user7-348

14-3-2- نظريه معاشرت ادوين ساترلند………………………………………………………………………………………………44
15-3-2- نظرية همنشيني افتراقي ساترلند……………………………………………………………………………………………..44
16-3-2- نظریه رضایت از زندگی……………………………………………………………………………………………………..45
17-3-2- پايگاه اجتماعي- اقتصادي…………………………………………………………………………………………………..45
18-3-2- نظریه های قشربندی اجتماعی………………………………………………………………………………………………46
19-3-2- دیدگاه تضادگرایی……………………………………………………………………………………………………………47
4-2- چارچوب نظری پژوهش…………………………………………………………………………………………………………..48
5-2- فرضیه های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………49
6-2- مدل نظری پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….50
فصل سوم:روش شناسی پژوهش………………………………………………………………………………………………………….51
1-3-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….52
2-3- نوع و روش تحقيق…………………………………………………………………………………………………………………….52
3-3- ابزار گرد آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………….52
4-3- جامعه و نمونه آماري………………………………………………………………………………………………………………….53
5-3- تعیین حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………….53
6-3- شیوه نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………………….53
7-3- واحد تحلیل………………………………………………………………………………………………………………………………53
8-3- تجزیه و تحلیل آماری…………………………………………………………………………………………………………………53
9-3- اعتبار ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………..53
10-3- پایایی ابزار پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..54
11-3- تعاریف نظری و عملیاتی مفاهيم ………………………………………………………………………………………………..54
فصل چهارم: توصیف و تبیین داده ها…………………………………………………………………………………………………….57
1-4- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………58
2-4- داده های توصیفی……………………………………………………………………………………………………………………..58
1-2-4- جنس………………………………………………………………………………………………………………………………….58
2-2-4- سن پاسخگويان……………………………………………………………………………………………………………………..59
3-2-4- منفور بودن سارقین………………………………………………………………………………………………………………. 59
4-2-4- پیش آمدن شرایطی که منجر به سرقت شود………………………………………………………………………………. 60
5-2-4- تمایل به سرقت……………………………………………………………………………………………………………………..61
6-2-4- عدم تلاش به سرقت به خاطر ترس از عواقب آن……………………………………………………………………….. 62
7-2-4- اعتقاد بر قطع دست سارقین……………………………………………………………………………………………………..63
8-2-4- بد بودن پرخاشگری……………………………………………………………………………………………………………….64
9-2-4- بیزاری از خشونت………………………………………………………………………………………………………………….65
10-2-4- ترجیح دادن گذشت از حقوق شخصی به جای اعمال خشونت ……………………………………………………66
11-2-4- وجود راه حل برای مشکلات به جای اعمال خشونت………………………………………………………………….67
12-2-4- عدم اعتماد جامعه به افراد پرخاشگر…………………………………………………………………………………………68
13-2-4- به سادگی و برای هر موضوعی تمایل به پرخاشگری داشتن ………………………………………………………..69
14-2-4- خطرناک بودن مصرف مواد مخدر…………………………………………………………………………………………70
15-2-4- عدم تصور برای مصرف مواد مخدر…………………………………………………………………………………………71
16-2-4- مبالغه تبلیغات در مورد زیان مواد مخدر…………………………………………………………………………………..72
17-2-4- مصرف مواد مخدر راهی برای غلبه بر مشکلات روحی……………………………………………………………….73
18-2-4- استفاده از مواد مخدر به عنوان مسکن در درمان بیماریهای جسمی………………………………………………..74
19-2-4- جایز نبودن دوستی با افراد مصرف کننده مواد مخدر………………………………………………………………….75
20-2-4- عدم مقاومت در مقابل مصرف مواد مخدر………………………………………………………………………………..76
21-2-4- بی بند و باری جنسی عامل تباهی جامعه……………………………………………………………………………………77
22-2-4- مقاومت در برابر وسوسه های جنسی……………………………………………………………………………………….78
23-2-4- برخورد شدید پلیس با مجرمان جنسی……………………………………………………………………………………..79
24-2-4- اعتقاد به انحراف جوانان در برابر فشارهای جنسی …………………………………………………………………..80
25-2-4- نفرت از افراد بی بند و بار جنسی……………………………………………………………………………………………81
26-2-4- جایز نبودن دوستی با منحرفان جنسی………………………………………………………………………………………82 27-2-4- محتوای جنسی رویاها…………………………………………………………………………………………………………..83
28-2-4- فرار از خانه زمینه ای برای شروع انحرافات……………………………………………………………………………….84
29-2-4- پدر و مادر دلسوزترین افراد برای فرد……………………………………………………………………………………..85
30-2-4- فکر فرار به خاطر شرایط آزار دهنده خانه………………………………………………………………………………..86
31-2-4- فرار از خانه راهی برای استقلال……………………………………………………………………………………………..87
32-2-4- پیشگیری والدین از فرار نوجوانان…………………………………………………………………………………………..88
33-2-4- عدم توجیه منطقی برای فرار از خانه………………………………………………………………………………………..89
34-2-4- فرار از خانه ، شروع تحولی مثبت برای فرد……………………………………………………………………………….90
3-4- آزمون فرضیات………………………………………………………………………………………………………………………..91
فصل پنجم: نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………..101
1-5- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………102
2-5- نتایج فرضیات پژوهش………………………………………………………………………………………………………………103
1-2-5- توصیف نتایج داده های پژوهش……………………………………………………………………………………………..103
2-2-5- تبیین نتایج داده های پژوهش………………………………………………………………………………………………….105
3-5- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………….107
4-5- پیشنهادهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….108
5-5- محدودیتهای پژوهش………………………………………………………………………………………………………………..109
فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………110
چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………………..
فهرست جداول
عنوان صفحه
4-1 توزیع فراوانی داده ها بر حسب جنس آزمودنیها…………………………………………………………………………………58
4-2 توزیع فروانی داده ها بر حسب سن آزمودنیها…………………………………………………………………………………….59
4-3 توزیع فروانی داده ها بر حسب منفور بودن سارقین……………………………………………………………………………..59
4-4 توزیع فروانی داده ها بر حسب پیش آمدن شرایطی که منجر به سرقت شود…………………………………………….60
4-5- توزیع فروانی داده ها بر حسب تمایل به سرقت…………………………………………………………………………………61
4-6- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم تلاش به سرقت به خاطر ترس از عواقب آن ……………………………………62
4-7- توزیع فروانی داده ها بر حسب اعتقاد بر قطع دست سارقین ………………………………………………………………..63
4-8- توزیع فروانی داده ها بر حسب بد بودن پرخاشگری………………………………………………………………………….64
4-9- توزیع فروانی داده ها بر حسب بیزاری از خشونت ……………………………………………………………………………65
4-10- توزیع فروانی داده ها بر حسب ترجیح دادن گذشت از حقوق شخصی به جای اعمال خشونت ……………….66
4-11- توزیع فروانی داده ها بر حسب وجود راه حل برای مشکلات به جای اعمال خشونت…………………………….67
4-12- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم اعتماد جامعه به افراد پرخاشگر……………………………………………………68
4-13- توزیع فروانی داده ها بر حسب به سادگی و برای هر موضوعی تمایل به پرخاشگری داشتن…………………….69
4-14- توزیع فروانی داده ها بر حسب خطرناک بودن مصرف مواد مخدر ……………………………………………………70
4-15- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم تصور برای مصرف مواد مخدر………………………………………………….. 71
4-16- توزیع فروانی داده ها بر حسب مبالغه تبلیغات در مورد زیان مواد مخدر ……………………………………………..72
4-17- توزیع فروانی داده ها بر حسب مصرف مواد مخدر راهی برای غلبه بر مشکلات روحی………………………….73
4-18- توزیع فروانی داده ها بر حسب استفاده از مواد مخدر به عنوان مسکن در درمان بیماریهای جسمی……………74
4-19- توزیع فروانی داده ها بر حسب جایز نبودن دوستی با افراد مصرف کننده مواد مخدر……………………………..75
4-20- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم مقاومت در مقابل مصرف مواد مخدر…………………………………………..76
4-21- توزیع فروانی داده ها بر حسب بی بند و باری جنسی عامل تباهی جامعه………………………………………………77
4-22- توزیع فروانی داده ها بر حسب مقاومت در برابر وسوسه های جنسی…………………………………………………..78
