب پذیری زنجیره تامین وجود دارد.پک پایه مفهومی آسیب پذیری را ناگهانی بودن رخداد ها ارزیابی میکند.[99] کریستوفر و لی در سال 2004 آسیب پذیری زنجیره تامین را به شکل “ظهور یک اختلال شدید” تعریف کرده اند. در ادبیات مربوط به مدیریت بحران و خطرات طبیعی، آسیب پذیری به عنوان ظرفیت یک فرد یا گروه در پیش بینی، مقابله و پایداری پس از اثر یک خطر طبیعی تعریف شده است.برخی از محققین زنجیره تامین، آسیب پذیری را به شکل آمادگی وقابلیت زیان دیدن به دلیل برخی شرایط سازمانی تعریف کرده اند.در واقع آسیب پذیری زنجیره تامین، تابعی از ویژگی های خاص زنجیره تامین است و آسیب و زیانی که به یک شرکت میرسد ناشی از آسیب پذیری زنجیره تامین نسبت به یک نوع اختلال زنجیره تامین است.[21]
بر اساس گفته جوتنر برای کاهش این آسیب پذیری ها سازمان ها می بایست ریسک درونی خود و نیز ریسک برخاسته از همکاری ها و پیوندهای خود با سایر شرکت ها را تعیین و مدیریت کنند.[64]
1-13. عوامل تشدید کننده آسیب پذیری زنجیره تامین در برابر اختلال:
بسیاری از محققین به چگونگی تاثیر ویژگی های خاص یک زنجیره تامین بر افزایش یا کاهش آسیب پذیری آن اشاره کردند. فرضیاتی مبنی بر افزایش آسیب پذیری زنجیره تامین به واسطه عواملی چون وابستگی به مشتریان، وابستگی به تامین کنندگان، تمرکز بر تامین کننده، تک منبعی بودن و داشتن منبع جهانی وجود دارد[99].
مهمترین عواملی که باعث افزایش احتمال وقوع اختلال و در نتیجه افزایش آسیب پذیری زنجیره تامین میشود،توسط محققین مورد بررسی قرار گرفتند که در زیر به تشریح برخی از این عوامل می پردازیم.
محیط رقابتی :
امروزه کسب و کارها رقابتی تر از سابق شده اند. عواملی چون تقاضاهای فرار، بالا رفتن تقاضا برای شخصی سازی، بالا رفتن تنوع محصولات و چرخه کوتاه عمر محصولات موجب تشدید رقابت میشوند.این شرایط هماهنگ کردن عرضه و تقاضا را بسیار چالش برانگیز میکند.به عبارت دیگر سازمان ها با مشکلات روزافزونی برای پیش بینی تقاضا و هماهنگی با تغییرات پیش بینی شده در چرخه عمر محصولات و تغییر خواسته های مشتری مواجه هستند. [53]
افزایش پیچیدگی :
پیچیدگی زنجیره تامین به دلیل وجود منابع جهانی وجهانی شدن و مدیریت تعداد زیادی از شرکا روز به روز پیچیده تر میشود.این پیچیدگی، هماهنگی عرضه و تقاضا را مشکل تر میکند و بنابراین ریسک اختلال را افزایش میدهد . زمانی که هر یک از اعضا به دنبال بهینه سازی محلی هستند و همکاری بین شرکا پایین است و از سوی دیگر انعطاف پذیری زنجیره تامین کم است، این ریسک بیشتر نشان داده میشود [53].
