user7-345

نام و نام خانوادگي دانشجو: سودابه محرمي
تاريخ وامضاء

اينجانب سودابه محرمي دانشجوي ورودي سال 1390 مقطع كارشناسي ارشد رشته جامعه شناسي گواهي مي‌نمايم چنانچه براساس مطالب پايان نامه خود اقدام به انتشار مقاله، كتاب، و … نمايم ضمن مطلع نمودن استاد راهنما، با نظر ايشان نسبت به نشر مقاله، كتاب، و … و به صورت مشترك و با ذكر نام استاد راهنما مبادرت نمايم.
نام ونام خانوادگي دانشجو: سودابه محرمي
تاريخ وامضاء
كليه حقوق مادي مترتب از نتايج مطالعات، آزمايشات و نوآوري ناشي از تحقيق موضوع اين پايان تامه متعلق به دانشگاه پيام نور مي باشد .
بهمن 1392
تقديم به:
پدرم
خسته‌ترين مهربان عالم، در آينه چشمان مردانه‌ات کودکي‌هايم را بدرقه کردی تا امروز به معناي تو برسم!
تقديم به همسر مهربانم:
که سهم من از زندگي دستان پرمهر تو شد!
و
تقديم به تک ستاره آسمان زندگي‌ام
پسرمکه کودکي گمشده‌ام را در چهره معصومش پيدا کردم.
تقدير
سپاس و قدرداني از:
اساتيد گرانقدرم
آقايان دکتر امير ملکي
دکتر محمدجواد زاهدي مازندراني
و سرکار خانم دکتر پروانه دانش
به پاس عاطفه سرشار و گرماي اميدبخش وجودشان که در اين سردترين روزگاران بهترين پشتيبان است!
به پاس قلب‌هاي بزرگشان که فريادرس است و سرگرداني و ترس در پناهشان به شجاعت مي‌گرايد! و به پاس محبت هاي بي دريغ‌شان که هرگز فروکش نمي‌کند!
و در پايان، بر خود لازم مي‌دانم از همراهي، راهنمايي و مساعدت‌هاي بي‌دريغ، استاد ارجمندم جناب آقاي يوسف بيانلو سپاسگذاري نمايم.
خوش‌تر آن باشد که سر دلبران گفته آيد در حديث ديگران
“بررسي جامعه‌شناختي کيفيت زندگي سرپرستان خانوار شهر زنجان در سال 1392″
چکيده
بيان مساله: با توجه به اينكه شناخت كيفيت زندگي خانوارها، يكي از موارد بسيار مهم در حوزه تعيين سبك زندگي كنشگران اجتماعي مي‌باشد، لذا پژوهش حاضر به دنبال مطالعه و بررسي جامعه‌شناختي کيفيت زندگي سرپرستان خانوارهاي شهرستان زنجان مي‌باشد. در واقع سوال اصلي تحقيق اين بوده كه وضعيت كيفيت زندگي خانواده‌ها و خانوارهاي شهرستان زنجان چگونه بوده و عوامل و فاكتورهاي موثر در تغيير كيفيت زندگي در بين سرپرستان خانوارهاي شهر زنجان چيست؟
روش‌شناسي تحقيق: پژوهش حاضر به صورت روش كمي انجام گرديده و با استفاده از شيوه پيمايشي اجرا گرديده است كه ابزار جمع‌آوري داده‌ها و اطلاعات پرسشنامه بوده است. جامعه آماري اين تحقيق كليه سرپرستان خانوارهاي شهرستان زنجان مي‌باشد که طبق نتايج آخرين سرشماري انجام‌ يافته(در سال 1390) تعداد آنها 110943 خانوار بوده كه با استفاده از فرمول كوكران، 390 خانوار به عنوان جمعيت انتخاب گرديده و سرپرستان آنها مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته‌اند.
به منظور تجزيه و تحليل داده‌ها، از نرم افراز SPSS استفاده گرديده و جهت بررسي فرضيات تحقيق، بر اساس سطح سنجش متغيرهاي مورد بررسي از روش‌هاي آماري توصيفي و استنباطي همانند ضرايب همبستگي(اسپيرمن، پيرسون و … ) و آزمون‌هاي آماري پارامتريك( آزمون t، تحليل واريانس و … ) استفاده گرديده است.