4-23- توزیع فروانی داده ها بر حسب برخورد شدید پلیس با مجرمان جنسی…………………………………………………79
4-24- توزیع فروانی داده ها بر حسب اعتقاد به انحراف جوانان در برابر فشارهای جنسی………………………………… 80
4-25- توزیع فروانی داده ها بر حسب نفرت از افراد بی بند و بار جنسی……………………………………………………….81
4-26- توزیع فروانی داده ها بر حسب جایز نبودن دوستی با منحرفان جنسی………………………………………………….82
4-27- توزیع فروانی داده ها بر حسب محتوای جنسی رویاها……………………………………………………………………..83
4-28- توزیع فروانی داده ها بر حسب فرار از خانه زمینه ای برای شروع انحرافات………………………………………….84
4-29- توزیع فروانی داده ها بر حسب پدر و مادر دلسوزترین افراد برای فرد………………………………………………..85
4-30- توزیع فروانی داده ها بر حسب فکر فرار به خاطر شرایط آزار دهنده خانه……………………………………………86
4-31- توزیع فروانی داده ها بر حسب فرار از خانه راهی برای استقلال…………………………………………………………87
4-32- توزیع فروانی داده ها بر حسب پیشگیری والدین از فرار نوجوانان………………………………………………………88
4-33- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم توجیه منطقی برای فرار از خانه…………………………………………………..89
4-34 توزیع فروانی داده ها بر حسب فرار از خانه ، شروع تحولی مثبت برای فرد……………………………………………90
4-35 گرایش به اعتیاد بر حسب مقایسه میانگینها……………………………………………………………………………………..91
4-36 جمعبندی مدل رگرسیون……………………………………………………………………………………………………………92
4-37 آزمون آنوا برای بررسی معناداری رگرسیون انجام شده…………………………………………………………………….92
4-38 جدول ضرایب تشکیل دهنده معادله رگرسیون(اشتراکات)……………………………………………………………….92
4-39 گرایش به انحراف نوجوانان بر حسب مقایسه میانگینها……………………………………………………………………..93
4-40 جمعبندی مدل رگرسیون…………………………………………………………………………………………………………….94
4-41 آزمون آنوا برای بررسی معناداری رگرسیون انجام شده……………………………………………………………………94
4-42 جدول ضرایب تشکیل دهنده معادله رگرسیون(اشتراکات)……………………………………………………………….95
4-43 بر حسب مقایسه میانگینها……………………………………………………………………………………………………………95
4-44 جمعبندی مدل رگرسیون…………………………………………………………………………………………………………….96
4-45 آزمون آنوا برای بررسی معناداری رگرسیون انجام شده…………………………………………………………………….96
4-46 جدول ضرایب تشکیل دهنده معادله رگرسیون(اشتراکات)……………………………………………………………….96
4-47 بر حسب مقایسه میانگینها…………………………………………………………………………………………………………….97
4-48 جمعبندی مدل رگرسیون…………………………………………………………………………………………………………..98
4-49 آزمون آنوا برای بررسی معناداری رگرسیون انجام شده…………………………………………………………………….98
4-50 مقایسه میانگیها…………………………………………………………………………………………………………………………99
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
4-1- جنس پاسخگویان………………………………………………………………………………………………………………………58
4-2- توزیع فروانی داده ها بر حسب منفور بودن سارقین……………………………………………………………………………60
4-3- توزیع فروانی داده ها بر حسب پیش آمدن شرایطی که منجر به سرقت شود…………………………………………..61
4-4- توزیع فروانی داده ها بر حسب تمایل به سرقت………………………………………………………………………………..62
4-5- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم تلاش به سرقت به خاطر ترس از عواقب آن ……………………………………63
4-6- توزیع فروانی داده ها بر حسب اعتقاد بر قطع دست سارقین…………………………………………………………………64
4-7- توزیع فروانی داده ها بر حسب بد بودن پرخاشگری………………………………………………………………………….65
4-8- توزیع فروانی داده ها بر حسب بیزاری از خشونت…………………………………………………………………………….66
4-9- توزیع فروانی داده ها بر حسب ترجیح دادن گذشت از حقوق شخصی به جای اعمال خشونت ……………….. 67
4-10- توزیع فروانی داده ها بر حسب وجود راه حل برای مشکلات به جای اعمال خشونت…………………………….68
4-11-توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم اعتماد جامعه به افراد پرخاشگر…………………………………………………….69
4-12- توزیع فروانی داده ها بر حسب به سادگی و برای هر موضوعی تمایل به پرخاشگری داشتن…………………….70
4-13- توزیع فروانی داده ها بر حسب خطرناک بودن مصرف مواد مخدر…………………………………………………….71
4- 14- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم تصور برای مصرف مواد مخدر…………………………………………………..72
4- 15- توزیع فروانی داده ها بر حسب مبالغه تبلیغات در مورد زیان مواد مخدر……………………………………………..73
4- 16- توزیع فروانی داده ها بر حسب مصرف مواد مخدر راهی برای غلبه بر مشکلات روحی…………………………74
4-17-توزیع فروانی داده ها بر حسب استفاده از مواد مخدر به عنوان مسکن در درمان بیماریهای جسمی…………….75
4- 18- توزیع فروانی داده ها بر حسب جایز نبودن دوستی با افراد مصرف کننده مواد مخدر…………………………….76
4- 19- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم مقاومت در مقابل مصرف مواد مخدر………………………………………….77
4-20- توزیع فروانی داده ها بر حسب بی بند و باری جنسی عامل تباهی جامعه………………………………………………78
4- 21- توزیع فروانی داده ها بر حسب مقاومت در برابر وسوسه های جنسی………………………………………………….79
4-22- توزیع فروانی داده ها بر حسب برخورد شدید پلیس با مجرمان جنسی…………………………………………………80
4-23-توزیع فروانی داده ها بر حسب اعتقاد به انحراف جوانان در برابر فشارهای جنسی…………………………………..81
4-24- توزیع فروانی داده ها بر حسب نفرت از افراد بی بند و بار جنسی……………………………………………………….82
4- 25-توزیع فروانی داده ها بر حسب جایز نبودن دوستی با منحرفان جنسی………………………………………………….83
4- 26- توزیع فروانی داده ها بر حسب محتوای جنسی رویاها……………………………………………………………………..84
4-27- توزیع فروانی داده ها بر حسب فرار از خانه زمینه ای برای شروع انحرا………………………………………………..85
4- 28-توزیع فروانی داده ها بر حسب پدر و مادر دلسوزترین افراد برای فرد…………………………………………………86
4-29- توزیع فروانی داده ها بر حسب فکر فرار به خاطر شرایط آزار دهنده خانه……………………………………………87
4-30- توزیع فروانی داده ها بر حسب فرار از خانه راهی برای استقلال…………………………………………………………88
4-31- توزیع فروانی داده ها بر حسب پیشگیری والدین از فرار نوجوانان………………………………………………………89
4-32- توزیع فروانی داده ها بر حسب عدم توجیه منطقی برای فرار از خانه…………………………………………………..90
4- 33- توزیع فروانی داده ها بر حسب فرار از خانه ، شروع تحولی مثبت برای فرد…………………………………………91
چکیده
آنچه در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفته است « بررسی میزان گرایش فرزندان نوجوان مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام (ره) شهرستان سمنان به انحرافات اجتماعی» می باشد. متغیر های مورد بررسی در این تحقیق« گرایش به خشونت،سرقت، فرار از منزل، اعتیاد و انحرافات جنسی» می باشد.
برای بررسی میزان گرایش نوجوانان به انحرافات اجتماعی، پس از بررسی دیدگاه های صاحبنظران مختلف، نهایتاً از نظریات پارسونز، هیرشی، مازلو، دورکیم، مرتون و بوم شناختی استفاده شده است.
تحقیق حاضر از لحاظ روش یک تحقیق پیمایشی می باشد که از تکنیک پرسشنامه برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش فرزندان نوجوان مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام (ره) شهرستان سمنان سمنان هستند که با استفاده از نمونه گیری تصادفی تعداد 150 نفر انتخاب شده اند.
نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهند که فرزندان نوجوان و جوان مددجویان تحت پوشش کمیته امداد امام (ره) شهرستان سمنان به انحرافات گرایش نشان نمی دهند که این نمایانگر برنامه های مناسب حمایتی و آموزشی کمیته امداد امام(ره) می باشد.
واژگان کلیدی:فقر، مددجو، انحرافات اجتماعی.
فصل اول
کلیات پژوهش
1-1- مقدمه:
تحولات و دگرگوني هاي پديد آمده در نظام سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جامعه و ستيزه هاي اخلاقي بين دو نسل و عدم جايگزيني الگوهاي رفتاري نهادينه شده، زمينه را براي افزايش نسبت بزهكاري و انحرافات اجتماعي فراهم كرده است. گسترش انحرافات اجتماعي از جمله مشکلات عمده اي است که امروزه گريبان گير بسياري از جوامع کنوني است. در جامعة ما نيز با توجه به ارزش هاي ديني، اخلاقي، فرهنگي، اجتماعي، ساختار جمعيتي بسيار جوان و وجود مشکلات عديدة اقتصادي، انحرافات به عنوان يکي از بغرنج ترين و پيچيده ترين مسائل اجتماعي به شمار مي آيد که موجب جريحه دار ساختن وجدان جمعي و چالش امنيت اخلاقي و اجتماعي گرديده است.
