عضو شوید
عضویت سریع
تبادل لینک هوشمند 
آمار مطالب
آمار بازدید
3-3- تهیه اسانسهای گیاهی ………………………………………………………………………………………………………32
3-3-1- روش استخراج اسانس ………………………………………………………………………………………………….32
3-3-2- جدایه‌های قارچی …………………………………………………………………………………………………………33
3-4- مراحل کار ……………………………………………………………………………………………………………………….33
3-4-1- طرز تهیه محیط کشت……………………………………………………………………………………………………33
3-5- اندازه گیری صفات مورفولوژیکی………………………………………………………………………………………..34
3-6- تعیین کمترین غلظت بازدارندگی…………………………………………………………………………………………34
3-7- درصد بازدارندگی از رشد…………………………………………………………………………………………………..34
3-8- محاسبات آماری………………………………………………………………………………………………………………..35
فصل چهارم: نتایج
4-1- نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین صفات……………………………………………………………………..37
4-1-1- گیاه دارویی آویشن……………………………………………………………………………………………………….37
4-1-2- گیاه دارویی اکالیپتوس…………………………………………………………………………………………………..37
4-1-3- گیاه دارویی بابونه…………………………………………………………………………………………………………38
4-1-4- گیاه دارویی رازیانه……………………………………………………………………………………………………….39
4-1-5- گیاه دارویی رزماری …………………………………………………………………………………………………….39
4-1-6- گیاه دارویی نعنا فلفلی ………………………………………………………………………………………………….40
فصل پنجم: نتیجه گیری و بحث
5-1- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………54
فصل ششم : منابع
منابع …………………………………………………………………………………………………………………………………………61
فهرست جداول
عنوانصفحه
TOC \o “1-3” \f \h \z
جدول 4-1: تجزیه واریانس صفات مورد بررسی در تیمارهای روز و غلظت………………………………………47
ادامه جدول 4-1: تجزیه واریانس صفات مورد بررسی در تیمارهای روز و غلظت……………………………….48
جدول 4-2: مقایسه میانگین اثرات ساده روز و غلظت بر روي صفات مورد ارزیابی……………………………..49
جدول 4-3: مقایسه میانگین اثرات ساده روز و غلظت بر روي آویشن………………………………………………..50
جدول 4-4: مقایسه میانگین اثرات متقابل روز و غلظت …………………………………………………………………..51
جدول 4-5: مقایسه میانگین اثرات متقابل روز و غلظت بر آویشن……………………………………………………..52
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
TOC \o “1-3” \f \h \z
ن HYPERLINK \l “_Toc360559610” مودار 4-1: نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده غلظت اسانسهای اعمال شده بر قارچ رایزوکتونیا سولانی……………41
نمودار 4-2: نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده غلظت های مختلف آویشن بر قارچ رایزوکتونیا سولانی……………….42
نمودار 4-3: نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تعداد روز پس از اعمال اسانسها بر قارچ رایزوکتونیا سولانی……….43
نمودار 4-4: نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تعداد روز پس از اعمال تیمار و غلظت اسانس نعنا بر قارچ رایزوکتونیا سولانی………………………………………………………..44
نمودار 4-5: نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تعداد روز پس از اعمال تیمار و غلظت اسانس رزماری بر قارچ رایزوکتونیا سولانی………………………………………..44
نمودار 4-6: نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تعداد روز پس از اعمال تیمار و غلظت اسانس بابونه بر قارچ رایزوکتونیا سولانی………………………………………….45
نمودار 4-7: نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تعداد روز پس از اعمال تیمار و غلظت اسانس اکالیپتوس بر قارچ رایزوکتونیا سولانی………………………………………….45
نمودار 4-8: نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تعداد روز پس از اعمال تیمار و غلظت اسانس رازیانه بر قارچ رایزوکتونیا سولانی………………………………………….46
نمودار 4-4: نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تعداد روز پس از اعمال تیمار و غلظت اسانس آویشن بر قارچ رایزوکتونیا سولانی………………………………………….46
فهرست اشکال
عنوانصفحه
شکل 2-1: هسته هاي رنگ آميزي شده قارچ Rhizoctonia solani………………………………………… 25
شکل 2-2: قارچ Rhizoctonia solani بر ریشه های سنبل الطیب……………………………………………..25
تصویر 1- برداشت دیسکهای قارچی…………………………………………………………………………………………….59 تصویر2- تهیه محیط کشت………………………………………………………………………………………………………….59
تصویر 3- آماده کردن پتری دیش ها…………………………………………………………………………………………. 60
تصویر 1- قارچ های رشد یافته…………………………………………………………………………………………………..60 چکیده
امروزه به دليل بروز برخي مشكلات و تهديدهاي ناشي از مصرف سموم شيميایي در سيستم‌هاي كشاورزي، گرايش به استفاده از تركيبات طبيعي گياهان با ويژگي ضدقارچي، ضدباكتريايي و آنتي اكسيداني در كنترل بیماری‌ها رو به افزایش است. قارچ Rhizoctonia solani یکی از مهم‌ترین قارچهای بيماري‌زاي خاكزي است. به منظور بررسی اثر اسانسهای گیاهی در جلوگیری از رشد قارچ آزمایش فاکتوریل در غالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار در آزمایشگاه بیماری شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان در سال 1392 انجام شد. در این تحقیق 6 سطح (200،400،600،800،1000 ،0) میکرولیتر در لیتر از اسانسهای گیاه‌های اکالیپتوس، بابونه، رازیانه، رزماری، نعنا و 4 سطح ( 50،100،150 و 0) میکرولیتر در لیتر از اسانس گیاه آویشن در سه تکراردر روزهای 3و5و7 پس از کشت مورد بررسی قرارگرفت. جهت بررسی میزان رشد میسلیوم قارچ از محیط کشت جامد PDA استفاده شد. نتایج بررسیهای آماری نشان داد که از میان 6 اسانس گیاهی مورد مطالعه اسانسهای نعنا و رازیانه بیش‌ترین میزان بازدارندگی از خود نشان دادند. نتایج حاصل نشان داد اثر نوع و غلظت اسانس بر درصد قارچ رایزوکتونیا سولانی در سطح احتمال آماری 1 درصد دارای اختلاف معنیداری میباشد، هدف از این تحقیق واکنش قارچهای بیماریزا نسبت به اسانسهای گیاهی مختلف ،تعیین غلظت مناسب اسانسهای گیاهی در کنترل فعالیت قارچ و توسعه کشاورزیپایداروارگانیکبود. .کلمات کلیدی: اسانس ، گیاهان دارویی، Rhizoctonia solani ، محیط کشت
فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه TC “1-1- مقدمه” \f C \l “1”
دانشمندان تلاش می‌کنند که روش‌های جدید افزایش تولید مواد غذایی برای جمعیت همواره در حال رشد بشر را پیدا نمایند، ولی متاسفانه خسارت زیاد قارچهای بیماریزای گیاهی به محصولات غذایی هنوز هم انکار ناپذیر است. امروزه کاربرد ترکیبات شیمیایی به عنوان ارزان‌ترین و متداول‌ترین روش کنترل بیماریهای گیاهی مورد توجه است ولی این مواد معمولا در طبیعت به کندی تجزیه می‌شود و به همین دلیل باعث ایجاد مسمومیت برای انسان و جانواران اهلی و سایر موجودات زنده می‌شود (کارامان و همکاران .2001).
جامعه بشری برای تولید فرآورده‌های کشاورزی با دشواری و بحران خاصی روبرو گردیده است. همچنین افزایش جمعیت نیاز به تولید مواد غذایی را افزایش داده است. دسترسی به این هدف با افزایش سطح زیر کشت، افزایش عملکرد در واحد سطح وحفظ محصول امکان‌پذیراست. از طرف دیگر استفاده از روش‌های شیمیایی به منظور کنترل آفات و بیماریهای گیاهی سلامت محیط زیست را به خطر می اندازد. اگر چه این سموم در مبارزه با بیماری‌ها در کوتاه مدت نتایج موثری به همراه داشته‌اند.اما به تدریج اثرات سوء آنها بر انسان، موجودات زنده و محیط زیست آشکار گردیده است. روش‌های مختلفی مانند کنترل بیولوژیک و استفاده از عصاره‌های گیاهان دارویی به منظور رفع این مشکلات توصیه شده‌اند.در این میان استفاده از عصاره‌های گیاهان دارویی به دلیل عوارض جانبی کمتر، عدم مقاومت پاتوژنی، پایین بودن هزینه تولید، تجزیه شدن درخاک و عدم آلودگی محیط زیست می‌تواند به عنوان جایگزین مناسب سموم شیمیایی مطرح شود (قاسمی، 2010(.