يافته‌هاي تحقيق: بر اساس تحليل داده‌هاي جمع‌آوري‌شده، بين اغلب متغيرهاي زمينه‌اي(همانند سن، سواد، تاهل و … ) با متغير سبك زندگي و مولفه‌هاي آن رابطه معنادار وجود داشت. همچنين بين متغيرهاي اعتماد اجتماعي، كيفيت زندگي و سبك زندگي و مولفه‌هاي آن رابطه معناداري وجود داشت.
واژگان کليدي:
کيفيت زندگي، سبک زندگي فرهنگي، محصولات فرهنگي، اوقات فراغت، سرپرستان خانوار.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کليات تحقيق
مقدمه ……….2
تعريف مساله و بيان سؤالهاي اصلي تحقيق……………………………………………………..4
ضرورت انجام تحقيق…………9
هدف ها……..12
فصل دوم: ادبيات تحقيق
بخش اول: مرور پیشینیه پژوهشی……..14
پيشينه خارجي……..14
پيشينه داخلي……..21
بخش دوم: مباني نظري تحقيق……..26
رويکردهاي مختلف به مفهوم کيفيت زندگي……..26
رويکرد پزشکي……..27
تبيين هاي روان شناختي……..28
رويکرد روان شناختي اجتماعي……..29
رويکرد کنش متقابل……..30
رويکرد جامعه شناختي……..31
ديدگاه بوم شناسي……..32
نظريه ي کنش اجتماعي پارسنز……..36
نظريه هاي مکتب تضاد……..39
مفهوم کيفيت زندگي از نگاه ساير نظريه پردازان……..40
ريف و سينگر……..40
فلاناگان……..42
کالمن……..42
گودمن……………………43
زیمل……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….43
تورشتاین وبلن…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………46
ماکس وبر………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..47
فهرست مطالب
عنوان صفحه
گافمن……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..48
جورج هربرت مید…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….50
آنتونی گیدنز…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….51
پیر بوردیو………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..52
نظریه سرمایه فرهنگی بوردیو……………………………………………………………………………………………………………………………………..52
مصرف و سليقه فرهنگي نخبه‌گرايانه……………………………………………………………………………………………………………………………53
نظريه‌ي بورديو در مورد اوقات فراغت………………………………………………………………………………………………………………………..54 نظريه ي بورديو درباره مصرف فرهنگي……………………………………………………………………………………………………………………….55
اعتماد اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………56
بخش سوم :چارچوب نظري……………………57
شاخص های کیفیت زندگی بر اساس نظریه های مختلف………………………………………………………………………………………………58
متغيرهاي عيني……..60
متغيرهاي ذهني……..65
فرضيه ها……..72
مدل نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..73
فصل سوم: روش شناسي
روش تحقيق……..75
ابزار گردآوري اطلاعات (تکنيک تحقيق)……..76
شيوهي اجرا……..76
سطح تحليل……..77
واحد تحليل……..78
قلمرو پژوهش……..78
روش ها و تکنيک هاي آماري……..78
تعاريف نظري و عملياتي مفاهيم……..79
تعريف نظري کيفيت زندگي و ابعاد آن……..79
تعريف عملياتي کيفيت زندگي……..80
تعريف متغيرهاي زمينه اي……..85
شناسايي متغيرهاي تحقيق……..87
فهرست مطالب
عنوان صفحه
جمعيت آماري و نمونه……..87
نمونه گيري……..88
حجم نمونه……..88
شيوهي انتخاب نمونه……..89
فصل چهارم: يافته هاي تحقيق
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………91
مشخصات عمومی پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………………………………………92
بخش سوم: آزمون فرضيه ها……109
فرضيه اول:……109
فرضيه دوم: ……114
فرضيه سوم:……119
فرضيه چهارم:……124
فرضيه پنجم:……129
فرضيه ششم:……131
فرضيه هفتم:……133
فرضيه هشتم:……133
بررسي و تحليل رگرسيون چندگانه: ……134
فصل پنجم: نتايج نهايي، پيشنهادها و محدوديتها
مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..138
بحث و نتيجه‌گيري………………………………………………………………………………………………………………………………………………….138
محدوديت هاي پژوهش……148
ارائه پيشنهادها………..149