فقر زمينه و بستر مناسبي براي پيدايش بسياري از انحرافات است. بر اساس آموزه هاي دين مبين اسلام، فقر نه تنها بر كردار و رفتار افراد فقير تأثير منفي دارد، بلكه حتي بنيان هاي فكري و اعتقادي آنان را نيز مضطرب و لرزان مي سازد؛ چراكه كسب درجات بالاي ايمان نيازمند شناخت قوي و خرد ديني است. كسب اين امتيازات نيازمند فرصت ها، وسايل و امكاناتي است كه در شرايط عادي، فقرا از داشتن اين امكانات در حد مطلوب محرومند. هرچند اين ارتباط مطلق نيست و اغنيا هم دچار انحراف از نوع ديگر مي شوند، اما زمينه و بستر در شرايط فقر براي انحراف مساعدتر است. تأثير ويرانگر فقر بر رفتار فقير به دليل تحقير، برچسب كجروي و بيگانگي نسبت به آداب و رسوم پذيرفته شده در جامعه مي باشد. علاوه براين، افراد محروم در بسياري موارد امكانات، وسايل و فرصت هاي موردنياز براي نيل به اهداف مشروع اجتماعي را در اختيار ندارند. اين بدان معنا نيست كه انحرافات در فقرا و فقيران خلاصه گردد، بلكه نوع، انگيزه، علل انحراف و كجروي ثروتمندان با فقرا تفاوت دارد; حتي كجروي ثروتمندان نسبت به نوع انحراف و كجروي فقرا زيان آورتر و ويرانگرانه تر مي باشد. از سنخ شناسي انحرافات و كجروي فقرا معلوم مي شود كه كجروي آنان يا براي تأمين معيشت و يا ناشي از حقارت و ضعف اعتماد به نفس مي باشد. از اين رو، به هر ميزاني كه اين دو مشكل برطرف شود، به همان ميزان احتمال انحراف فقرا نيز كمتر خواهد شد.
1-2- بیان مساله:
انسان موجودی جامعه زاد و جامعه زی است؛ یعنی از خلال موقعیتها و تجارب اجتماعی است که میتواند استعدادهای بالقوه خود را متجلی نموده و آماده پذیرش نقش های اجتماعی شود، و برای انعکاس نقش های اجتماعی خود ناچار است، به برخی قواعد و دستورالعمل های اجتماعی (خواه رسمی، خواه غیر رسمی) تن دهد . چنین ساز و کاری به وسیله جامعه برای فرد ساخته و پرداخته می شود و از طرق مختلف نهادهای اجتماعی و فردی آماده همنوایی با دیگر همنوعانش میشود. اما به علل مختلف از جمله ویژگیهای فیزیولوژیکی و ظرفیت استعداد فردی و شرایط محیطی، همه افراد به یک میزان تن به پذیرش قواعد جامعه نمی دهند؛ بدین سبب بحث عدم پذیرش یا تخطی از قواعد مصوب اجتماعی پیش می آید. در چنین حالتی که فرد نتواند خود را با این مصوبات همنوا کند، جامعه، با پدیده ای به نام انحراف یا کجروی یا آسیب اجتماعی مواجه می شود(بنی اسدی،1383: 9).
بدون ترديد فقر و نابرابري‌هاي اقتصادي از زمرة مهم‌ترين معضلات جامعه بشري است كه از جايگاه ويژه‌اي در بين ساير مسائل اجتماعي برخوردار است. فقر از بنيادي‌ترين مشكلات و ناهنجارترين دردهاي زندگي انسان است كه با وجود پيشرفت و توسعه گسترده در زندگي بشري، ميزان آن نه تنها كاسته نشده بلكه بر طبق آمارهاي موجود در حال افزايش است. مشكلات فقر صرفاً منحصر به پيامدهاي خود فقر نمي‎باشد، بلكه مشكلات اين مساله اجتماعي زماني شدت پيدا مي‎كند كه آن بسترساز انحرافات مي‎گردد.
ارتباط بين فقر و انحرافات اجتماعي، موضوعي نو و بديع نيست. جوامع انساني در طي حيات خويش به شكلي، با اين دو مقوله درگير بوده‎اند. ارتباط بين فقيران، گرسنگان و بي‌خانمان‌ها با سارقان، قاتلان، معتادان در حوزه‌هاي مختلف علمي از قبيل، علوم اجتماعي، اقتصادي و روان‌شناسي، موضوع تحقيق و پژوهش‌هاي مختلف قرار گرفته و از منظرهاي گوناگون به آن توجه گرديده است؛ به گونه‌اي كه در هر زمان و به تناسب شرايط، امكانات و فضاي جامعه، راه‌حل‌هايي در برخورد با آن در نظر گرفته شده است. با شكل‎گيري «نهضت علمي» و آغاز بررسي‌هاي علمي پديده‌هاي فيزيكي، طبيعي، انساني و اجتماعي، فقر و انحرافات اجتماعي نيز از موضوعاتي بود كه به طور تقريبي از يكصد سال پيش، با كمك ابزارهاي علمي جديد،مورد كنكاش علمي قرارگرفته ونظريه‌ها و تئوري‌هاي جديدي در اين رابطه ارائه گرديده است(اسفندیاری،1388: 3).
انحرافات اجتماعی یک از چالشهای مهم در علم جامعه شناسی است. این معضل آن قدر ابعاد و جنبه‌های فراوان دارد که نمی‌توان آن را صرفا یک مسئله اجتماعی دانست. چرا که این مشکل ریشه در حوزه‌های دیگر نیز دارد. بزهکاری پدیده ای اجتماعی و دارای بستر اجتماعی است هر چند که عوامل زیستی ، رواني، جغرافيايي، قومي، نژادي و موارد ديگر در نحوه شكل‌گيري و بروز نوع بزه بسيار مهمي ايفاء مي‌كنند، تبيين مسأله بر اساس عامل محيط اجتماعي، تحديد نگرش حوزه جامعه شناسي اجتماعي است خصوصاً نحوه عملكرد كوچكترين ومهمترين نهاد اجتماعي يعني خانواده كه نقش مهمي را در همكاري و متجانس كردن رفتارهاي هنجاري افراد با محيط اجتماع بر عهده دارد. در اينجا به بررسي نقش خانواده به عنوان عامل و مانع بزهكاري نوجوانان مي‌پردازيم.
اگر خانواده مي‌تواند عامل مهم بزهكاري باشد و شرايط نامطلوب آن بزهكار پرورش دهد، به همان نسبت وجود شرايط مطلوب در خانواده رشد ذهني، عاطفي، رواني و اجتماعي نوجوان را امكان‌پذير ساخته، مهمترين گام در پيشگيري از بزهكاري است. به نظر مي‌رسد افزايش ميزان بزهكاري حاكي از تضعيف مناسبات گروهي خانواده بوده، به طوري كه وحدت گروهي از هم پاشيده است. به هر ميزاني كه روابط اعضاء از سيطره روابط صميمي، عاطفي، و اخلاقي خارج شود، خطر از بين رفتن كاركرد بسيار مهم خانواده آموزش هنجارها و ارزشهاي اجتماعي به فرزندان دور نخواهد بود. آنچه مهم است مناسبات و پيوندهاي گروه خانواده است به شكلي كه افراد به عنوان حاملين و عاملين نقشها بايد به گونه‌اي ايفاء نمايند كه كاركرد اساسي حفظ وحدت و انسجام خانواده را به دنبال داشته باشد. خانه‌اي كه از سخن محبت‌آميز خالي است آفت رشد ذهني، عاطفي و اجتماعي نوجوان است، عدم عشق و محبت و نبود ثبات و هماهنگي در خانواده زمينه‌ساز رفتار بزهكارانه است.هر گاه بنيان عاطفي و اخلاقي خانواده سست گردد روي نظم خانواده (طلاق) تأثير گذاشته، بزهكاري نيز رخ مي‌نمايد. نظم و تعدل در خانواده رابطه معكوس با روند بزهكاري داد. آنگاه كه طلاق رو به فزوني مي‌رود، كشمكشهاي دروني خانواده اوج مي‌‌يابد و فرزندان در سنين نوجواني به دور از نظر والدين در ورطه آلامي چون اعتياد، بزهكاري و … گرفتار مي‌آيند. بهرحال روابط بين والدين و فرزند، از هم پاشيدگي خانواده و فقدان نظم و تعادل در خانواده، سست شدن عقايد مذهبي و اخلاقي در بزهكاري نوجوانان نقش مهمي دارد. ملكه‌سازي و دروني كرده و به سهولت در عرضه اجتماعي، نقشهاي محول و محقق را به نحوي كه از آن انتظار مي‌رود به اجراء گذارند. خانواده، گروه كوچكي است كه ويژگي اساسي و غير قابل تفكيك آن صميمت آن است. اجتماعي كردن نسل آينده جزء بديهي‌ترين و اساسي‌ترين وظايف خانواده است(روزن باوم، 149:1973).
در ارتکاب اعمال نابهنجار یا وقوع انحرافات نمی توان تنها از یک یاچند عامل محدود و مجزا سخن گفت، بلکه مجموعه ای ازعوامل که امکان تفکیک یکایک آنها بسادگی میسر نیست، در آنها نقش دارند. در این میان نسل جوان بدلیل حساسیت زیاد و سایر خصوصیات روحی و جسمی بیش از سایر افراد در معرض انواع فشارها و ناملایمات قراردارد. بعلاوه کمبود تجربه و عدم توانائی کافی در مقابله با مشکلات در میان جوانان امکان ابتلای آنان را به انواع انحرافات اجتماعی بیشتر می نماید. در واقع جوانان خیلی زود تحت تاثیرعوامل متعدد قرار می گیرند. به طوریکه گاه برای حل مسائل یا ارضای نیازهایشان بسوی راههائی که سرانجام آنها یاس ونابودی است کشیده می شوند .درواقع این واکنشها نیز نوعی مکانیسم دفاعی درمواجهه با مشکلات ومسائل زندگی است ،به نحوی که طی آن فرد راه عقب نشینی یا فرار راانتخاب نموده وبه این ترتیب خود رااز مشکلات زندگی مصون می دارد .به طور کلی انحرافات اجتماعی شرایط اجتماعی بغرنج وپیچیده ای دارد که در کل جامعه و امور و پدیده های اجتماعی و سازمانهاو اعتقادات و ارزشهای اجتماعی بدرجات مختلف تاثیرگذار می باشد و آنها را در تنگنا قرارمی دهد . وجامعه آنرا تهدیدی کاملاٌ آشکار برای وضعیت و حیات مطلوب خود تلقی می کند واین امری است که برای حفظ آتیه جامعه ونیروهای آن مستلزم اقدامات جدی است(اسفندیاری،1388: 5) .