يكي از مهم‌ترين عوامل محدودكننده توليد، بيماري‌هاي گياهي هستند. هر ساله بخش قابل توجهي از توليدات گياهي در اثر بيماري‌هاي گياهي از بين مي‌روند و اين در حالي است كه بيش از 800 ميليون نفر در جهان از غذاي كافي برخوردار نيستند. تركيبات شيميايي كه به صورت مصنوعي توليد مي‌شوند، علاوه بر آلودگي‌هاي زيست محيطي، سلامت بشر را نيز تهديد مي‌كنند (افضل و همکاران، 1997).
متأسفانه اغلب رويكرد‌هايي كه طي يكي دو قرن اخير در كشاورزي اتخاذ شده با توليد پايدار، مغايرت دارد. استفاده مكرر و بي‌رويه از تركيبات شيميايي، علاوه بر آلودگي محيط زيست، موجب بروز پديده مقاومت در برابر آفت كش‌ها شده و در نتيجه پتانسيل خسارت آفريني عوامل بيماري‌زا را به شدت افزايش مي‌دهد (نارایان سامی، 2002).
عوامل بیماریزای گیاهی در مقابل مواد شیمیایی آفت کش مقاومت نشان می‌دهند و هر روز شاهد افزایش تعداد عوامل بیماریزای مقاوم به آنها هستیم، بنابراین نیاز به پژوهش در راستای کشف مواد جدید ضد قارچی که تجدید شونده سازگار با محیط زیست و به آسانی قابل تهیه باشد ضروری می‌نماید (رمضانی و همکاران، 2002).
کنترل زیستی عوامل بیماریزاي گیاهی با هدف کاهش اثرات خطرناك آفت‌کش‌هاي شیمیایی از جمله تهدید سلامتی بشر، آلودگی محیط زیست، از بین بردن موجودات غیر هدف و پیدایش عوامل بیماریزاي مقاوم یک اولویت می باشد. در این راستا استفاده از پتانسیل ضد میکروبی متابولیت‌هاي گیاهی طی سال‌هاي اخیر مورد توجه قرار گرفته است. مبارزه بیولوژیک به‌عنوان یک پدیده جدید چشم اندازه مناسبی را از خود نشان داده است. کشور پهناور ایران نیز به دلیل داشتن گذشته درخشان در زمینه دانش گیاهان دارویی، شرایط اقلیمی و اکولوژیک متنوع و وجود تنوع گونه‌ای و ژنتیکی فراوان گیاهی، از شرایط بسیار مطلوبی در زمینه توسعه دانش گیاهان دارویی و تولید داروهای گیاهی در جهان برخوردار است (عبدالملکی و همکاران، 2011).
استفاده از تركيبات طبيعي در كنترل آفات و بيماري‌هاي گياهي، يكي از راهكارهاي كاهش مخاطرات زيست محيطي است. دراين راستا، پژوهشگران زيادي درسال‌هاي اخير به مطالعه اثرات ضد باكتريايي، ضدقارچي وحشره كشي اسانسها و عصاره‌هاي گياهي پرداخته‌اند (علام و همکاران، 2007).
گیاهان معمولاتوانایی دفاع از خود را با تولیدانواع متابولیت‌های ثانویه شامل آلکالوئید‌ها، ترپنوئیدها، استروئیدها و دیگر ترکیبات آروماتیک که احتمالا برای دشمنان آنها نا مطلوب و یا حتی سمی‌اند را به‌دست آورده‌اند (لیو وهماکران، 2001) .
گیاهان بالغ بر هزار متابولیت ثانویه طبیعی با وزن مولکولی پائین تولید می‌کنند (دیاکسون، 2001). شناخت و بررسي اين متابوليت‌ها مي‌تواند كمك مؤثري به كنترل آفات و امراض بنمايد (ازلان و همکاران، 2003).
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که برخی از این ترکیبات می‌تواند برای کنترل عوامل بیماریزای گیاهی و یا حداقل به عنوان مدلی برای ساخت ترکیبات آفت کش‌های جدید مورداستفاده قرار گیرند(رسولی و میرمصطفی، 2002).
مطالعه در زمينه وظايف اين تركيبات در گياهان، يك موضوع جذاب و مهم براي بسياري از پروژه‌هاي تحقيقاتي شده است و نقش هاي اكولوژيكي تعدادي از اين تركيبات مورد بررسي و تحقيق قرار گرفته است، با مطالعاتي كه تاكنون صورت گرفته است، به نظر مي‌رسد كه متابوليت‌هاي ثانويه، به عنوان موادي طبيعي، نقش هاي اكولوژيكي مهمي در واكنش‌هاي دفاعي گياهان دارند. بسياري از متابوليت‌ها در دفاع گياه در مقابل آفات و امراض مؤثر مي‌باشند (کاون، 1999).
اسانس‌هاو عصاره‌هاي گياهي داراي تركيباتي با فعاليت‌هاي زيستي متفاوت هستند (رودریگویز و همکاران، 2005).
در سالهای اخیر شرکت‌های تجاری از نتایج یافته‌های پژوهشی در مورد خواص آفت کشی اسانسهای گیاهی استفاده نموده و ترکیبات آفت کشی را به بازار عرضه نموده اند (لیو و هماکران، 2001).
استفاده از پتانسیل بالقوه مواد بیولوژیکی با اثرات ضدباکتریایی، ضدقارچی و حشره کشی مورد توجه محققین زیادي قرار گرفته است (مویما و همکاران، 2004).
تا کنون فعاليت ضد ميكروبي و حشره كشي اسانس و عصاره چندين گونه گياه به خوبي شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند، اين روش مطالعه در مورد تركيبات طبيعي كه ممكن است منجر به كشف عوامل موثر در كنترل عوامل بيماري‌زاي گياهي (باكتري‌ها و قارچها) شود، از اهميت بسيار برخوردار است. اسانسهای گیاهی گروهی از مواد موثره موجود در گیاهان هستند که خاصیت محافظت کنندگی بسیاری از آنها در برابر قارچها، باکتریها، ویروسها و انگلها از دیرباز شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته است. در سالهای اخیر به دلیل افزایش علاقه به مواد طبیعی و بالا رفتن سطح آگاهی مردم محققین با جدیت بیشتری به مسئله استفاده از اسانسها و عصارهها پرداختند (عبدالملکی و همکاران، 1389).
رایزوکتونیا از نظر تاکسونومیکی، تنوع ژنتیکی، بیماری‌زایی و اکولوژیکی یک مجموعه بسیار متنوع و گونه معروف آنRhizoctonia solani میباشد ( موردو و همکاران، 1989).
تاکنون از روش‌های مختلفی به منظور کنترل بیولوژیک قارچ رایزوکتونیا سولانی (R. solani) استفاده شده است. یکی از موثرترین روش‌ها، استفاده ازاسانسهای گیاهان مختلف در کنترل این قارچ بوده است.
به عنوان نمونه در مطالعه امینی و همکاران (2012) خاصیت ضد قارچی اسانس سه گیاه دارویی , kotschyanus, Thymus vulgaris zatara multifora Thymus مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آنها نشان داد که اسانسهای مورد بررسی درکنترل رایزوکتونیا سولانی به طورکامل موثر بوده‌اند.
1-2- بیان مسئله
یکی از موثرترین روش‌ها در کنترل قارچ رایزوکتونیا سولانی استفاده از اسانسهای گیاهان مختلف در کنترل این قارچ بوده است. این مطالعه با هدف ارزیابی اثرات ضد قارچی شش اسانس گیاهی شامل (اکالیپتوس ،آویشن،بابونه،رازیانه، رزماری، نعنا ) برقارچ رایزوکتونیا سولانی انجام گرفت.
1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
با توجه به اینکه گرایش بشر در سنوات اخیر به مصرف گیاهان داروئی بیش از گذشته می باشد و قارچ رایزوکتونیا به عنوان یک عامل بیماریزای مهم و تاثیرگذار بر روی طوقه و ریشه گیاهان می باشد لذا اثر کنترل کننده به موجب کاهش گسترش و فعالیت قارچ مذکور می شود حائز اهمیت است اسانسها با عنایت به مورد مذکور جنبه نو آوری و جدید بودن تحقیق محرز است.