منابع……150
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره یک ابعاد عيني و ذهني کيفيت زندگي………………………………………………………………………………………………………67
جدول شماره دو عامل هاي کيفيت زندگي و مبناي نظري آنها……………………………………………………………………………………….68
جدول شماره 1 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضعيت سني آنها…………………………………………………………………………….92
جدول شماره 2 توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب وضعيت جنسي آنها……………………………………………………………………….93
جدول شماره 3 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضعيت تأهل آنها…………………………………………………………………………….94
جدول شماره 4 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضيت مالکيت مسکن آنها……………………………………………………………….95
جدول شماره 5 توزيع فراواني پاسخگويان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………96
جدول شماره 6 توزيع فراواني پاسخگويان براساس ميزان تحصيلات آنها……………………………………………………………………….97
جدول شماره 7 توزيع فراواني پاسخگويان براساس ميزان تحصيلات همسر آنها……………………………………………………………….98
جدول شماره 8 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضعيت شغلي آنها…………………………………………………………………………..99
جدول شماره 9 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضعيت شغلي همسر آنها……………………………………………………………….100
جدول شماره 10 توزيع فراواني پاسخگويان براساس ميزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101
جدول شماره 11 توزيع فراواني پاسخگويان براساس ميزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………….102
جدول شماره 12 توزيع فراواني پاسخگويان براساس طبقه اقتصادي – اجتماعي آنها……………………………………………………….103
جدول شماره 13 توزيع فراواني پاسخگويان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104
جدول شماره 14 توزيع فراواني پاسخگويان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105
جدول شماره 15 توزيع فراواني پاسخگويان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106
جدول شماره 16 توزيع فراواني پاسخگويان براساس تعداد اعضاء فعلي خانواده آنها……………………………………………………….107
جدول شماره 17 توزيع فراواني پاسخگويان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108
جدول شماره 18 جدول توصيفي مربوط نمره کيفيت زندگي بر حسب محل سکونت……………………………………………………..109
جدول شماره 19 ميانگين نمره كيفيت زندگي بر حسب محل سكونت…………………………………………………………………………..109
جدول شماره 20 جدول توصيفي مربوط ميانگين نمرات ابعاد و مولفه‌هاي کيفيت زندگي بر حسب محل سکونت………………111
جدول شماره 21 جدول نتايج اجراي آزمون تحليل واريانس براي بررسي رابطه بين مولفه‌هاي كيفيت زندگي و محل سكونت………111
جدول شماره 22 جدول توصيفي مربوط نمره کيفيت زندگي بر حسب ” گروههای سنی “…………………………………….114
جدول شماره 23 ميانگين نمره كيفيت زندگي بر حسب “ميزان سن و گروه‌هاي سني”……………………………………………………114
جدول شماره 24 جدول توصيفي مربوط ميانگين نمرات ابعاد و مولفه‌هاي کيفيت زندگي بر حسب گروه‌هاي سني…………….116
جدول شماره 25 جدول نتايج اجراي آزمون تحليل واريانس براي بررسي رابطه بين مولفه‌هاي كيفيت زندگي و گروه‌هاي سني مختلف…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..116
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره 26 ميانگين نمره كيفيت زندگي بر حسب ميزان تحصيلات………………………………………………………………………………119
جدول شماره 27 جدول توصيفي مربوط ميانگين نمرات ابعاد و مولفه‌هاي کيفيت زندگي بر حسب ميزان سواد…………………………..119
جدول شماره 28 جدول توصيفي مربوط ميانگين نمرات ابعاد و مولفه‌هاي کيفيت زندگي بر حسب ميزان سواد………………………….121