دیگرعاملی که باعث وقوع انحرافات اجتماعی می گردد و میزان گرایش به انحرافات را بالا می برد، این فقدان والدین است که می بایستی بدان توجه زیادی شود چرا که والدین به عنوان مهمترین رکن خانواده درپرورش شخصیت کودکان و نوجوانان نقش مهمی را ایفا می کنند. وقتی خانواده فاقد یکی از والدین باشد طبعاٌ کارکردهای جامعه پذیری، پرورش شخصیت، نظارت بر فرزندان وایجاد فضای عاطفی کامل ومناسب برای فرزندان دچار اختلال خواهد شد. درچنین وضعیتی احتمالاٌ کاستی هائی وجود خواهد داشت وفرزندان خانواده اولین کسانی هستند که ازاین کاستی ها آسیب می بینند. نوجوانانی که یک یا هردو از والدین خود را از دست می دهند در برابر آسیبهای اجتماعی خرد وشکننده می شوند .امروزه میلیونها کودک ونوجوان به واسطه عدم حضور یکی از والدین ،خصوصاٌ پدر ، در معرض خطر سوق به سوی انحرافات قرار دارند این امر برکودکان ونوجوانان تاثیر گذاشته و موجب نقصان در انطباق اجتماعی آنان می گردد.
دیگر عاملی که باعث وقوع انحرافات اجتماعی می گردد همانطورکه دربالا نیز اشاره شد باتوجه به حساسیت زیاد و خصوصیات جسمی وروحی فوق العاده جوانان ونوجوانان ،آنان به دلیل کسب استقلال وبه دست آوردن آزادی عمل در کارها ورفتاروکردارخود می خواهند از خانواده جدا شوند و به این سبب زمینه های پیدا کردن دوستان ناباب شکل می گیرد که زمینه انجام اعمال بزهکارانه را در آنان تقویت می نماید(همان منبع:6).
انحراف ها یا آسیب ها ی اجتماعی را می توان برحسب نوع به گروه های زیر تقسیم بندی كرد: – سوء مصرف مواد مخدر و دارو – خشونت، ضرب و جرح و قتل و تجاوز و آدم ربایی – همسر آزاری – كودك آزاری و سوء استفاده از كودكان -بزهكاری كودكان و نوجوانان – تن فروشی و قاچاق انسان به قصد انواع سوءاستفاده ـ انحراف های گسترده جنسی – شیوع برخی از بزه ها مانند سرقت و قاپ زنی – وجود كودكان خیابانی و كودكان در خیابان و كودكان كار – ناآرامی های اجتماعی مكرر و بی هدف یا باهدف های كم اهمیت – خیابان خوابی و انواع حاشیه نشینی و اسكان غیررسمی كه همراه با مسائل و مصائب اجتماعی و بهداشتی است.
اما انحراف ها را برحسب عوامل پدیدآورنده اصلی نیز می توان به صورت زیر از یكدیگر متمایز كرد:
انحراف هایی كه به ظاهر انحراف اجتماعی هستند اما در واقع جنبه فردی دارند و تواتر، منشاء، جلوه و سرایت اجتماعی ندارند و از عوامل موروثی مانند روان نژندی و اختلال های مغزی ناشی می شوند.خشونت به قصدكشتن افراد ممكن است از این نوع باشد(رئیس دانا،1381: 109).
انحراف هایی كه جنبه روان پریشی دارند و به اختلال در شخصیت مربوط می شوند. شماری از بیماران دچار افسردگی یا برخی انواع اسكیزوفرنی تمایل به خودكشی پیدا می كنند، اما خودكشی به مثابه انحراف یا مشكل اجتماعی امریست جداگانه. به هرحال افزایش انواع روان پریشی و روان نژندی می تواند از نابهنجاری اجتماعی ناشی شود.
انحراف هایی كه منشاء اجتماعی و فرهنگی دارند و از تبعیض ها و تعرض ها و ناهنجادی های اجتماعی ناشی می شوند. این انحراف ها ممكن است به شكل های مختلف متوجه گروه ها و طبقات اجتماعی مختلف بشود. برای مثال، نبود امكانات فراغتی و رفاهی و فرهنگ بهزیستی و سلامت اجتماعی ممكن است افرادی را از طبقه فرودست تا میانی تا بالایی به سمت موادمخدر بكشاند. محدودیت ها و محرومیت های جنسی نیز می توانند دارا و نادار را به سمت تمایلات انحرافی یا خشونت جنسی و سوء استفاده از كودكان سوق بدهند. گرچه افزایش شدید آمار بزهكاریهای متفاوت مانند سرقت و سرقت به زور و تجاوز و خشونت و آدم ربایی در ایران را نمی توان تاحد زیادی به نابهنجاری اجتماعی و ناتوانی مدیریت و نظم و امنیت و قانون و بی پرواشدن جوانان به دلیل اثرگذاری رسانه های ماهواره ای و فیلم های اكشن و غیره منتسب كرد، ‌اما در این مورد نیز انگیزه های اصلی و اقتصادی یعنی فقر و بیكاری یا اعتیاد كه خود چنان كه گفتم تاحد زیادی ناشی از فقر بوده است، نقشی نه كمتر از پنجاه درصد برعهده داشته اند. نكته بسیارجدی و قابل توجه- گرچه كماكان مورد بی اعتنایی مسئولان – آنست كه افزایش آسیب ها و انحراف ها بدنبال فقر و بی عدالتی و توزیع ناعادلانه درآمد و افزایش تبعیض و محرومیت پدید آمده است. در ۱۲ سال اخیر كاربرد سیاست های تعدیل ساختاری كه به نابرابری شدید توزیع درآمد و ثروت انجامیده، امكان سوءاستفاده های كلان مالی را افزایش داده و عدم نظارت دموكراتیك در عرصه های مدیریت را پابرجاتركرده وعامل اصلی برای تشدید تاسف بار انحراف ها و مشكلات اجتماعی بوده است. برنامه های كشور باید بطورجدی به سمت راههای رشد توام با عدالت، توسعه اجتماعی و برابری بیشتر تغییرجهت دهند. اگر چنین نشود آینده ای بس مخاطره آمیز درپیش خواهد بود كه بویژه جوانان میهن ما و حتی جوانان خارج از این كشور را به دلیل تسهیل انتقال موادمخدر تهدید می كند.شایع شدن بزهكاری های كودكان و نوجوانان و افزایش كودكان خیابانی و كودكان در خیابان و كودكان كار( هم اكنون در حدود ۵۵۰ هزار نفر كودك زیر ۱۵ سال در ایران كار می كنند) بی تردید به فقر و محرومیت و نداشتن بضاعت سرپرستی خانوار مربوط می شود. امروز حتی طرفداران و فعالان حقوق كودك در ایران از این كه بتوان كار كودك را بی هیچ جایگزین درآمدی متوقف كرد ناامید شده اند. در واقع می توان در خیابان ها كودكان آواره را به عیان مشاهده كرد كه در معرض انواع مخاطرات و انواع سوءاستفاده ها هستند(رئیس دانا،1381: 109).
تفاوت های طبقاتی در شیوع انحرافات اهمیت ویژه ای دارد. به طوری که در بعضی از فرهنگ ها، ‌انحراف در طبقات مرفه بیشتر از طبقات فقیر است و در اجتماعاتی که اختلافات طبقاتی کمتر و امکان انحراف و فساد محدودتر است، ‌انحرافت جنسی نیز کمتر وجود دارد، ضمن آن که در طبقاتی که پای بند مذهب، ‌اخلاق و معنویت هستند، معمولاً انحرافات جنسی کمتر دیده می شود(شاملو، 1382: 263). آمارها حاکی از آن هستند که انحرافات جنسی اغلب با اختلال شخصیت همراه می باشند. به طور مثال، نتایج یک تحقیق در مورد 300 مجرم جنسی نشان داد که تنها 14 درصد آنان از نظر روانی عادی هستند، در حالی که 29 درصد به بیماری خفیف روان نژندی، 35 درصد به بیماری شدید روان نژندی، 8 درصد در حد روان پریشی، ‌12 درصد بیماری های روانی، 5 درصد آسیب مغزی، 3 درصد شخصیت ضد اجتماعی و 4 درصد نیز به نقص عقلی مبتلا بوده اند (احمدی، ‌1384: 219و 218). اما در ایران تحقیقات جامعی وجود ندارد که نشان دهد انحرافات جنسی در چند درصد نوجوانان و به چه صورتی دیده می شود؛ با این حال شواهد و بررسی های کلینیکی روانی و تربیتی حاکی از آن است که رفتارهایی نظیر خودارضایی به خصوص در پسران نوجوان رواج بیشتری دارد (لطف آبادی، 1385: 13). از طرفی، تحقیقات نشان می دهد که تعداد متهمان زن در جرایم منکراتی در محاکم دادگستری بیش از سایر جرایم است. در مورد جرایم منکراتی نیز در بیشتر موارد جرم به صورت دسته جمعی ارتکاب یافته و اغلب متهمان، ‌زن مجرد یعنی اعم از باکره و مطلقه می باشند که در اکثر موارد، ‌اداره کنندگان اماکن فساد(قوادها) نیز زنان مطلقه هستند. یافته های یک تحقیق دیگر( 1382) بیانگر روند رو به رشد قاچاق زنان و دختران استان های مرزی به کشورهای حاشیه خلیج فارس، امارات متحده عربی، پاکستان، افغانستان و به طور محدود به کشورهای اروپایی و آسیایی است(طهماسبی ،1383: 284).