1-4- اهداف تحقيق
– تعیین اثر بازدارندگی اسانسهای اکالیپتوس،آویشن،بابونه،رازیانه،رزماری، نعنا بر رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی
– تعیین اثر زمان در بازدارندگی اسانسهای به کار رفته
– تعیین اثر متقابل نوع اسانس و زمان در درصد بازدارندگی رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی
– تعیین بهترین سطح هراسانس در بازدارندگی رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی
– معرفی بهترین اسانس در بازدارندگی از رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی
– معرفی بهترین زمان تاثیر اسانس در بازدارندگی از رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی
1-5- سؤالات تحقیق
– آیا اسانسهای اکالیپتوس،آویشن،بابونه،رازیانه،رزماری،نعنا تاثیری بر رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی دارند؟
– آیا بازدارندگی رشد قارچ در سطوح مختلف تیمارهای ذکر شده تغییر نشان می‌دهد؟
– بهترین اسانس در بازدارندگی از رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی کدام است؟
– مناسب‌ترین غلظت هر اسانس در بازدارندگی از رشد قارچ کدام است؟
فصل دوم
مروری بر تحقیقات انجام شده
2-1- کلیات
بسیاری از مواد موثره گیاهان دارای جنبه دفاعی مستقیم یا غیرمستقیم هستند. با این حال تأثیر آسیب‌های مکانیکی وشیمیایی مثل زخم‌ها، آلودگی‌های ناشی از حیوانات شکارگر و علف کش‌ها برعملکرد و اجزای متابولیت‌های ثانوی کمتر بررسی شده است. در شرایط طبیعی گیاهان متابولیت‌های خاصی تولید می‌کنند و زمانی که تحت تأثیر یک آسیب شیمیایی یا مکانیکی قرارگیرند تولید متابولیکی گیاه تغییر می‌کند و ممکن است ترکیبات جدیدی تولید کنند که نقش محافظتی در برابر آسیب وارده داشته باشند و به عنوان یک تولید القاء شده بررسی می شود. در Pinus pinaster مطالعات نشان داده است که بعد از زخم زنی عملکرد اسانس گیاه 5/2 برابر افزایش می‌یابد. ضمن اینکه مایه کوبی با میسیلیوم Verticicladiella به افزایش 60 برابری عملکرد اسانس منتهی می‌شود. علاوه بر این افزودن میسیلیوم تغییرات معنیداری در درصد اجزای اصلی اسانس ایجاد می‌کند. بررسی تأثیر علف کش‌ها بر نمو کرک‌ها و تولید آزولن در بومادران نشان داده است که چندین نوع علفکش نمو غدههای ترشحی کرک را به تأخیر انداخته و کرک‌هایی با تعداد سلول‌های 2 تا 3 برابر حالت طبیعی ایجاد می‌کنند. تولید آمازولن نیز مخصوصاً زمانی که 2-4-D، دی کامبا و تریازین استفاده شد کاهش یافت (فيگوئريدو و همكاران، 2008).
حمله پاتوژن‌ها و آفات باعث ضعیف شدن گیاه می‌شود و بیومس را در واحد سطح کاهش می‌دهد. برای مثال قارچ خاکزی Verticilium dahlias عامل محدود کننده کشت نعنا فلفلی در آمریکا است. برای مقابله با آفات و بیماریهای مختلف، گیاهان تولید ترپنوئیدها و ترکیبات فرار که نقش دفاعی در برابر این عوامل دارند را بالا می‌برند تا در برابر استرس ناشی از آنها مقاومت کنند، اما تولید اسانس در واحد سطح به علت کاهش رشد گیاه كم مي‌شود. بررسی‌ها در گیاه Agastache anethiodora نشان داد که ویروس موزائیک خیار باعث کاهش عملکرد اسانس شد و مقدار نسبی اجزای اسانس را تغییر داد (فيگوئريدو و همكاران، 2008).
2-2- قارچ رایزوکتونیاسولانی
2-2-1- معرفی قارچ رایزوکتونیاسولانی
قارچRhizoctonia solani جزء شبه راسته‌ي قارچ‌هاي عقيم(Myceliasterilia) است، که اين شبه راسته شامل قارچ‌هايي است که اسپور جنسي و غير جنسي توليد مي‌کنند و در بسياري از گونه‌هاي آن اسکلرت يا سختينه وسيله ي پايداري قارچ است که اسکلرت از به هم بافتن هيف‌هاي رويشي به وجود مي آيد. از اين شبه راسته دو جنس Rhizoctonia وSclerotium که شامل گونه هاي فراوان بيماري‌زا در گياهان مي‌باشند بيش از بقيه مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. با وجود اين که توليد مثل جنسي براي بعضي گونه‌هاي اين جنس کشف و معلوم شده که جزء رده‌ي بازيديوميست‌ها هستند، ولي چون فرم جنسي آنها بسيار نادر است تقسيم بندي فعلي به قدرت خود باقي مي‌باشد. این جنس یکی از بزرگ‌‌ترین، متنوع‌ترین و پیچیده‌ترین گروه‌های قارچی بازیدیومیست است (کارلینگ و سامر، 1992).
این جنس کنیدی تولید نمی‌کند و به لحاظ رویشی از بقیه تاکسون‌های قارچهای ناقص متمایز می‌شود، این جنس در سال 1815 توسط دکاندول نامگذاری شد. قارچRhizoctonia در مناطق مختلف ايران از روي بسياري از گياهان من جمله برنج، سيب زميني، پنبه، لوبيا، نخود، ماش، عدس، لوبيا چشم بلبلي، چغندر، يونجه، کنف، سوژا، گلرنگ، بادمجان، گوجه فرنگي، کاهو، توتون، تنباکو، باقالا و بسياري از گياهان زينتي و علف‌هاي هرز گزارش شده است (اگاشی، 1987).
ویژگی این جنس تولید ریسه‌های یک شکل از اسکلرت، چسبیدن به ریشه گیاه زنده، ایجاد بیماری و همچنین ناتوانی در تولید اسپور است (بلالی و محربی، 1385). این گونه یکی از مهم‌ترین قارچهای بیماریزای خاکزی است که در میزبان‌های مختلف موجب پوسیدگی دانه، مرگ گیاهچه، شانکرهای ساقه، پوسیدگی ریشه، پوسیدگی میوه و بیماریهای شاخه و برگ می‌شود (الهی‌نیا، 1384).
قارچ R. solani ممکن است بصورت ساپروفیت در خاک زندگی کند و یا به فرم مایکوریزی با گیاهان خانواده ارکیده Orchidaceae همزیست شود (اگاشی، 1987).
2-2-2- بیماریهای قارچ رایزوکتونیاسولانی
بیماریهای رایزوکتونیا در سرتاسر جهان شیوع دارند. این بیماری‌ها به بیشتر سبزی‌ها و گل‌ها، تعدادی گیاهان زراعی، انواع چمن‌‌ها و حتی گیاهان زینتی چند ساله، درختچه‌ها و درختان خسارت وارد می‌سازند .
نشانه‌های بیماری تا حدودی بسته به گیاه میزبان مرحله‌ای که گیاه میزبان آلوده می‌شود و شرایط جوی متفاوت می کنند. معمولی‌ترین نشانه‌های این بیماری‌ها در بیشتر گیاهان به صورت گیاهچه میری در دان‌نهال‌ها، پوسیدگی ریشه، پوسیدگی ساقه، یا شانکر ساقه در گیاهان در حال رشد یا رشد کرده ظاهر می‌شود. با وجود این در بعضی از میزبان‌ها رایزوکتونیا موجب پوسیدگی اندام‌های ذخیره‌ای و سوختگی‌‌های شاخساره‌ای یا برگی‌ها به ویژه روی شاخساره‌های نزدیک زمین نیز می‌شود (بووس.1997).
گیاهچه میری احتمالاً معمولی‌ترین نشانه‌ای است که در بیشتر گیاهان مورد حمله‌ی ریزوکتوین بروز می‌کند این نشانه بیشتر در خاک‌های سرد و مرطوب دیده می‌شود. دان نهال‌های بسیار جوان قابل یابی در رنگ بعد از خروج از خاک ممکن است از بین بروند، در دان نهال‌های کلفت و آبدار، مانند دانهال‌های حبوبات و جوانه‌های روئیده از ژوخه‌های سیب زمینی قبل از انهدام، لکه‌های قهوه‌ای آشکار و سرخشکیدگی‌هایی ظاهر می‌شود پس از خروج دان نهال‌ها از خاک، قارچ به ساقه‌ها هجوم می‌برد و آنها را آب گز، نرم و ناتوان در برابر تحمل وزن دان نهال می‌سازد. در نتیجه گیاهچه‌ها بر زمین می‌افتند و منهدم می‌شوند در گیاهان مسن‌تر تهاجم قارچ محدود به بافت‌های پوست خارجی می‌شود که در اندام های آلوده لکه‌های دراز و تا قهوه‌ای متمایل به قرمز ایجاد می‌کند(کانلوای و همکاران.1997).
این لکه‌ها ممکن است از طول و عرض بزرگ‌تر شوند تا حدی که پیرامون ساقه را فرا گیرند و سرانجام موجب مرگ گیاه شوند، گهکاه در گیاهان قبل از انهدام گیاه، ساقه به رنگ قهوه ای متمایل به سیاه در می‌آید و بی آنکه بشکند خمیدگی و پیچیدگی پیدا می‌کند که به این حالت بیماری ساقه نسیمی گفته می‌شود .