جدول شماره 29 جدول نتايج اجراي آزمون تحليل واريانس براي بررسي رابطه بين مولفه‌هاي كيفيت زندگي و سطح سواد و تحصيلات………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 121
جدول شماره 30 رابطه بين متغير ” کيفيت زندگي” و متغير “نوع شغل پاسخگويان” ……………………………………………………..124
جدول شماره 31 ميانگين نمره كيفيت زندگي بر حسب نوع شغل…………………………………………………………………………………124
جدول شماره 32 جدول توصيفي مربوط ميانگين نمرات ابعاد و مولفه‌هاي کيفيت زندگي بر حسب نوع شغل…………………….126
جدول شماره 33 جدول نتايج اجراي آزمون تحليل واريانس براي بررسي رابطه بين مولفه‌هاي كيفيت زندگي و نوع شغل…..126
جدول شماره 34 آماره‌هاي توصيفي و ميانگين نمره كيفيت زندگي بر حسب جنسيت……………………………………………………..129
جدول شماره 35 رابطه بين متغير ” کيفيت زندگي” و متغير “جنسيت”…………………………………………………………………………129
جدول شماره 36 آماره‌هاي توصيفي و ميانگين نمره مولفه‌هاي كيفيت زندگي بر حسب جنسيت………………………………………130
جدول شماره 37 رابطه بين مولفه‌هاي متغير كيفيت زندگي و جنسيت……………………………………………………………………………130
جدول شماره 38 رابطه بين متغير ” کيفيت زندگي” و متغير “سبک زندگي” …………………………………………………………………131
جدول شماره 39 رابطه بين متغير ” کيفيت زندگي” و متغير “مصرف فرهنگي” …………………………………………………………….132
جدول شماره 40 رابطه بين متغير ” کيفيت زندگي” و متغير “اوقات فراغت” ………………………………………………………………..132
جدول شماره 41 رابطه بين متغير ” کيفيت زندگي” و “اعتماد اجتماعي”………………………………………………………………………133
جدول شماره 42 رابطه بين متغير ” کيفيت زندگي” و ” پايگاه اجتماعي – اقتصادي”……………………………………………………..133
جدول شماره 43 روش به كار گرفته‌شده براي انجام تحليل رگرسيون چندگانه……………………………………………………………….134
جدول شماره 44 خلاصه نتيجه مدل به كار گرفته‌شده براي تحليل رگرسيون چندگانه …………………………………………………..134
جدول شماره 45 نتايج آزمون تحليل واريانس(ANOVA) براي رگرسيون چندگانه ……………………………………………………….134
جدول شماره 46 نتايج اصلي و نهايي تحليل رگرسيون چندگانه ………………………………………………………………………………….135
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار شماره 1 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضعيت سني آنها ……………………………………………………………………………92
نمودار شماره 2 توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب وضعيت جنسي آنها………………………………………………………………………..93
نمودار شماره 3توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضعيت تأهل آنها……………………………………………………………………………..94
نمودار شماره 4 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضيت مالکيت مسکن آنها………………………………………………………………..95
نمودار شماره 5 توزيع فراواني پاسخگويان براساس متراژ منزل محل سکونت آنها……………………………………………………………..96
نمودار شماره 6 توزيع فراواني پاسخگويان براساس ميزان تحصيلات آنها……………………………………………………………………….97
نمودار شماره 7 توزيع فراواني پاسخگويان براساس ميزان تحصيلات همسر آنها………………………………………………………………98
نمودار شماره 8 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضعيت شغلي آنها………………………………………………………………………….99
نمودار شماره 9 توزيع فراواني پاسخگويان براساس وضعيت شغلي همسر آنها………………………………………………………………100
نمودار شماره 10 توزيع فراواني پاسخگويان براساس ميزان درآمد آنها…………………………………………………………………………..101
نمودار شماره 11 توزيع فراواني پاسخگويان براساس ميزان درآمد همسر آنها………………………………………………………………..102
نمودار شماره 12 توزيع فراواني پاسخگويان براساس طبقه اقتصادي – اجتماعي آنها………………………………………………………103
نمودار شماره 13 توزيع فراواني پاسخگويان براساس منطقه محل سکونت آنها……………………………………………………………….104