براساس شواهد و قرائن موجود، مشاهدات و اطلاعات ، می توان معضلات و آسیب های اجتماعی جامعه ايران را به ترتیب زير اولويت بندی می كند:
1) اولین معضل، ضعف مراعات قواعد اخلاقی در اغلب سطوح روابط اجتماعی است در سطح كلان برای نمونه می توان به رفتارهای غیراخلاقی دولت با جامعه(مثل دروغ گويی با آمار) و رفتارهای غیراخلاقی جامعه با دولت(مثل فرار از مالیات واقعی) اشاره كرد. در سطح خرد نیز رعايت قواعد اخلاقی در بین اعضای خانواده، همسايه ها، همکاران، دوستان، هم شهری ها و هم وطنان ضعیف است اغلب مطالعات موجود رواج بی اعتمادی گسترده در جامعه ايران را تأيید می كنند يکی از دلايل رواج بی اعتمادی همین ضعف مراعات قواعد اخلاقی است. روشن است كه زندگی در فضای بی اعتمادی، زندگی ای ناآرام و تنش زا است، چنان چه اكثر ايرانیان آن را تجربه می كنند.
2)دومین آسیب درصد بالای فقرا است كه جمعیتی بین ده تا پانزده میلیون را در برمی گیرد اگرچه پس از انقلاب روند كلی رشد فقر كاهش داشته، ولی چون جمعیت دوبرابر شده همچنان بالا بودن تعداد فقرا نگران كننده است. خصوصاً اگر علت بسیاری از آسیب های اجتماعی ديگر را همین فقر بدانیم، اين تعداد فقرا همه را نگران می كند به عبارت ديگر عامل آسیب زا و جرم زای فقر در جامعه همچنان حضور پررنگی دارد.
3) سومین آسیب اجتماعی معضل اعتیاد است اگر حد وسط آمارهای موجود را مبنا قرار دهیم و جمعیت معتاد را دو میلیون و نیم در نظر بگیريم و اين عدد را در 4 يا 5 نفر، متوسط تعداد اعضای خانواده، ضرب كنیم، آنگاه می توان مدعی شد كه حداقل ده میلیون نفر از مردم جامعه ما درگیر مسأله حاد و خانمان برانداز اعتیاد هستند وقتی در يک خانواده يک نفر معتاد می شود زندگی تمام اعضای خانواده، خصوصاً زنان، با مشکل و مصیبت مواجه می گردد. وقتی ده میلیون نفر از آسیب اعتیاد در جامعه رنج می برند، روشن است كه آثار اين رنج با شدت كمتر به هفتاد میلیون هم كشیده می شود.
4) بیکاری هم اكنون در ايران فقط يک معضل اقتصادی نیست بلکه يک معضل حاد اجتماعی نیز هست. اول اين كه آمار چهار تا پنج میلیون بیکار از لحاظ كمی بالا است از لحاظ كیفی نیز بیکاری هم در اقشار پايین و هم بالای جامعه معضل ايجاد كرده است در اقشار پايین، پدر و مادر نمی توانند از پس مخارج زندگی و خورد و خوراک فرزندان بیکار خود برآيند و همین فشار اجتماعی جوانانِ بیکار را به انجام تخلفات اقتصادی، انحرافات اجتماعی، اعتیاد، افسردگی و خودكشی ترغیب می كند. در اقشار متوسط جامعه نیز، شاهد خانواده هايی هستیم كه در آن يک يا چند جوان تحصیل كردۀ بیکار زندگی می كنند و همین عامل يکی از زمینه های بروز تن در خانواده های متوسط جامعه شده است حتی تعداد زيادی از ازدواج هايی كه در طبقه متوسط انجام می شود با كمک همه جانبۀ پدر و مادرها صورت می گیرد و خود جوانان به خاطر نداشتن شغل قابل قبول، نمی توانند از عهدۀ هزينه های زندگی و دفاع از منزلت اجتماعی خود برآيند.
5) پنجمین معضل و آسیب اجتماعی، حاشیه نشینی است بسته به معیارهايی كه برای تعیین حاشیه نشین ها به كار می روند، از جمعیتی بین پنج تا بیست میلیون نفر به عنوان حاشیه نشین ياد می شود به باور نگارنده ، اگر تنها پنج میلیون نفر حاشیه نشین حاد هم داشته باشیم كه زيست فیزيکی و اجتماعی و روزانه آنها با بحران روبرو باشد، پديده ای فوق العاده نگران كننده است اگرچه ظهور اين پديده معلول توسعه نیافتگی نامتوازن جامعه است ولی میزان قابل توجهی از آسیب های شهری به افرادی برمی گردد كه در اين مناطق زندگی می كنند.
6) ششمین معضل رشد فزايندۀ تعداد ضرب و شتم، قتل، دزدی، جر و جنايت است. به نظر می رسد اولاً اين انحرافات در ايران از كشورهای مشابهی مثل مالزی، تركیه و مصر بیشتر است ثانیاً پاره ای از جرائم مثل قتل در درون خانواده ها و خويشاوندان در حال گسترش است. دنیای بیرون يا دنیای اقتصاد دنیای جدال منافع است كه طبیعتاً با تن همراه است ولی دنیای درون خانواده بايد دنیای امن و آرامش باشد و اين كه در ايران قتل و ضرب و شتم در خانواده ها رو به افزايش است، علامت خطرناكی است، چراكه نشان می دهد ناامنی از سطوح ظاهری جامعه به لايه های درونی آن كشیده شده است.
7) از هفتمین معضل می توان تحت عنوان آسیب های ديگر ياد كرد، از جمله: رشد فزايندۀ طلاق؛ تعداد رو به فزونی زنان سرپرست خانوار بدون درآمد؛ رشد كودكان بی سرپرست؛ آسیب های مربوط به بدن(مثلا تعداد افراد سیگاری در ايران در حال افزايش است، تعداد مصرف كنندگان قشر های مسکن و شادی آور در كشور بالا است، درصد افراد چاق رو به فزونی است؛ تن فروشی فحشا سیر صعودی دارد؛ و مصرف نوشابه های الکلی غیراستاندارد افزايش يافته است) موارد مذكور مردم را در نگرانی دائم قرار داده است(جلائی پور،1387: 2).
از آنجا که انحرافات اجتماعی می تواند وضع یا شرایط کلی اجتماعی را که دشواری خاصی پدید آورده یا ساختهای اقتصادی نامطلوبی را که موجب بروز نابرابری های اقتصادی و اجتماعی گردیده ،یا بی عدالتیهایی را که صورت نهادی یافته اند ، و نیز نارضایتی ونابسامانی عمومی را برساند ، لذا این موضوع می تواند در معنای شرائط و اوضاع خاصی بکار رود که نیاز به بهسازی (محیط ) و بازسازی (نوجوانان ) داشته باشد . به عبارت دیگر می توان تاثیر متقابل عوامل خانوادگی ،فرهنگی ، اجتماعی را بر این موضوع مورد ارزیابی ،تحقیق و تفحص قرارداد که چگونه استفاده بهینه از انرژی پتانسیل موجود درجامعه (جوانان ) می تواند در اولویتهای برنامه ریزی های کشور قرار گیرد . بنابراین برای جلوگیری از کشیده شدن جوانان بسوی انحرافات باید نیازهای شخصیتی ، فیزیکی و اجتماعی آنها را در حد معقول مورد بررسی و شناسایی قرار داد تا در راستای ارضای این نیازها به طرف زندگی سالم و متکی به خود راهنمائی کرد. به این دلیل که آمارانحرافات در جامعه در حال افزایش است پس به عنوان یک مسأله می تواند مطرح شود. مسئله اصلی این است که فرزندان نوجوان خانواده های تحت پوشش کمیته امداد به چه میزانی به انحرافات اجتماعی گرایش نشان می دهند؟
1-3- اهمیت و ضرورت مساله
دوران نوجواني از دوره هاي حساس زندگي است و اين قشر از سرمايه هاي ارزشمند هر جامعه محسوب مي شوند كه در كشور ما بيش از نيمي از جمعيت كشور را تشكيل مي دهند. به زعم صاحبنظران، در اين دوران، نوجوان بدنبال كسب هويتي مستقل است. اين مقطع از زندگي، دوران تغييرات جسماني، جنسي، رواني و شناختي و نيز تغيير در الزامات اجتماعي است، در اين دوران جامعه از فرد انتظار دارد كه مستقل باشد، روابطش را با همسالان و بزرگسالان تغيير دهد، سازگاري جنسي و آمادگي شغلي داشته باشد و علاوه بر همه اينها به دنبال كسب هويت باشد( شعاري نژاد، 1374: 87).