زخم‌های ریشه در دان نهال‌های گیاهانی تشکیل می‌شود که تا حدی رشد کرده‌اند یا به حد بلوغ رسیده‌اند، در بخشی از گیاه که ابتدا لکه‌های قهوه ای متمایل به قرمز معمولا در بخشی از گیاه که درست در زیر سطح خاک قرار دارد پدیدار می‌شوند ولی در هوای خنک و مرطوب لکه‌های مذکور از هر سو گسترش می یابند اندازه و تعداد آنها بیشتر می‌شود و تمامی پایه‌ی گیاه وبیشتر ریشه ها را فرا می گیرند. این عوارض موجب تضعیف زردی و گاهی مرگ گیاه می‌شوند (کانوی، 1997).
R. solani یکی از مهم‌ترین قارچهای بيماري‌زاي خاكزي است كه توانايي و قدرت حمله‌ي خيلي زيادی به گياهان ميزبان را دارد. این قارچ افزون بر ایجاد خسارت در اندام های زیرزمینی گیاهان، در اندام ها هوایی نیز ایجاد بیماری می کند. R. solani باعث پوسيدگي دانه، مرگ گياهچه، شانكرهاي ساقه، پوسيدگي ريشه و ساقه، شيت بلايت يا سوختگي غلاف برنج، پوسيدگي ميوه و بيماري‌هاي شاخه و برگ مي‌شود (الهی نیا.2005). این قارچ قادر است خسارات جدي را به محصولات کشاورزي از قبيل لوبيا، سيب زميني و پنبه وارد کند. اين قارچ پلي فاژ بوده و درجه حرارت مناسب براي آن ۳۲-۲۸ درجه ي سانتي‌گراد است و رطوبت مناسب براي آن بالاي ۹۶% مي‌باشد (اعتباریان، 2002).
R. solani دامنه وسيعي از نژادهاي بیماریزا را دارد، برخی فقط محدود به یک گونه میزبان می‌شوند و برخی دیگر دامنه وسیعی از میزبان‌های متعدد را دارا هستند. برخی از گروه‌های آناستوموزی چون AG-1، AG-2، AG-3 و AG-4 در سراسر دنیا گزارش شده اند (اگاشی، 1987). در حالی که چگونگی پراکندگی سایر گروه‌ها کمتر متداول، کاملا بررسی نشده است. گونه solani اولین بار در ایران از گیاهان سیب زمینی و کاج ایرانی توسط شریف و ارشاد و از گیاه لوبیا توسط منوچهری و قناد زاده گزارش شده است، پس از آن نیز مطالعات بیماری شناسی زیادی روی گونههای مختلف این جنس منتشر گردیده که در بیش از 90 درصد موارد گونه شناسایی شده میباشد (بلالی و محربی، 1385).
آلودگی از طریق تماس با بافت، زخم‌ها یا منافذ طبیعی روی گیاه در صورت وجود رطوبت اتفاق می‌افتد، در داخل گیاه قارچ rhizoctonia توسعه یافته و سبب پوسیدگی می‌شود و نیاز به رطوبت سطح گیاه ندارد. بعدا که بافت از بین رفت و شرایط برای رشد قارچ نامساعد شد میسلیوم تولید سختینه نیز می‌کنند تا چرخه زندگی قارچ را کامل نمایند (اعتباریان، 2002).
بیماریهای پوسیدگی ریشه و طوقه بر اثر قارچ سترون رایزوکتونیا از قارچ خاکزی بازدیدیومیست‌ها هستند که بیماریهای شدیدی در بسیاری از میزبان‌ها به وجود می‌آورد و ریشه، ساقه، ژوخه و پداژه و دیگر اندام‌های گیاهی را که بر سطح یا درون خاک می‌رویند آلوده می‌سازد. این قارچ به دلیل اینکه سالیان دراز تصور می‌شد فقط سختینه تولید می‌کند و قادر به تولید هیچ نوع اسپوری اعم از جنسی یا غیر جنسی نیست قارچ سترون شناخته می‌شد. agrios سختینه rhizoctonia ساختاری یکنواخت دارد (اگریوس، 2000).
2-2-3- کنترل بیماریهای قارچ رایزوکتونیا سولانی
کنترل بیماریهای رایزوکتونیا اصولا مشکل است از کشت در اراضی مرطوب یا کم زهکشی شده باید پرهیز کرد. بیماریهای رایزوکتونیایی با روش ضد عفونی بذر، خاک و یا محلول پاشی بخش‌های هوایی گیاه با قارچ کش‌هایی از گروه‌های مختلف کنترل می‌شوند. از بین قارچ‌کش‌ها طی سالهای 1935 تا 1966، گروه Quintozene کاربرد بیشتری داشته و در کنترل طولانی مدت رایزوکتونیا مفیدتر بودند. در سال 1966 که استفاده از کربوکسین به عنوان اولین قارچ کش سیستمیک شروع شد، ضد عفونی بذر و خاک با این قارچ کش تأثیر زیادی علیه مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه داشت (اسنح و همکاران. 1996).
کنترل بیولوژیکی بیماریهای ناشی از Rhizoctonia solani به عنوان یک روش جایگزین مواد شیمیایی مورد توجه و مطالعات وسیعی قرار گرفته است.
در سال‌هاي اخير به دليل بروز برخي مشكلات وتهديدهاي ناشي از مصرف سموم شيميایي در سيستم‌هاي كشاورزي، گرايش زيادي به استفاده از پتانسيل بالقوه موادبيولوژيكي در كنترل آفات، بيماري‌ها و علف هاي هرز ايجاد شده است. فعاليت ضد ميكروبي و حشره كشي اسانس و عصاره چندين گونه گياه به خوبي شناخته شده و مورد استفاده قرار گرفته اند، در اين بين استفاده از تركيب‌هاي طبيعي گياهان براي رسيدن به منظور فوق مورد توجه پژوهشگران زيادي قرار گرفته است محققين زيادي در سال‌هاي اخير به مطالعه اثرات ضد باكتريايي، ضد قارچي و حشره كشي اسانسها و عصاره‌هاي گياهي پرداخته‌اند (پیتارکی و همکاران.2002).
2-3- گیاه شناسی
2-3-1- گیاه دارویی اکالیپتوس
اکالیپتوس با نام علمی Eucalyptus spp و نام انگلیسی Red Gum گیاهی است از خانواده Myrtaceae، اکثر گونههای این گیاه درختانی بلند و همیشه سبز که ارتفاع آنها به 45 تا 65 متر می‌رسد. پوست درخت نقره‌ای است که هر ساله به صورت ورقه جدا شده و قطعه قطعه می‌گردد. ولی بعد رنگ آن زرد می‌شود، این گیاه بومی مناطق شرق استرالیا بوده و سپس به ساير نقاط دنيا انتشار يافته است، انتشار عمومی آن در مناطق تحت حاره، اروپا، افریقای شمالی و امریکای جنوبی است (جوانشیرک،1351).
در ایران در شرق دریای خزر کشت شده است. اكاليپتوس يكي ازمعروف‌ترين گياهان دارويي است كه از ديرباز اثرات ضد ميكروبي و خو اص ديگر آن مورد توجه بوده است. اكاليپتوس داراي گونه‌هاي مختلفي از جمله: آلبا، دگلوتيا، ساليبگنا، كامالدولنسيس، سيتري اودورا و… است. اين گياه منبع غني از پلي فنل‌ها و ترپنوئيد‌هاست و تركيب اصلي برگ آن اكاليپتول يا سينئول 50 تا 80 درصد (C10H18O) و 1 درصد اسانس مي‌باشد (صمصام شريعت، 1370). سينئول مايعي است بي‌رنگ يا كمي زردرنگ كه نقطه جوش 176 درجه سانتي‌گراد دارد و بوي كافور مي‌دهد، اين ماده از طريق اسانس‌گيري به‌دست مي‌آيد. مهم‌ترين مواد مؤثر بدست آمده از عصاره گيري گياه مذكور Saponins, Tannins, Cardiac Glycosides میباشد (آیپولا و آدنی، 2008 ).
از اكاليپتوس براي درمان بسياري از بيماري‌ها مانند آنفلونزا، تونسيليت، اسهال خوني و بيماري‌هاي پوستي استفاده مي‌شده است. عصاره برگ اين گياه داراي خواص ضد سرطاني، ضدالتهابي، ضد درد، آنتي اكسيدان، ضد ازدياد قند خون، ضد مالاريايي، ضد قارچي و ضد ويروسي است (سیدیگوی و همکاران، 2004).
در حال حاضر با توجه به اين كه اكاليپتوس در شكل‌هاي مختلف در فارماكوپه هاي دارويي جهان و ايران وارد شده است، استفاده از اين گياهان در مديريت بيماري‌هاي گياهي بسيار مؤثر خواهد بود.
برگ اكاليپتوس به دليل وجود تانن كه تركيبات پلي فنلي مي‌باشند، داراي خواص ضدباكتريايي و ضدويروسي است (کوان، 1999). وجود اثرات ضدقارچي در اسانس اکالیپتوس نیز به اثبات رسیده است (فیوری، 2000).