برون سپاری و مشارکت :
افزایش برون سپاری و مشارکت باعث افزایش وابستگی های داخلی میشود و اخلال های ایجاد شده در یک عضو، به راحتی به دیگری اتقال میابد. با وجود منافعی که این مشارکت و برون سپاری دارد، برای دستیابی به این مزایا،ضروری است که اعضا با یکدیگر همکاری نمایند، اطلاعات و برنامه ها به اشتراک گذاشته شود و عملیات اعضا برای یکدیگر قابل دید باشد.چنین تغییراتی نیازمند سرمایه گذاری های کلان در سیستم های ارتباطی، تغییر در نسخه های عملکرد تعهد به استراک گذاشتن یافته ها و ایجاد اعتماد بین اعضای زنجیره است که دستیابی به این موارد کار ساده ای نیست.[53]
بافرهای محدود شده :
تمرکز بر کاهش موجودی، افزایش ظرفیت و کاهش مازاد های زنجیره تامین، مواردی هستند که بشدت با امکان خطا ارتباط دارند. تحویل های به موقع و موجودی صفر از جمله اهدافی هستند که غالبا در زمره اهداف سازمان ها قرار میگیرند، بدون توجه به این واقعیت که این استراتژی ها میتوانند زنجیره تامین را بسیار شکننده و ضعیف (غیر قابل انعطاف) و در نهایت آسیب پذیر تر نماید. [53]
تمرکز بر کارایی :
زنجیره های تامین تمرکز زیادی بر افزایش کارایی(کاهش هزینه ) دارند و هزینه این افزایش کارایی، افزایش ریسک ناشی از اختلال است.بسیاری از سازمان ها به رابطه بین کارایی و ریسک توجه ندارند.[53]
تجمیع بیش از حد عملیات ها:
سازمان ها به منظور دستیابی به مزیت های حاصل از مقدار اقتصادی تولید، تخفیف روی حجم و تعاملات کمتر و یا در ارتباط با مشتریان وتامین کنندگان،عملیاتشان را بیش از حد در یک مکان متمرکز میکنند.این اقدامات باعث کاهش انعطاف پذیری زنجیره تامین برای پاسخ به تغییرات محیط میشود و منجر به مستعد شدن زنجیره تامین در برابر اختلالات و آسیب پذیری بیشتر زنجیره تامین میشود.[53]
وابستگی به مشتری و تامین کننده:
وابستگی یک ویژگی در روابط خریدار- تامین کننده است. وابستگی به تامین کننده وقتی دیده میشود که منابع یک سازمان از یک تامین کننده (یا بیشتر) وارد شوند که تنها تعداد اندکی منابع جایگزین وجود داشته باشند.در چنین شرایطی شرکت خریدار آسیب پذیر است چون امکانات کمی برای مانور دارد درحالی که تامین کننده بر روابط مسلط است و قدرت دست اوست . در حالت رخداد یک اختلال ناشی از تامین، شرکت خریدار مشکلات مهمی را به جهت جایگزینی تامین توسط یک منبع تصادفی تجربه خواهد کرد. میزان اختلال به ویژه به واسطه اهمیت اقلام خریداری شده شدت میابد. [130,99]
وابستگی به مشتری نیز مانند وابستگی به تامین کننده است که به روابط پایین دستی انتقال یافته است .شرکت مرکزی وابسته به برخی مشتریان است که ممکن است به دلیل حجم فروش بالا به آنها باشد. در حالت رخداد یک اختلال، شرکت مرکزی ممکن است مجبور شود سهم بیشتری از اثرات را به دلیل تسلط مشتری متحمل شود.[99]
تامین کننده متمرکز یا تک منبعی بودن :
تامین کننده متمرکز شرایطی است که در آن سازمان خریدار تنها تعداد اندکی از تامین کننده ها را داراست. کاهش تعداد تامین کننده مزایای متعددی مانند بهبود محصول با کیفیت و یا ارتباطات را همراه خود دارد.با این وجود درجه اتکا بر منابع خارجی و کاهش تعداد تامین کننده بر آسیب پذیری زنجیره تامین اثر میگذارند.اما وقتی یک سازمان اساس فعالیت های خود را بر تعداد اندکی از تامین کننده متمرکز میکند، توانایی تعویض، تامین کننده های احتمالی آتی را در شرایط اختلال از دست میدهد.[99,130]
استراتژی های تک منبعی قیمت خرید و هزینه های راهبری را کاهش میدهد، اما در صورتی که آن منبع توانایی تحویل به موقع را نداشته باشد، زنجیره تامین را بسیار آسیب پذیر می کند. [53]