نيازهاي مهم انسان، بخصوص در اين مقاطع سني است عوامل متعددي ،« نياز به داشتن هويت مستقل » در تعيين هويت فرد اثر گذارند كه از آن جمله مي توان به خانواده، نهادهاي آموزشي و پرورشي، تغييرو تحولات اجتماعي، گروههاي اجتماعي، عناصر فرهنگي، رسانه هاي گروهي، نقشهايي كه تاكنون ايفا نموده و يا مي خواهد ايفا نمايد، اشاره نمود(كريمي، 1375 : 103). چنانچه كسب هويت در دوره نوجواني به هر دليلي، به تاخير افتد، آنگاه نوجوان، در دوره جواني سعي مي كند كه با كسب هويتي تازه، چارچوب، هدف و خط مشي زندگي ر ا مشخص كند در اين زمان جز در موارد استثنايي، اغلب افراد از طريق همانند سازي و همنوايي با رفتارهاي متداول يا متعارف جامعه، همرنگ ديگران مي شود تا از اين طريق بتواند از يك احساس امنيت برخوردار شود. حال اگر رفتارهاي متعادل يك جامعه، رفتارهايي سازنده و آميخته به معيارهاي اخلاقي باشد، جامعه راه سازندگي و شكوفايي را پيش مي گيرد و در غير اين صورت جامعه، به سمت انحرافات و نادرستي ها جهت مي گيرد(مقدسی، 1379: 112).
فقر و انحرافات اجتماعی از جمله پدیده هایی هستند که به نظر بسیاری از صاحب نظران با هم مرتبط می باشند. تحقیقات و پژوهش ها در عین حال که مؤید وجود رابطة مستقیم بین فقر و انحرافات نیست، اما وجود همبستگی میان آن دو را تأیید می نماید. بر این اساس فقر به عنوان یکی از مسائل اجتماعی، در وقوع انحرافات و افزایش میزان آن تأثیر گذار است. بر این اساس فقر انگیزش روی آوری به کجروی را افزایش می دهد؛ همچنان که رفاه طلبی در روی آوری به جرائم، انگیزة بسیار قوی می باشد. بدون تردید فقر و نابرابری های اقتصادی از زمرة مهم ترین معضلات جامعه بشری است که از جایگاه ویژه ای در بین سایر مسائل اجتماعی برخوردار است. فقر از بنیادی ترین مشکلات و ناهنجارترین دردهای زندگی انسان است که با وجود پیشرفت و توسعه گسترده در زندگی بشری، میزان آن نه تنها کاسته نشده بلکه بر طبق آمارهای موجود در حال افزایش است. مشکلات فقر صرفاً منحصر به پیامدهای خود فقر نمی‎باشد، بلکه مشکلات این مساله اجتماعی زمانی شدت پیدا می‎کند که آن بسترساز انحرافات می‎گردد. ارتباط بین فقر و انحرافات اجتماعی، موضوعی نو و بدیع نیست. جوامع انسانی در طی حیات خویش به شکلی، با این دو مقوله درگیر بوده‎اند. ارتباط بین فقیران، گرسنگان و بی خانمان ها با سارقان، قاتلان، معتادان در حوزه های مختلف علمی از قبیل، علوم اجتماعی موضوع تحقیق و پژوهش های مختلف قرار گرفته و از منظرهای گوناگون به آن توجه گردیده است؛ به گونه ای که در هر زمان و به تناسب شرایط، امکانات و فضای جامعه، راه حل هایی در برخورد با آن در نظر گرفته شده است. در جامعه علل مختلفی برای انگیزه انحراف وجود دارد که هر کدام از این علل می تواند متناسب با عرف جامعه و جریانات دامنی آن در بوجود آوردن انحراف مؤثر باشند.اقتصاد دانان منشأ عمده انحرافات اجتماعی را در عوامل اقتصادی اعلام کرده اند . از میان عوامل مختلف اقتصادی که منجر به انواع کجروی ها می شود می توان از مشکلات اجتماعی که خود زائیده عواملی چون پس افتادگی فرهنگ مادی نسبت به پیشرفت تکنولوژی است ، یا بحران اقتصادی و ضعف قدرت مالی و اقتصادی در یک دوره بخصوص، فقر و پیچیدگی ز ندگی که خود زائیده معضل بیکاری محسوب می شود نام برد. اغلب رفتارهای انحرافی زائیده عدم سازگاری بین نظام اقتصادی و تکنولوژی و ناتوانی کنترل و ضعف مقامات مسئول در تأمین کالا و خدمات مورد احتیاج افراد جامعه بخصوص تأمین فرصتهای شغلی است(فرجاد،1375: 42).
به عقیده بعضی از جامعه شناسان، انحراف یکی از راههایی است که فرهنگ را آماده قبول برخی از تغییرات می کند. بنابراین قبول این مسئله از سوی مسئولین امر و اندیشیدن تدابیر بهتر برای این معضل اجتماعی در درازمدت می تواند به ثبات جامعه کمک کند . سرقت، اعتیاد، آدم ربایی، خودکشی، قاچاق از انواع انحرافات اجتماعی است که برای جامعه خطرناک است و مقابله با آن به حفظ ثبات اجتماعی می انجامد.فردی که دچار آسیب اجتماعی است از یکسو از لحاظ روانی احساس حقارت و مغبونی بودن می کند و از جامعه طلبکار می شود و از سوی دیگر چون جامعه را مسئول محرومیت خود می پندارد، نوعی احساس انتقام کشی در او پرورش می یابد. بدین ترتیب کوشش او برای فقرزدایی چه بسا در مجاری غیر قانونی و ضد اجتماعی افتاده، به سرقت و جنایت کشیده میشود (ستوده،137721 :). بسياري از افراد بر اين عقيده هستند در جوامعي که از فاصله طبقاتي بيشتري برخوردار باشند امکانات براي پيشرفت بين افراد به صورت ناعادلانه توزيع مي‌شود و اين خود سبب مي‌شود فقر نمود بيشتري يابد. فقر اگر در جامعه گسترش يابد باعث پيدايش بسياري از انحرافات مي‌شود. اين انحرافات وقتي بروز مي‌يابد که يک فرد يا گروه به دليل مشکلات ناشي از فقر و براي رفع آن هنجارهاي جامعه را زير پا بگذارد. هنگامي مي‌توان يک عمل را انحراف ناميد که باعث نقض هنجار و ارزش‌هاي مورد قبول جامعه شود. معمولا انحرافات شامل : سرقت، زورگيري، دوره‌گردي، بساط‌پهن‌کني و قاچاق و کلاه‌برداري، آسيب‌هايي مانند اعتياد، روسپي‌گري، کارتن‌خوابي، کودکان خياباني، اوباش‌گري، همه و همه ناشي از فضاي فقر و نابرابري و زندگي در محلات، مکان‌ها و خانواده‌هاي فقير و محروم است. اين افراد از پايگاه اجتماعي پاييني برخوردارند و همچنين به دليل نداشتن پايگاه اقتصادي مناسب و دورماندن از تحصيل، به اين نوع انحراف‌ها روي مي‌آورند. ممکن است فردي که از پايگاه اقتصادي مناسبي برخوردار باشد دچار انحرافي شود ولي آسيب جدي متوجه او نیست(بنی اسدی،1383: 5). مثلا يک فرد داراي اعتياد در طبقه اجتماعي بالا فقط همان اعتياد به او آسيب مي‌زند ولي فردي که داراي فقر مالي و فرهنگي است اعتياد و در نتيجه بي پولي او را مجبور به دزدي، گدايي، کارتن خوابي و بسياري از آسيبهاي اجتماعي مي‌کند. اگر در جامعه‌اي فاصله طبقاتي بيش از حد رشد کند و عده اي از افراد با فقر مطلق و برعکس عده اي در رفاه باشند در اين صورت فقر نمود بيشتري مي‌يابد و تبعات دردناکتري به دنبال خواهد داشت. با ورود کالاهاي لوکس و تجملاتي و تبليغات گسترده در مورد اين کالاها افراد بيشتر از قبل به نداري خود پي مي‌برند در نتيجه احساس حرمان و نداري، افراد را براي رهايي از اين وضعيت به تلاش وا مي‌دارد. در چنين مواقع برخي افراد دچار ياس شده و حالت ياس و سرخوردگي به آنها دست مي‌دهد و از نظر رواني دچار آسيب رواني مي‌شوند و از اين رو به دنبال کارهاي نامشروع می روند. حال که فقر تا اين حد در به وجود آمدن انحرافات تاثير دارد پس بايد تلاش کرد با ارائه ساز و کارهاي مناسب از به وجود آمدن انحرافات کاست. بايد دست اندر کاران طوري ساختارهاي جامعه را شکل بدهند که افراد نيازمند بتوانند راحت تر زندگي کنند و براي حل مشکلات خود مجبور نباشند ارزش‌هاي جامعه را زير پا بگذارند.زندگی با فقر و نداری، پیامدهای گسترده‌ای علاوه بر پیامدهای آسیب‌شناختی دارد. فقر و محرومیت سبب می‌شود تا فرد فقیر از زندگی خاصی به ناچار پیروی نماید که تأثیر آن در تمامی لایه‌ها و زوایای پنهان و آشکار زندگی‎اش نمودار است. این پیامدهای گسترده را می‎توان در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، فرهنگی، تربیتی، بهداشت و روان مورد بررسی قرار داد که در اینجا فقط اشارتی به آن می‎گردد. فقرا معمولاً در عرصه‌ اجتماعی، حضور چندانی ندارند و از مشارکت در فعالیت‌های عمومی مثل فعالیت در نهادها و سازمان‌های بزرگ پرهیز می‌کنند و در هیچ یک از انجمن‌های عام‌المنفعه و داوطلبانه عضو نمی‌شوند. این امر ناشی از فقدان منابع مالی یا تبعیض و امثال آن است (بنی اسدی،1383: 6). در سطح خانواده شرایط بسیار دشواری وجود دارد که مسکن نامناسب و بالا بودن نرخ زادوولد از جمله آنها است. از جهت مراقبت‌های بهداشتی و دسترسی به خدمات بهداشتی، وضعیت نامساعدی وجود دارد. خدمات درمان و بهداشت بسیار پایین و بی‌کیفیت است. گروه‌های نیازمند به این خدمات که بیشتر شامل کودکان، شیر خوارگان، زنان باردار و سال‌‌خوردگان می‎شوند، به سبب پایین بودن کیفیت خدمات بهداشتی، دچار مصائب و مشکلات فراوانی هستند. همچنین سوء تغذیه، کمبود کالری و ویتامین‌ها به ویژه در دوره بارداری منجر به بروز معلولیت‌ها و مشکلات جسمی و روانی فراوانی می‌گردد که به طور قطع در آینده شغلی و کسب مهارت افراد تأثیرگذار است (نیک صفت،1390).پژوهش حاضر بر آن است تا بر اساس مطالب بیان شده، عوامل و زمينه هاي شکل گيري رفتار انحرافي،كجروي، ناهمنوايي اجتماعي ،بزهكاري و نهايتًا جرم به ويژه در محدوده سني نوجواني و جواني را بررسي نمايد.