مطالعات انجام شده بر روي اسانس‌هاي مختلف اكاليپتوس نشان داده است ميكروارگانيزم‌هاي استافيلوكوكوس اوريوس، شيگلا ديسانتري، اشريشيا كلي، سالمونلا پاراتيفي، كانديدا آلبيكانس و باسيلوس سوبتيليس بترتيب حساس‌ترين تا مقاوم‌ترين اجرام ميكروبي‌اند ( اسرین واسا و همکاران،2001)
2-3-2- گیاه دارویی آویشن
آويشن با نام علمی Thymus vulgarisاز خانواده Lamiaceae گياهي است چند ساله، با بوته‌ها‌ي متراكم و پرشاخه، ريشه‌ي مستقيم و كم و بيش چوبي با انشعابات فراوان، ساقه‌ی مستقيم و چهارگوش دارد و ارتفاع بوته معمولاً بين 20 تا 50 سانتي‌متر است. پايين ساقه چوبي است در حالي‌كه قسمت‌هاي فوقاني آن سبز رنگ بوده و انشعابات فراواني دارد. برگ‌ها كوچك، متقابل و كم و بيش نيز ه اي شكل و بدون دمبرگ هستند. برگ‌ها پوشيده از كرك‌هاي خاكستري رنگ و حاوي اسانس هستند، گل‌ها كوچك، كامل و به رنگ‌هاي سفيد، صورتي و ارغواني مشاهده مي‌شوند. ميوه فندقه، شيزوكارپ، چهار فندقه به رنگ قهوه‌ایی تيره به طول1-2 ميلي‌متر است كه داخل ميوه چهار بذر به رنگ قهوه‌اي تيره وجود دارد (شاهرخی، 1375).
گياه آويشن از تيره نعناعيان مي‌باشد و داراي خاصيت دارويي فراوان بوده و نوع بومي آن در ايران هم يافت مي‌شود. خواص ضد ميكروبي آويشن به اثبات رسيده است (جولینا و همکاران، 2000).
اسانس آويشن از گياه تازه و به روش تقطير با آب استخراج مي‌شود. طي يك پژوهش، خشك كردن گياه آويشن در دماي 35 درجه سانتي‌گراد موجب كاهش ميزان اسانس آن مي‌شود. اسانس آويشن از سرشاخه‌هاي گل‌دار گياه استحصال مي‌شود. وزن هر ميلي‌ليتر اسانس 9/0 تا95/0 گرم است، اين اسانس بي‌رنگ با بوي مطبوع و طعم تند است. اسانس آويشن كه به اسانس تيم معروف است داراي فنل‌هايي مثل تيمول وكارواكرول 40 درصد و داراي سيمن، لينا لول، پينن و… است. تيمول و كارواكرول مهم‌ترين اجزاي اسانس هستند (واترامین، 1379).
آويشن داراي اثرات ضد قارچي و ضد باكتريايي قوي است و اين خاصيت به دليل وجود تيمول و كارواكرول در اسانس آويشن است. مشخص شده است كه اسانس آويشن داراي اثرات ضد اسپاسم، ضد سرفه و خلط آور است. پماد حاصل از اسانس آويشن براي درمان برخي بيماري‌هاي پوستي كاربرد دارد. شستن سر با محلول رقيق اسانس آويشن سبب افزايش جريان خون در پوست سر و قوي شدن غده‌هاي مو و در نتيجه جلوگيري از ريزش مو مي‌شود. در علم آروماتراپي رايحه درماني يا عطردرماني از اسانس آويشن استفاده مي‌شود (امید بیگی، 1376).
نتايج حاصل از بررسی اثر ضد قارچی اسانسهای آویشن شیرازی و آویشن کرکی بر قارچ مولد آفلاتوكسين آسپرژيلوس پارازيتيكوس حاكي از قدرت فوق العاده اسانس‌هاي فوق به عنوان تركيب قارچ كش قارچ مولد آفلاتوكسين بود (فکوری و همکاران، 1386).
در مطالعه‌ی دیگری به تاثیر قابل ملاحظه ی اسانس آویشن شیرازی، کاج و زنیان در کنترل رشد قارچ R. solani اشاره شد (عبدالملکی و همکاران، 1388).
در آزمایش دیگری افزایش غلظت از 5 به 10 میکرولیتر بر تشتک پتری در اسانس آویشن باعث 69.67 درصد افزایش در مهار رشد قارچ رایزوکتونیا سولانی شد (شاکرمی و همکاران، 1385).
پيناواز و همكاران( 2004 ) اظهار داشتند آويشن و گونه‌هاي مختلف آن خواص ضد ميكروبي و خاصيت قارچ كشي دارند.
حسن زاده (2005) نيز توان بالاي بازدارندگي از رشد باكتري E. amylovora را به وسيله اسانس آويشن نشان داده است.
يكي از علت‌هاي اصلي كاهش عمر پس از برداشت در گل رز بوتريتيس مي‌باشد كه با توليد تركيبات اتيلني همراه است و عصاره ضد ميكروبي حاصل از گياهان آويشن در غلظت -300mg/ml 85 باعث كنترل قارچ بوتريتيس شده است ( دفرا و همکاران، 2002).
در حوزه تحقیقات پزشکی، خاصیت ضد میکروبی آویشن شیرازی توسط محققان مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. سرداری و همکاران (1998) نشان دادند که اندام های هوایی آویشن شیرازی دارای طیف وسیع ضد میکروبی است. همچنین موسوی و همکاران (2008) نشان دادند که رشد به طور معنی داری تحت تاثیر اسانس آویشن شیرازی کاهش می‌یابد.
در آزمایشی دیگر نشان داده است که اسانس آویشن شیرازی به شدت از رشد میکروارگانیسم‌های مختلف به ویژه باکتری‌های گرم منفی جلوگیری می کند (شریفی فر و همکاران، 2007). هم چنین مشخص شده است که اسانس این گیاه اثر معنی داری در جلوگیری از رشد و اسپورزایی آسپرژیلوس فلاووس دارد (گندمی نصرآبادی و همکاران، 1387).
2-3-3- گیاه دارویی بابونه
بابونه کبیر Tanacetum parthenium L. گیاهی علفی و چند ساله که از نظر رده بندي جزو دسته گيا هان گل‌دار نهان‌دانه، دو لپه و پيوسته گلبرگ و از تيره كاسني Asteraceae ، تيره فرعي ارديه و جنس ماتريكاريا است (کلامرودی، 1370)
بابونه دارای کرك‌هاي پراکنده و ریشه کوتاه و مستقیم است، ساقه این گیاه مستقیم، داراي شیارهاي طولی بوده و رنگ آن قرمز قهوه‌اي و ارتفاع آن بسته به شرایط اقلیمی به 80-30 سانتی‌متر می‌رسد. برگ‌ها داراي دمبرگ طویل، پهنک تخم مرغی و منقسم شانه‌اي هستند. گل‌ها دو جنس بوده و در ماه‌هاي خرداد تا مرداد ظاهر می‌شوند (کلارک، 2004). بابونه از گياهان بومي منطقه مديترانه بوده ولي منشأ آن را در آسياي صغير گزارش كرده‌اند. اين گياه امروزه پراكندگي وسيعي در اروپا، آسياي غربي، آفريقاي شمالي، آمريكاي شمالي و جنوبي و استراليا پيدا كرده است. در ايران نيز گونه هاي مختلف جنس ماتريكاريا در نقاط مختلف كشور رشد مي كنند. توليد زراعي اين محصول در كشور عمدتًا در استان هاي اصفهان، كهكيلويه و بوير احمد، گلستان و همدان انجام مي گيرد.
بابونه داراي واريته هاي ديپلوئيدn=18 ٢ و تتراپلوئيد ٣٦ 3n=است، واريته‌هاي ديپلوئيد داراي رشد كوتاه تر و ارتفاع بوته كمتري نسبت به واريته هاي تتراپلوئيد هستند. امروزه نوع تتراپلوئيد پرورشي بيش‌ترين مقدار مواد محركه را در خود دارد.
ماده مؤثره اين گياه از نوع اسانس بوده كه عمدتًا در قسمت تحتاني گلچه هاي لوله اي ساخته و ذخيره مي شود. درصد اسانس موجود در گل‌هاي خشك اين گياه، بسيار متغير بوده و با توجه به واريته، محيط و شرايط رشدي بین 3/0 تا 5/1 درصد میباشد. مهم‌ترین ترکیبات موجود در گل‌های بابونه، اسانس (شامل: کامازولن، آلفا بیسابولول)، فلاونوئیدها (شامل: آپی ژنین، لوتئولین، پاتولتین-7- گلیکوزید) و کومارین‌ها هستند. (زینلی و صفایی، 1390).