نمودار شماره 14 توزيع فراواني پاسخگويان براساس تعداد فرزندان دختر آنها………………………………………………………………..105
نمودار شماره 15 توزيع فراواني پاسخگويان براساس تعداد فرزندان پسر آنها………………………………………………………………….106
نمودار شماره 16 توزيع فراواني پاسخگويان براساس تعداد اعضاء فعلي خانواده آنها……………………………………………………….107
نمودار شماره 17 توزيع فراواني پاسخگويان براساس محل سکونت آنها………………………………………………………………………..108
نمودار شماره 18 نمره “كيفيت زندگي” بر حسب “محل سكونت”………………………………………………………………………………110
نمودار شماره 19 ميانگين نمره “كيفيت زندگي” بر حسب “گروههای سنی”………………………………………………………………….115
نمودار شماره 20 ميانگين نمره “كيفيت زندگي” بر حسب “ميزان تحصيلات”……………………………………………………………….120
نمودار شماره 21 ميانگين نمره “كيفيت زندگي بر حسب “نوع شغل پاسخگويان”………………………………………………………….125
فصل اول:
کليات تحقيق
مقدمه
زندگي موهبتي الهي است که انسان‌ها در طول عمر خويش از آن بهره‌مند مي‌شوند. قرن حاضر شاهد تغييرات چشمگيري در مورد ديدگاه آدمي نسبت به زندگي بوده است. در اين قرن تنها حفظ زندگي به ‌‌شکل معمول مطلوب نبوده، بلکه ارتقاء کيفيت زندگي در زمينه‌هاي متعدد تلاش اساسي جوامع تلقي مي‌شود. داشتن کيفيت زندگي مطلوب همواره آرزوي بشر بوده و است. در ابتدا اين آرزو به بهبود وضعيت‌هاي ظاهري افراد از قبيل ميزان درآمد، تحصيلات، سلامتي جسمي و مسکن محدود بود. ولي اکنون به طيف‌هاي وسيعي از جمله متغيرهاي کيفي و ذهني توجه مي‌شود. کيفيت زندگي به دليل گسترش روند صنعتي‌شدن و پيشرفت فناوري که توجه به بعد کمي زندگي انسان را مد نظر قرار مي‌دهد و همچنين بدنبال غفلت از جنبه‌هاي کيفي زندگي انسان طي چند دهه گذشته در کشورهاي غربي بحث کيفيت زندگي مورد توجه انديشمندان و متفکران علوم انساني قرار گرفت.
پروژه حاضر در کنار تعريف مفهوم کيفيت زندگي و با گريزي به ابعاد مختلف کيفيت زندگي به بررسي کيفيت زندگي و رابطه آن با سبک زندگي فرهنگي نيز مي‌پردازد تا از اين طريق به تعريفي مشخص و شيوه‌اي دقيق در سنجش کيفيت زندگي شهري دست يابد و در راستاي ارتقاء آن قدم بردارد. در اين پروژه شهرزنجان را، که همچون اکثر شهرهاي داخل و خارج از کشور داراي مناطقي با فاصله طبقاتي است و اين امر کيفيت زندگي متفاوتي را بين مناطق مختلف شهر موجب شده است، به‌عنوان نمونه موردي مد‌نظر قرار گرفته است.
به هر حال مشخص است که کيفيت زندگي داراي معاني مختلفي نزد افراد متفاوت است که اين افراد بسته به متغيرهاي طبقه‌ي اجتماعي، جنس، سن، محل سکونت، وضعيت تاهل، وضعيت اشتغال و … تعاريف متفاوتي از کيفيت زندگي دارند.
همه انسانها از آغاز حيات خود در جست و جوي بهبود بخشيدن به کيفيت زندگي‌شان بوده اند، اما در دوران معاصر کيفيت زندگي به موضوع مطالعه‌ي دانشمندان تبديل شده است، زيرا آنها به اين واقعيت پي برده‌اند که آينده‌ي جامعه در گرو شناسايي عواملي است که بر شرايط زندگي انسانها تاثير مي‌گذارد(صادقي، 1383).
تاريخچه پيدايش مفهوم کيفيت زندگي به دوران ارسطو در 385 سال قبل از ميلاد مسيح باز مي‌گردد. در آن دوران ارسطو «زندگي خوب» يا «خوب انجام دادن کارها» را به معني شاد بودن در نظر گرفته است، ليکن در عين حال به تفاوت مفهوم شادي در افراد مختلف پرداخته است و ذکر نموده است. سلامتي که باعث شادي در يک فرد بيمار ميشود با ثروت که فرد فقيري را شاد مي‌کند يکسان نيست و به‌طور مشخص بيان نموده است که شادي نه تنها براي افراد مختلف معاني متفاوتي دارد بلکه براي يک فرد نيز در شرايط متفاوت معني يکساني نخواهد داشت. به هر‌حال در آن زمان شادي يا شادمانه زيستي معادل با آنچه که امروز کيفيت زندگي نام دارد تلقي ميشد؛ ولي اصطلاح «کيفيت زندگي» تا قرن بيستم مورد استفاده قرار نگرفته بود(نجات، 1387).