1-4- اهداف تحقیق :
اهداف این تحقیق به دو دسته 1- کلی، 2- جزئی تقسیم می‌شوند که در زیر به آن اشاره می‌کنیم .
هدف کلی :
شناخت میزان گرایش فرزندان جوان و نوجوان مددجویان تحت پوشش کمیته امدادشهرستان سمنان به انحرافات اجتماعی
اهداف جزئی:
شناخت گرایش فرزندان مددجویان به اعتیاد
شناخت گرایش فرزندان مددجویان به انحرافات جنسی
شناخت گرایش فرزندان مددجویان به سرقت
شناخت گرایش فرزندان مددجویان به فرار از منزل
شناخت گرایش فرزندان مددجویان به خشونت
فصل دوم
مبانی و مفاهیم نظری پژوهش
1-2- مقدمه
انحرافات یکی از حوزه‌های جامعه‌شناسی است که با رویکردهای مختلف جامعه‌شناختی و با روش‌های علمی به مطالعه انحراف اجتماعی پرداخته و تلاش می‌کند مشخص کند چه نوع رفتاری به‌عنوان انحراف اجتماعی تعریف شود وچه کسی آن را تعریف نماید. چگونه و چرا مردم منحرف می‌شوند و اینکه جامعه چگونه با منحرفان برخورد می‌کند؟ که برای پاسخ به این سؤالات و تبیین انحراف اجتماعی نظریه‌‌هایی را توسعه داده‌اند. در این پژوهش این موضوع را مورد بحث قرار می‌دهیم که اگر مطالعات مربوط به بزهکاری و جرم تنها به اشخاصی که متهم به تخطی از قوانین جنایی می‌شوند بپردازد، بسیار محدود کننده است؛ بنابراین برای پاسخ به این سؤال که چرا برخی از مردم مرتکب جرم و بزهکاری می‌شوند باید فراتر از تحلیل‌ها و تعاریف حقوقی رفت و این مشکل اجتماعی را با رویکرد‌های جامعه‌شناختی نیز مورد توجه قرار داد و پدیده انحرافی را در رابطه با ساختارها، نهادها و فرایندهای اجتماعی مورد مطالعه قرار داد.
2-2- مروری برتحقیقات پیشین
بحث های ذیل ادبیات پیشین ما را تشکیل می‌دهند که از دو بخش داخلی و خارجی تشکیل شده اند. هر کدام از این بخش ها به صورت مجزا مورد بررسی قرار می گیرند.
1-2-2- تحقیقات داخلی :
حسینی(1383)، در تحقیقی با عنوان وضعیت کودکان کار و خیابان در ایران، با استفاده از نظریه بی سازمانی اجتماعی، با 506 نفر از کودکان خیابانی در پنج مرکز استانی تهران، مشهد، اهواز، شیراز و رشت مصاحبه به عمل آورد. یافته های تحقیق ایشان نشان داد که عواملی چون نارسایی نهادهای اجتماعی کننده ای مثل خانواده و مدرسه، فقر اقتصادی خانواده های کودکان خیابانی و ناتوانی آنها در انطباق با شیوه های زندگی شهرهای بزرگ، آلودگی و آسیب زا بودن محلات حاشیه شهری، فقدان نظارت کافی از سوی سازمان های مسئول و الگوهای نادرست کنش متقابل بین شهروندان و کودکان خیابانی، باعث شده اند تا پدیده کودکان خیابانی(که عمدتاً کودکان کار در خیابان هستند)، به عنوان مشکل در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور خودنمایی کند.
بنی اسدی(1393) تحقیقی با عنوان «بررسی انحرافات اجتماعی ناشی از بیکاری در شهر سمنان» انجام داده است. در این پژوهش، روش تحقیق با توجه به ماهیت موضوع ، پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش، بزهکاران زندانی در زندان مرکزی سمنان به تعداد 189 نفر و مسئولین و کارشناسان اداره کل زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی استان سمنان به تعداد 20 نفر می باشند. همچنین جهت کسب اطلاعات مناسب در ارتباط با بحث طلاق از کارشناسان دادگستری و وکلای پایه یک سمنان(15 کارشناس و 19وکیل پایه یک دادگستری) استفاده شده است. تعداد 126 نفر از بزهکاران زندانی مطابق با فرمول کوکران و طبق نمونه گیری تصادفی طبقه ای و کل کارشناسان به عنوان نمونه انتخاب و مورد آزمون قرار گرفتند . ابزاری که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته، مصاحبه و پرسشنامه میباشد که اطلاعات گردآوری شده با کدگذاری مربوطه توسط نرم افزار (spss)مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در این پژوهش از نظریه های خرده فرهنگی، مارکس، دیوید مانزا، کوهن، میلر، بی سازمانی اجتماعی، آنومی مرتون، بوم شناختی، بر چسب زنی و کنترل اجتماعی استفاده شده است. یافته های پژوهش حاضر عنوان می دارد که عدم فرصتهای شغلی، بیکاری، موجب شده است تا به مقدار زیادی، اعتیاد به مواد مخدر/ سرقت / بزهکاری/ انحرافات اخلاقی و فحشاء در بین افراد بوجود آید، ولی موجب نشده است تا به مقدار زیادی طلاق / نزاع و ستیزه (رفتارهای پرخاشگرانه) در بین افراد بوجود آید .
گلچین(1385) تحقیقی با عنوان « انحراف اجتماعي جوانان در آيينة پژوهش ها» انجام داده است. پژوهش هاي مذکور پس از غربال گري لازم به تعداد ٥٧ پژوهش محدود شدند و براساس ملاك هاي شكلي و محتوايي از پيش تعيين شده اي ، مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفتند و در مجمو ع ١٢ پژوهش براي ارزيابي نهايي انتخاب شد. در اين پژوهش ها در مجموع ٩٦٥ دختر و2459 پسر و بر روي هم جمعيتي بالغ بر ٣٤٢٤ نفر مورد مطالعه قرار گرفته اند.. نتايج نشان مي دهد کجروي و بزهکاري نوجوانان تحت تأثير يا در رابطه با عواملي همچون جنس، سن،پايگاه اجتماعي خانواده، درجة مذهبي بودن والدين، ميزان تماس افراد با دوستان کجرو، عضويت در گرو ههاي بزهکاري، وضعیت تحصیلي، ميزان تعلق به مدرسه، ميزان شرکت والدين در جلسات انجمن اولياء و مر بيان است. در این پژوهش از نظریه های آنومی اجتماعی دورکیم، فشار ساختاری مرتون، متغیر های الگویی پارسونز، خرده- فرهنگی کوهن ، بی سازمانی اجتماعی برگس، کنترل اجتماعی هیرشی ، برچسب زنی و پیوند افتراقی ساترلند استفاده شده ست. متغيرهايي که بيشترين تکرار و تأیيد را در ارتباط با ايجاد، زمینه سازي و تقو يت رفتار انحرافي و بزهکاري نوجوانان داشته اند به ترتيب عبارتند از : پايگاه اقتصادي- اجتماعي، ميزان ارتباط نوجوان با گروه دوستان ناهمنوا و تمايل و عضويت در آن گروه ها، نوع و ميزان نظارت و کنترل والدين بر رفتار نوجوانان و ميزان گسيختگي و نابساماني خانواده. تقريبًا در همة انواع کجروي، پسران بيش از دختران مرتکب رفتار انحرافي شده اند.