دوران گلدهي تير ماه – مرداد ماه و زمان برداشت تير ماه – اواخر خرداد است تركيبات شيميايي موجود در بابونه به سختي با ژنوتيپ گياه ارتباط دارد.
بابونه از گياهان مناطق معتدله و داراي نيازهاي حرارتي متوسطي است. جوانه زني در دماي ٦ تا ٧ درجه سانتي گراد آغاز مي گردد ولي دماي اپتيم براي جوانه ز ني ٢٠ تا ٢٥ درجه سانتي گراد مناسب است. در طول رشد ميانگين ١٩ تا ٢٠ درجه مطلوب مي باشد(رحیمی کلامرودی، 1370)
براي توليد حداكثر اسانس و كامازولن در گياه دماي ٢٥ درجه سانتي گراد در روز و ١٥ درجه سانتي گراد در شب لازم است. به طور كلي دما يكي از عوامل اكولوژيكي مؤثر بر خصوصيات فيزيولوژيكي و بيوشيميايي گياهان است.
اين گياه به نور زيادي نياز دارد و حتي در مرحله سبز شدن بذر نيازمند نور مي باشد .نياز نوري گياه در طي دوره تشكيل جوانه هاي گل به حداكثر مي‌رسد. اگر مقدار نور كافي نباشد، مقدار پروكامازدلن كاهش خواهد يافت. نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد كه همبستگي مثبتي بين طول دوره روشنايي و ميزان اسانس در بابونه وجود دارد و افزايش طول روشنايي از ١٤ ساعت به ١٨ ساعت باعث افزايش ميزان اسانس و كامازولن و بيسابولول مي‌گردد. همچنين بررسي‌ها نشان داده است كه كاهش نور در طول دوره رشد سبب كاهش تعداد گل، اندازه گل‌ها و همچنين ميزان اسانس و كامازولن مي شود (امید بیگی، 1374).
اين گياه تحمل شرايط خشك را دارد ولي براي جوانه زني و رشد ساقه به مقدار زيادي آب احتياج دارد. آبياري در مرحله پنجه زني عملكرد گل را به مقدار قابل توجهي افزايش مي‌دهد.
اگر چه بابونه يك گياه زمستان گذران است ولي اثرات سرما براي گلدهي ضرورت ندارد و حتي اگر بابونه در بهار كشت شود گل خواهد داد ولي عملكرد گل آن كمتر از كشت‌هاي پاييزه خواهد بود، در حالي كه ميزان اسانس و كامازولن در گل‌ها در كشت بهاره بيش‌تر مي‌باشد. بابونه در هر خاكي مي رويد ولي خاك‌هاي سبك شني همراه با مقادير فراوان تركيبات آهكي، بستر مناسبي براي كاشت اين گياه است Ph خاك براي بابونه بين8/4 تا 8 مناسب است. اگر چه تحقيقات نشان مي‌دهد كه امكان كاشت در خاك‌هاي قليايي با ٩ تا 2/9 نيز وجود دارد(رحیمی کلامرودی، 1370).
مواد موثره این گیاه که در پیشگیري، کاهش و درمان سردردهاي میگرنی مورد استفاده قرار می‌گیرند در کلیه اندام‌هاي هوایی و پیکر رویشی به ویژه در برگ و گل‌ها ساخته و ذخیره می‌گردند. همچنین ماده موثره حاصل از این گیاه کاربرد وسیعی در صنایع داروسازي، آرایشی و بهداشتی دارد (کوبل.2000).
گزارش‌ها حاکی از آن است که بسیاري از اسانسهای گیاهی داراي اثر بازدارندگی قابل توجهی بر میکروارگانیسم‌هاي بیماري‌زا هستند (ماریلنا و همکاران. 2005).
پولاتوگو و همکاران (2010) اثر ضد باکتري اسانس این گیاه را بر باکتري‌هاي گرم مثبت و گرم منفی بررسی نمودند و نشان دادند که اسانس از رشد باکتري‌هاي اورئوس و باسیلوس سوبتیلیس ممانعت می‌کند. بنابراین، امروزه با توجه به مقاومت روز افزونی که میکروارگانیسم‌ها نسبت به آنتیبیوتیک‌ها از خود نشان می‌دهند، استفاده از ترکیبات ضد میکروبی موجود در گیاهان به عنوان عوامل طبیعی که اثرهاي کشندگی و بازدارندگی بر عوامل بیماري‌زا دارند، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در بابونه ايراني نوع شيرازي آن مواد مختلفي از جمله كامازولن، فلاونوئيدها و مواد موسيلاژي وجود دارد كه باعث ايجاد اثرات ضد التهابي، ضد اسپاسم، ضد ميكروبي، ضد قارچي، تسكين دهندگي و محافظت از زخم‌هاي گوارش و تسريع در بهبود زخم مي‌شود (استادی مقدم، 1378).
با توجه به این که حدود 45 درصد اسانس گیاه بابونه کبیر را کامفور تشکیل می‌دهد که داراي اثرات ضد عفونی کننده میباشد، دارای قدرت مهارکنندگی و میکروبکشی بالا میباشد (حیدر، 2007).
پولاتوگو و همکاران (2010) اثر ضد باکتري اسانس این گیاه را بر باکتري‌هاي گرم مثبت و گرم منفی بررسی نمودند و نشان دادند که اسانس از رشد باکتري‌هاي اورئوس و باسیلوس سوبتیلیس ممانعت می‌کند.
2-3-4- گیاه دارویی رازیانه
رازيانه با نام علمی Foeniculum vulgare از خانواده Apiaceae گياهي است علفي و چند ساله، بومي نواحي مديترانه و جنوب اروپا، داراي ارتفاع 150 تا 200 سانتي‌متر، داراي برگ‌هاي بريده، گل‌های كوچك و زرد رنگ به صورت چتر مانند، ميوه فندقه دو قسمتي (شيزوكارپ) است كه به رنگ سبز تا قهوه اي روشن ديده مي‌شود. در این گیاه ساقه قائم، استوانه‌ای، به رنگ سبز روشن و منشعب میباشد. برگ‌ها به رنگ سبز تیره، شاداب، ظریف و دارای بریدگی‌های کم و بیش عمیق هستند، وزن هزار دانه 4 تا 8 گرم و ريشه‌اي دوكي شكل شبيه هويج دارد كه سفيد رنگ است ( مظفریان، 1375).
قسمت‌هاي مورد استفاده ميوه رسيده خشك و به‌ندرت ريشه خشك شده است. رازيانه گياهي بومي مناطق مديترانه است به مقدار زياد در مناطق گرم كاشته مي‌شود و گياهي خشكي پسند است وبیشتر در دامنه کوه‌های آفتاب‌گیر می‌روید. در ایران نیز در مناطقی از گرگان و مازندران به صورت طبیعی می‌روید ولی امروزه گونه‌ی اهلی شده آن در اکثر مناطق کاشته می‌شود هدف اصلی از تولید رازیانه، استفاده از میوه‌ی آن است که بیش‌ترین درصد اسانس را دارد ولی اندام های رویشی گیاه نیز محتوی اسانس است و چنانچه وضعیت مساعدی برای جمع آوری و ارسال آن به کارخانه وجود داشته باشد می‌توان نسبت به برداشت آن اقدام کرد، ولی امرزوه به سبب صادراتی بودن میوه آن بیشتر برداشت میوه صورت میگیرد (عمویی، 1388).
به خاك‌هاي لومي رسي و آب و هواي گرم سازگار مي‌باشد. اسيديته مناسب براي اين گياه 8/4 تا 8 میباشد، همچنين به شكل وحشي نيز يافت مي‌شود. اين گياه در ايران در نواحي شمالي و نواحي مختلف رشته كوه البرز مي‌رويد (دوازده امامي، 1386).
دمای مطلوب برای رشد این گیاه بین 20 تا 25 درجه سانتی‌گراد است، اندام های هوایی گیاه به سرما حساس هستند ولی اندام‌های زیرزمینی در زمستان تا 15- درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کنند. زمستان‌های بسیار سرد و طولانی موجب خسارت به ریشه گیاه می‌شود. نور تاثیر مستقیم در افزایش میزان اسانس گیاه دارد و رطوبت کافی در خاک نیز موجب افزایش ماده موثر آن می‌شود، تکثیر رازیانه بیشتر از طریق بذر و به‌صورت کشت مستقیم در زمین صورت میگیرد. رشد رویشی آن از اوایل فروردین شروع می شود و در اواخر بهار و اوایل تابستان به گل می‌رود و میوه آن در پاییز می‌رسد. عمر اقتصادی رازیانه 4 تا 5 سال است (عمویی، 1388).