واژه کيفيت زندگي در سال 1920 ميلادي توسط پيگو در کتاب اقتصاد و رفاه، مورد استفاده قرار گرفت. از دههي 1930 محققان مختلف علمي به تحقيق، تحليل، سنجش و اهميت کيفيت زندگي در مناطق مختلف جغرافيايي روي آوردند و سعي در تبيين کيفيت زندگي در مناطق شهري و ايالات متحده و هم‌چنين مربوط به ملت‌هاي مختلف در ايالات متحده مورد ارزيابي قرار دهند. تاريخچه پژوهش در کيفيت زندگي به تحقيقات جامعه‌شناختي برميگردد و در زمينه بهداشت رواني از دهه 1960 ميلادي به دنبال نهضت مؤسسه زدايي آغاز گرديده است(زکي، 1387).
گرچه مفهوم کيفيت زندگي از اواخر قرن بيستم مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفته است، اما ريشه‌هاي آن در جامعه‌شناسي را مي‌توان تا اواسط قرن بيستم پي گرفت. در جامعه‌شناسي اولين اثر مهم درباره کيفيت زندگي از آگبرن (1946) ميباشد که درباره حيات روستايي در ايالات متحده نوشته شده است. در دهه 1960 هنگامي که جامعه‌شناسان عليه چيرگي شاخص‌هاي اقتصادي واکنش نشان دادند، مفهوم کيفيت زندگي در پژوهش‌هاي اجتماعي اهميت يافت اما تا آن هنگام تمام شاخص‌هاي کيفيت زندگي، عيني بودند. در دهه 1970 شاخص هاي ذهني هم براي سنجش کيفيت زندگي اضافه شدند. اولين بار کمپبل و همکاران در اثر خود در سال 1976 به شاخص‌هاي ذهني و روان‌شناختي کيفيت زندگي توجه کردند (کمپبل، 1976).
مراکز تحقيقاتي گوناگوني هم‌اکنون به سنجش کيفيت زندگي در سطح ملي و بين‌المل مي‌پردازند. در ايالات متحده آمريکا از دهه 1960 انستيتو تحقيقات اجتماعي در دانشگاه ميشيگان و مرکز نظرسنجي شيکاگو کيفيت زندگي را ميسنجند و از سال 1995 با تأسيس انجمن بين المللي پژوهش‌هاي کيفيت زندگي، سنجش اين مفهوم به خوبي نهادينه شده است (فيليپس، 2006).
توجه به مفهوم کيفيت زندگي در مجامع علمي و نيز در ميان سياست‌گذاران روبه فزوني است و اين مفهوم در بسياري از حوزه‌هاي علوم‌ اجتماعي و بهداشتي مورد استفاده قرار ميگيرد. به واقع مي‌توان گفت که کيفيت زندگي مفهومي بين رشته‌اي در علوم اجتماعي است.
توجه به مفهوم کيفيت زندگي مرهون رشد ديدگاه‌هاي کمتر اقتصادي درباره کيفيات زندگي اجتماعي است. مفهوم کيفيت زندگي سعي ميکند شرايط زندگي مردم را در زمينه اجتماعي خود آنها بررسي کند. به همين دليل شاخص‌‌‌هايي را براي سنجش اين مفهوم انتخاب ميکند که وابستگي زيادي به زمينه پژوهش دارند(نوغاني، 1388).
تعريف مساله و بيان سؤالهاي اصلي تحقيق
کيفيت زندگي از مسايل پيش روي جهان امروز و از مباحث اساسي در تکوين سياست‌گذاري اجتماعي به شمار مي‌رود. بدون شک در طول سه دهه اخير، کيفيت زندگي، به عنوان جانشيني براي رفاه مادي، به اصلي‌ترين هدف اجتماعي کشورهاي مختلف تبديل شده است. امروزه کيفيت زندگي، يکي از چارچوب‌هاي نظري مورد قبول در بررسي شرايط زندگي جوامع مختلف به شمار مي‌رود. مطابق آمارهاي موجود، نزديک به نيمي از مردم جهان، ساکن شهرها مي‌باشند و انتظار افزايش آن در دهه‌‌هاي آينده وجود دارد، در حالت کلي اين موضوع را مي‌توان ناشي از تلاش مردم براي ارضاي نيازهاي خود و وجود امکانات مناسب زندگي شهري در شهرها دانست. شهر به عنوان يک سامانه داراي عناصر گوناگوني است و به صورت مداوم بر آنها اثر مي‌گذارد و يا از آنها تاثير مي‌پذيرد. اين سامانه داراي تقسيمات کوچکتري زير عنوان محله مي‌باشد. اين پژوهش با بهره‌گيري از ابعاد مختلف کيفيت زندگي به بررسي وضعيت کيفيت زندگي سرپرستان خانوار ساکن در محله‌هاي مختلف شهر زنجان مي‌پردازد.