حجازی و همکاران(1384) تحقیقی با عنوان«عوامل موثر در بروز انحرافات اجتماعي از ديدگاه دانشجويان تحت پوشش کميتة امدادامام خميني(ره)»انجام داده است. نمونة پژوهشي شامل ۱۲۰ دانشجوي پسر و دختر تحت پوشش كميتة امداد است که با روش نمونه گيري طبق هاي تصادفي گزينش شده بودند داده ها از طريق پرسشنامة محقق ساخته که شامل ۴۸ گويه است گردآوري گرديد.این پژوهش توصيفي و از نوع پيمايشي مي باشد. در این پژوهش از نظریه های دورکیم، مرتون، ساترلند، شاوو و مک-گی استفاده شده است. يافته ها نشان مي دهند که از کل واريانس تبيين شده، 24.5 درصد را عامل خانواده و گروه همگنان، 22.21 درصد را عامل اعمال کنترل شديد، 22.16 درصد را عامل وضعيت اقتصادي، 21.47 درصد را عامل امور فرهنگي- آموزشي تبيين مي کند. نتايج نشان مي دهند که چهار عامل « خانواده و گروه همگنان» ، «اعمال کنترل شدید» ، «وضعیت اقتصادی» و «امور فرهنگی-آموزشی» 89/ 89 درصد واريانس متغيرهاي تحليل را تبيين مي کنند که در بين اين چهار عامل، عامل خانواده و گروه همگنان بالاترين ميزان تبيين واريانس انحرافات اجتماعي را دارد.
شاطریان و همکاران(1389) به بررسی «سنجش رابطه بين محل سكونت و انحرافات اجتماعي مطالعه موردي : محلات حاشيه نشين و غير حاشيه نشين شهر آران و بيدگل» پرداخته است. جامعه آماري تحقيق را كليه خانوارهاي ساكن در شهر آران و بيدگل تشكيل ميدهند. حجم نمونه با استفاده از فرمول كوكران 300 نفر تعيين گرديد. براي محله حاشيه نشين يحيي آباد تعداد 150 نفر و محلات غير حاشيه نشين نيز 150 نفر انتخاب و به صورت تفاوت ميانگينهاي دو متغير T تصادفي مورد پرسش گري قرار گرفتند.در این تحقیق از نظریه های زیمل، برگس، کنش پارسونز و تقسیم کار و نظم اجتماعی دورکیم استفاده شده است. نتايج آزمون محل سكونت پاسخ گويان و انحرافات اجتماعي را نشان ميدهد. يكي از يافته هاي اين تحقيق تاثير محل سكونت پاسخگويان به انحرافات اجتماعي بود. مي توان گفت كه تمامي ناهنجاري هاي اجتماعي به هر نحو كه از انسان سر بزند، داراي بستر زماني و مكاني منحصر به فرد است. به بيان ديگر، تمامي انحرافات و كجرويهاي اجتماعي داراي ظرف مكاني و زماني خاصي است كه آنها را از يكديگر متمايز مي سازد. از اينرو نوع، ميزان و نحوه ارتكاب انحراف اجتماعي ارتباط تنگاتنگي با مكان و زمان وقوع آن دارد. نكته حائز اهميت اينكه در اين تحقيق ثابت شد كه پاسخگويان در انتخاب محل انجام رفتارهاي انحرافي منطقي و سنجيده عمل مي كنند و مكان هايي خاص (مناطق حاشيه نشين) را بر مي گزينند. آزمون برابري ميانگينها اين موضوع را تاييد ميكند. ميانگين انحرافات اجتماعي در محله حاشيه نشين با 58/2 و در محلات غير حاشيه نشين 16/2 است. عامل ديگري كه رابطه معني داري با انحرافات اجتماعي داشت، تاثير متقابل ساختار كالبدي و نوع محل سكونت بود. عمده ترين نماهاي حاشيه نشيني چهره ظاهري آن است كه احساس وجدان انساني را مي آزارد. مقايسه ميانگين وضعيت كالبدي در دو محله حاكي از نازلتر بودن آن در محله حاشيه نشين مي باشد.
رحمان زاده(1389) تحقیقی با عنوان «تدوین مدل انتشار اطلاعات در زمینه انحرافات اجتماعی از طریق رسانه ملی ایران» انجام داده است . در این پژوهش از نظریه پرورش گربنر و اندیشه برجسته سازی کوهن استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که میان جامع نگري و دقت رسانه(نحوه اطلاع رسانی صدا و سیما)با تلقی مردم از حاکمیت، میزان مشارکت مردم، جلوگیري از ایجاد بحران، کاهش شایعه، ایجاد ارتباط مؤثر و رسیدن به کنش جمعی در جامعه، کاهش نابسامانی اجتماعی و مدیریت دروازه بانی خبر در صدا و سیما، رابطه معناداري وجود دارد. این همبستگی مستقیم و ضعیف است؛ همچنین میان جامع نگري و دقت رسانه(نحوه اطلاع رسانی صدا و سیما)و برجسته سازي خبر (زمان)در صدا و سیما، رابطه معناداري وجود دارد که این همبستگی معکوس اما ضعیف است. اما میان جامع نگري و دقت رسانه(نحوه اطلاع رسانی صدا و سیما) با افزایش افراد آگاه به عنوان سرمایه اجتماعی واحساس امنیت در جامعه، رابطه معناداري وجود ندارد.
نقیب السادات (1391) تحقیقی با عنوان «نقش امنیت اجتماعی در کاهش میزان انحرافات در بین دانش آموزان دختردوره متوسطه شهر شوش» پرداخته است. روش تحقیق، پیمایشی بوده و با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 304 نفر با روش نمونهگیري تصادفی سیستماتیک انتخاب شدند.در این پژوهش از نظریه های هیرشی، دورکیم، گیدنز، مازلو و پارسونز استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که بین میزان انحرافات اخلاقی و اجتماعی با متغیرهاي میزان رضایت اجتماعی، احساس امنیت و اعتماد بنیادین رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد.همچنین متغیرهاي بحران هویت اجتماعی، میزان انسجام و همبستگی اجتماعی و نیازهاي امنیتی با متغیر وابسته همبستگی منفی داشتهاند. بین متغیرهاي ناکافی بودن ابزارهاي تأمین امنیت با میزان انحرافات اخلاقی و اجتماعی رابطه معناداري وجود ندارد. میانگین میزان انحرافات اخلاقی و اجتماعی بر حسب پایگاه اقتصادي اجتماعی متفاوت از همدیگر بوده است. تحلیل رگرسیون نشانگر آن است که متغیرهاي مستقل9/ 23درصد از تغییرات میزان انحرافات اخلاقی و اجتماعی را تبیین نموده و بیشترین تأثیر را به ترتیب متغیر هاي میزان رضایت اجتماعی، میزان انسجام و همبستگی اجتماعی و نیازهاي امنیتی داشته اند.
مریجی(1390) به «بررسی نقش خانواده در کاهش انحرافات اجتماعی» پرداخته است.در این تحقیق نشان داده شدده که خانواده بیش از هر عامل دیگری توانایی حل معضل انحرافات را دارد. او یگانه عاملی است که می تواند جامعه را از انحرافات نجات داده و تا حدود زیادی این معضل را حل کند. اگر در شیوه تربیتی اش دو شیوه سختگیرانه و یا سهلذ گیرانه را در پیش گیرد، جامعه شاهد ناهنجاری های فراوانی خواهد شد که دستگاههای کنترل رسمی در جامعه توان مقابله با آن را ندارند. اما اگر خانواده به شیوه مقتدرانه روی آورد، فرزندانی فرهنگ پذیر تحویل جامعه می دهد که تقلیل آمار جرم و کجروی یکی از پیامد های آن است.
باستانی(1387) به «تأثیر فقر بر افزایش آسیب های اجتماعی» پرداخته است. در این مقاله از زاویه دید جرم شناسی، خصوصا جامعه شناسی جنایی، تاثیر فقر بر افزایش آسیب های اجتماعی را بررسی کرده و از نظریه های مکتب سوسیالیسم و تحققی بهره جسته است. نتایج نشان می دهد که کاستن از آسیبهای اجتماعی در هر جامعه در گرو شناخت عوامل موثر در بروز آنهاست. بدون شناخت این عوامل نمی توان برنامه مناسبی برای سالم سازی اجتماعی ترسیم و اجرا نمود. هرگزنمی توان به رابطه علیت تامه بین یک عامل اجتماعی و آسیب دست یافت و شاید هیچ پدیده اجتماعی به تنهایی آسیب زا نباشد.بلکه اقتران چندین عامل و نیز ضعف سیستم کنترل درونی و بیرونی به انحراف یک شخص می انجامد، از این رو فقر از عواملی است که در صورت تحقق عوامل دیگر به جرم منتهی شود.