مقدار اسانس بذر بین 01/2 تا 01/6 درصد گزارش شده است که بسته به شرایط اقلیمی متفاوت است. اسانس حاصل از میوه رازیانه مایعی سیال و بی رنگ یا به رنگ زرد کمرنگ است و به مقدار بسیار کم در آب محلول است. بو و طعم آن ملایم و معطر است و به وسيله تقطير با بخار آب حاصل مي‌شود. ترکیبات عمده اسانس رازیانه در تمام مراحل رشد آنتول، لیمونن، فنچون و استراگول یا متیل کایکول و آلفاپینن میباشد. از دیگر ترکیبات آن می‌توان میرسن، اوسیمن، فلاونوئیدها، قندها، لعاب و ویتامین A را می توان نام برد.
رازیانه در مداواي سرفه، هضم غذا و افزايش شير مادران به كار برده مي‌شود. ريشه آن داراي اثر ادرار آور قوي است و سبب دفع اوره و اسيد اوريك مي‌گردد و گاهاً براي درمان سنگ كليه هم كاربرد دارد. رازيانه داراي خاصيت بادشكن، محرك اشتها و پيشاب آوري ملايم است. مقادير بسيار زياد مصرف اين گياه سبب مسموميت مي شود (شاهرخي، 1375).
روبرو و همکاران (2000) اثر ضد باکتریایی اسانس گیاه رازیانه روی25 جنس باكتري بيماري‌زاي حيواني و گياهي را گزارش نمودند.
2-3-5- گیاه دارویی رزماری
رزماري با نام علمی Rosmarinus officinalis L. گیاهی از خانواده Lamiaceae است. رزماری گیاهی درختچه‌اي است با شاخه‌هاي انبوه چوبي و ارتفاع 5/1-2 متر كه بر روي شاخه‌هاي قديمي‌تر، پوست فلس مانندي دارد. پاجوش‌هاي آن كرك‌دار است و برگ هاي سوزني شكل به طول 15-35 سانتي‌متر دارد. اين برگ‌ها برگشته، با سطح فوقاني سبز رنگ و سطح تحتاني خاكستري تيره مشاهده مي‌شود. گل‌هاي آن به رنگ آبي روشن و به شكل دسته‌هاي 2-10 تايي در محور برگ ظاهر مي‌شود. از خصوصيات اين گياه بوي فراوان برگ‌ها است كه آن را به عنوان يك گياه معطر معرفي مي‌كند (شاهرخي، 1375).
پرورش گیاه رزماری در بیشتر نواحی ایران معمول میباشد. پرورش دهندگان عمده گیاه رزماری را در دنیا، کشورهای شمال آفریقا خصوصاً مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا خصوصاً اسپانیا، فرانسه، ایتالیا، یوگسلاوی و آمریکا تشکیل می‌دهند.
رزماري حاوي اسانس فرار و تانن است. برگ‌هاي اين گياه داراي اسانس، تانن، فلاونوئيدها، ساپونين و آلكالوئيد رزماريسين مي‌باشند. اسانس اين گياه داراي اهميت فراواني است و كاربردهاي فراواني نيز دارد (امین، 1370).
اسانس رزماري ماده اي ضد میکروبی به شمار می‌رود و ترکیبات شیمیایی، خواص آنتی اکسیدانی و اثرات ضدمیکروبی آن در تحقیقات مختلف به اثبات رسیده است. در اسانس این گیاه موادي از قبیل بورنئول، لیمونن، کامفن، کامفر و ترکیبات دیگر گیاهی همچون اسیدهاي فنلی از جمله اسید روزماریک، اسید کافئیک و اسید کلروژنیک وجود دارند (تیواری و همکاران، 2005).
از رزماری به صورت خوراکی در درمان اضطراب، سردرد، میگرن، فشار خون، نفخ و بی‌اشتهایی و به صورت موضعی به عنوان مسکن موضعی در درمان دردهای عضلانی وبیماری‌های روماتیسمی استفاده می‌شود. همچنین به علت عطر و طعم مناسب در صنایع آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد.
روغن رزماری یک روغن محرک است واز نظررایحه و اثر گرم و نافذ میباشد. اثر محرک رزماری روی سیستم اعصاب مرکزی بسیار برجسته است (شاهرخي، 1375).
ثابت شده است كه عصاره رزماري اثر ضد باكتريايي بر روي باكتري‌هاي گرم مثبت و گرم منفي داشته و خاصيت ضد قارچي از خود نشان داده است (جننا و همکاران، 2008).
گزارش دادند كه عصاره رزماري خاصيت ضد ميكروبي دارد ولي مقاومت ميكروب به نوع باكتري بستگي دارد (رضمان و جرسک، 2009).
در اسانس این گیاه موادي از قبیل بورنئول، لیمونن، کامفن، کامفر و ترکیبات دیگر گیاهی همچون اسیدهاي فنلی از جمله اسید روزماریک، اسید کافئیک و اسید کلروژنیک وجود دارد.
در پژوهش گلشنی و داودی (1392) مشخص شد، عصاره متانولی گیاه رزماري بر روي استافیلوکوکوس اورئوس، اشرشیاکلی و سودوموناس آئروژینوزا اثر دارد ولی روي باسیلوس سرئوس اثر مهاري ندارد.
بررسی های ملکوتیان و حاتمی (1392) نشان داد اسانس گیاه رزماری جمع آوری شده از شهرکرمان دارای خاصیت ضدباکتریایی بسیار خوبی بر علیه اشرشیاکلی بوده، بطوری‌که نسبت به برخی آنتیبیوتیک‌های دارویی رایج، این خاصیت را در غلظت کمتری نشان می دهند.
2-3-6- گیاه دارویی نعنا فلفلی
نعنا فلفلي با نام علمي Mentha pipertia L.از خانواده Lamiaceae گیاهی است علفی و چند ساله که اندام‌های رویشی آن در فصل نامناسب نیز فعال هستند، ریزوم‌دار که طول آنها به 20 سانتی‌متر می‌رسد و به صورت پراکنده در سطح خاک قرار می‌گیرند. ساقه‌های آن چهارگوش است. برگ‌ها پهن، بدون دمبرگ و دندانه دار و انتهای آنها سبز تیره است. گل‌ها به رنگ بنفش روشن و به‌صورت خوشه‌ایی دیده می‌شوند. میوه کپسولی، به رنگ قرمز تیره است که قوه‌ی رویشی ندارد. منشا نعنا نواحی کشورهای رومانی، مجارستان، شوروی و چین است ولی در بعضی از گونههای آن در نواحی شمالی آذربایجان و جنوب غربی کشور می روید و گونههای زراعی آن در اکثر استان‌های کشور کاشته می‌شود (عمویی، 1388).
اندام‌های هوایی گیاه نعنا برای گرفتن اسانس مورد استفاده قرار می‌گیرند ولی بیش‌ترین درصد اسانس در گل‌ها و برگ‌های گیاه به ترتیب 4 تا 6 و 2 تا 3 درصد است. به طور متوسط، اندام‌های هوایی مورد استفاده نعنا، 5/1 درصد اسانس دارند. در اسانس نعنا بیش از 20 نوع ترکیب متفاوت وجود دارد که مهم‌ترین هدف از آن به‌دست آردن منتول است. این ماده 40 تا 60 درصد اسانس نعنا را تشکیل می‌دهد. بیش‌ترین مقدار منتول در برگ‌های جوان آن وجود دارد(عمویی، 1388).
نعنا را می‌توان در اکثر مناطق کاشت، مناسب‌ترین Ph برای کشت آن بین 5/6 تا 5/7 و خاک حاصل‌خیز با Ec کمتر از 4 میلی موس و بافت لومی شنی است. نعنا در مناطق معتدلی که دمای آنها به طور متوسط بین 18 تا 20 درجه سانتی‌گراد باشد به خوبی رشد می‌کند. این گیاه در 2 تا 3 درجه سانتی‌گرداد رشد خود را شروع می‌کند و اندام‌های زیرزمینی آن تا 30- درجه سانتی‌گراد را تحمل می‌کنند، اما دمای بالاتر از 25 درجه سانتی‌گراد موجل کاهش درصد اسانس در اندام‌های رویشی آن می‌شود. نعنا به دلیل داشتن ریشه‌های سطحی به رطوبت زیادی نیاز دارد و در مناطقی که بارندگی بین 700 تا 800 میلی‌متر باشد و پراکندگی مناسبی نیز داشته باشد می‌توان آن‌را به صورت دیم کاشت (دوازده امامي، 1386).
تکثیر نعنا از طریق رویشی صورت میگیرد و به این منظور از سه روش تقسیم ریشه راست، استفاده از پاجوش، استفاده از قلمه ساقه استفاده می‌شود.
نعنا فلفلی از جمله گياهان دارويي و معطري است كه اسانس آن مصارف دارويي، غذايي، آرايشي و بهداشتي فراواني دارد (فوستر، 1996).
تركيبات موجود در اين گياه داراي خاصيت آنتي اكسيداني، قارچ كشي وحشره كشي می‌باشند ( پاولا، 2005).
ترکیبات ضد میکروبی اسانس نعنا بعلت وجود منتول، کتون‌ها نظیر پولگون، ایزومنتون، پیپرمنتون، کاروون و دهیدروکاروون میباشد (تاسو و همکاران، 2000).
خاصيت ضد ميكروبي آن علیه Escherichia coli، Candida albicansو Staphylococcus aureus تأييد شده است (آریدوگان و همکاران، 2002).
اثر عصاره اين گياه روي تشكيل مايه قارچ هاي اندوفيت برگي مورد بررسي قرار گرفته و تأثير بازدارندگي آن به اثبات رسيده است (موسیارلی و همکاران، 2003).
موريرا و همكاران (2005) نشان دادند كه اسانس نعنا فلفلی داراي خاصيت ضد باكتريايي است. در مطالعه‌اي ديگر نشان داده شده است كه اسانس اين گياه قادر به توقف رشد P. infestans عامل بيماري بادزدگي سيب زميني در شرايط آزمايشگاهي است و در آزمايش گلخانه‌اي موجب كاهش شدت بيماري سيب زميني شده است. خاصيت ضد قارچي اسانس نعنا فلفلي عليه قارچ F. oxysporum نيز به اثبات رسيده است.
داورت و همكاران (2005) نشان دادند كه عصاره اتانولي گياه نعنا فلفلي اثر بازدارنده‌اي بر روي قارچ Candida albicans ندارد.
عبدالملکی و همکاران در سال 1390 اثر ضد قارچی گیاه نعنا فلفلی را بر روی قارچهای بیماریزای Fusarium oxysporum ، Rhizoctonia solani ، Bipolaris sorkiniana و Phytophtora drechsleri با دو روش دیسک کاغذی و اختلاط با محیط کشت، مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه آب به عنوان بهترین حلال جهت استخراج مواد بازدارنده از گیاه مورد نظر معرفی گردید. نتایج به دست آمده در مطالعه آنها نشان داد که غظت 4 میلی‌گرم در هر دیسک کاغذی می تواند اثر مهارکنندگی مطلوبی بر قارچ رایزوکتونیا سولانی داشته باشد.
نتايج بررسي‌ها اوجی و همکاران (1381) نشان داد كه قارچ Rhizoctonia solani عامل بوته ميري و پوسيدگي ريشه و طوقه گياه دارويي رزماري در شهرستان كرج مي‌باشد. در بيش‌تر موارد اين زخم‌ها با زردي و پژمردگي اندام‌هاي هوايي گياه ان همراه مي‌باشند.بطوري‌كه اندام‌هاي هوايي و برگ‌ها حالت پژمرده از خود نشان مي‌دهند.
اسانس و عصاره الکلی گونههای نعنا روی طیف وسیعی از باکتری‌های بیماریزای گیاهی اثر بازدارندگی دارد (گلوسه، 2007).
بيکي و عليزاده (2005) نشان دادند كه اسانس گونه‌هاي نعنا بيش‌ترين اثر بازدارندگي روي باكتري‌هاي عامل بيماري نواري جو و گندم دارند.
هوسي و همكاران (2005) با بررسي خواص ضد باكتريايي 34 گونه گياهي روي باكتري‌هاي Pseudomonas savastanoi ، E. amylovora و Xanthomonas vesicatoriaنشان دادند كه اسانس گونه هاي نعنا و آويشن بيش‌ترين بازدارندگي را ايجاد مي‌كنند.
2-3-7 گیاه دارویی سنبل الطیب:
R. solani برای اولین بار از روی گل و گیاه دارویی سنبل الطیب در ایران گزارش شده است، سنبل الطیب Valerian با نام علمی Valeriana officinalis و از خانواده Valerianaceae میباشد. والرین (valerian) از کلمه لاتین« والار»، به معنی سلامتی و سالم بودن مشتق می‌شود که نشان دهنده خواص شفا بخشی گیاه سنبل الطیب است. گیاهی است علفی و چندساله، با ارتفاع 50 تا 150 سانتی متر، دارای ساقه ای توخالی و استوانه‌ای شکل، برگ‌های آن منقسم به 7 تا 11 برگچه هستند که به صورت متقابل بر روی ساقه دیده می‌شوند. گل‌هایش به رنگ سفید یا صورتی می‌باشند که به صورت گل آذین دیهیم دیده می‌شوند. میوه‌اش فندقه‌ای تخم مرغی شکل است و بذرها در این گیاه دارای پاپوس‌هایی هستند که سبب سهولت انتشار آنها می‌شوند، در حاشیه جویبارها و گودال‌ها در بیشتر مناطق آسیا و ایران می‌روید (صمصام شريعت، 1370).
سنبل الطیب داراي 250 گونه گياهي مي‌باشد كه به دليل داشتن اثرات متعدد ضد درد، تسكين دهنده اعصاب و ضد بي‌خوابي در صنايع دارويي داراي اهميت زيادي مي‌باشد. اين گياه نسبت به ساير گياهان دارويي گران‌ترين ماده موثره را دارد و از مناطق كشت آن مي‌توان به فرانسه، بلژيك، آلمان، مجارستان، روسيه، هلند، لهستان ، ژاپن و آمريكا اشاره كرد (شکری و صفائیان، 1993).
مهم‌ترين مواد موثره آن اسيد والرنيك و والپوتريات‌ها و اسانس مي‌باشند (بوس آر، 1997). توماس (2000) بیماری پوسیدگی ریشه و ساقه که عامل آن قارچ Rhizoctonia solani میباشد را به عنوان بیماری مهم این گیاه دارویی معرفی کره است. همچنین مجددا جنس Rhizoctonia به عنوان عامل پوسیدگی ریشه گیاه دارویی سنبل الطیب از کانادا گزارش شده است (ریلدر، 2003). در ایران در سال 1384 بر اساس بررسی‌هایی که در پژوهشكده گياهان دارويي جهاد دانشگاهي انجام شد و نمونه برداري‌هايي كه صورت گرفته، قارچ‌هاي عامل بيماري كه علائم پژمردگي اندام هوايي و پوسيدگي ريشه و طوقه را ايجاد كرده بودند براي اولين بار در كشور جداسازي و شناسايي گرديدند (اردبیلی و همکاران، 1388).
با توجه به بررسي‌هاي توماس بر روي گياه دارويي سنبل الطيب، قارچ R. solani عموما سبب ايجاد علائم پوسيدگي و زخم روي ريشه و طوقه اين گياه دارويي مي‌گردد كه در بيش‌تر موارد اين زخم‌ها با زردي و پژمردگي اندام‌هاي هوايي گياهان همراه می‌باشند. بطوري‌كه اندام‌هاي هوايي وبرگ‌ها حالت پژمرده از خود نشان مي‌دهند.
شکل 2-1: هسته هاي رنگ آميزي شده قارچ Rhizoctonia solani شکل 2-2: قارچ Rhizoctonia solani بر ریشه های سنبل الطیب ( اوجی و همکاران، 1381)
2-4 اسانسها
اسانس محلول یا عصاره الکلی همراه با روغن فرار است (مجنون حسینی و دوازده امامی، 1386)، اسانس ترکیبی فرار است که مجموعه‌ای از اجزای ترپنی را دارا میباشد. اسانسها و سایر مواد معطر گیاهی به وسیله روش‌های مختلفی همچون: استخراج با فشار سرد، تقطیر، استخراج بوسیله حلال، تقطیر در شرایط خلأ بوسیله‌ی مایکروویو، خیساندن و استخراج با روغن‌های جاذب از مواد گیاهی استحصال می‌شوند. محصولات حاصل از استخراج معمولاَ به نام‌های عصاره تام (کانکرت)، ابسولوت، پماد یا رزینوئید خوانده شده و اسانس نامیده نمی‌شوند. عنوان “اسانس” فقط برای روغن‌های تقطیر شده یا استخراج شده به کار می‌رود ( نجفی و همکاران، 1390)
تقريباً اغلب تركيبات گياهي كه داراي خواص ضدميكروبي مي باشند، تركيبات آلي اشباع شده يا تركيبات آروماتيك هستند، غالباً از حلال‌هاي اتانولي يا متانولي براي استخراج اوليه آنها استفاده مي‌شود، درواقع در بسياري از مطالعات، از كاربرد آب به منظور جداسازي تركيبات مؤثر گياهي اجتناب مي‌شود. با اين حال، تركيبات محلول در آب مثل پلي ساكاريدها و پلي پپتيدها همچون فاباتين و انواع لكتين‌ها، هرچند داراي خواص دفاعي هستند با روش‌هاي معمول قابل استخراج نمي‌باشند. در مواردي، تانن‌ها و ترپنوئيدها را نيز مي‌توان در فاز آبي پيدا كرد اما در اين مورد نيز اغلب از حلال‌هايي با قطبيت كمتر استفاده مي‌شود (کاون1999).