گرچه مفهوم کيفيت زندگي کاربردهاي فراواني دارد، اما ارايه تعريفي روشن و جامع براي آن دشوار است چون در زمينه‌هاي گوناگون و با کاربردهاي متفاوتي به کار گرفته شده است. خود مردم معمولاً تصوير روشني از کيفيت زندگي خود در ذهن دارند. آنها معمولاً ميدانند که اگرچه شرايطي رخ دهد در زندگي احساس خوشبختي خواهند داشت. به عنوان مثال درآمد بيشتر، داشتن خانه (يا خانه بزرگتر) اتومبيل خوب، تعطيلات فراوان و غيره. همچنين مردم معمولاً به صراحت ميگويند که اگرچه شرايطي رخ دهد، همگان احساس خوشبختي (کيفيت زندگي جمعي) خواهند کرد. به عنوان مثال وجود محله يا شهري آرام و زيبا، نبود ترافيک، نبود بيکاري و فقر، وجود امکانات درماني براي همه و غيره.
در واقع در هنگام تعريف کيفيت زندگي، از آنجايي که قرار است وضعيت مطلوب تصوير شود تا موقعيت کنوني با آن مقايسه شود، مسأله تا حدي فلسفي ميشود. هنوز فلاسفه توافقي درباره شهر آرماني، جايي‌که همگان در آن خوشبخت هستند، ندارند. چنين بحثي اساساً ريشه‌هاي ايدئولوژيک و ديني دارد چرا که قرار است خوب و بد را تعيين کند.
نکته ديگر آنکه هنوز فلاسفه توافقي درباره افضل بودن برابري يا عدالت ندارند. آيا دولت بايد از ناتوانان حمايت کند؟ کدام جامعه بهتر است؟ جامعه‌اي که در آن افراد آزادند تا کام خود را برآرند يا جامعه‌اي که دولت در آن اعمال قدرت ميکند و از حقوق همگاني حفاظت ميکند؟
آيا شرايط براي همگان بايد برابر باشد، آيا تمام انواع نابرابري مذموم است؟ به هرحال تعاريفي که هم‌اکنون ارايه ميشود بازتاب کيفيات و کميابي مطلوب جامعه انساني است که البته مي‌تواند در طول زمان تغيير کند.
ويژگي مفهوم کيفيت زندگي آن است که ميتواند شامل تمام کيفيات (مفاهيم) جامعه‌شناختي شود. يعني گستره بزرگي از مفاهيم جامعه‌شناختي ميتوانند در چتر کيفيت زندگي قرار بگيرند. اما وجه مهم اين مفهوم آن است که معمولاً براي بررسي عملکرد و نتايج سياست‌ها و برنامه‌ها مورد استفاده قرار ميگيرد به همين خاطر معمولاً در هر زمينه بنابر انتظارات سياست‌گذاران و مجريان برنامه‌هاي اجتماعي تعريف ميشود. برخي مؤلفان کيفيت زندگي را تنها احساس خوشبختي دانسته اند(ميلبراث، 1978).
سازمان بهداشت جهاني کيفيت زندگي را بهزيستي در حوزه‌هاي اجتماعي، رواني و فيزيکي مي‌داند و آن را چنين تعريف ميکند: «کيفيت زندگي ادراک فرد از موقعيت زندگي خود در چهارچوب نظام‌هاي فرهنگي و ارزشي است که در آن زندگي ميکند و با اهداف، معيارها، و دغدغه‌هاي او رابطه دارد. اين امر بسيار گسترده است و به شيوه‌اي پيچيده تحت تأثير سلامت فيزيکي، حالت رواني، و ميزان استقلال و روابط او با جنبه‌هاي مهم محيط وي قرار دارد(هوکوگروپ، 1993).
با توجه به تعاريف ارائه شده، مي‌توان گفت که اصولاً کيفيت زندگي مفهومي پيچيده و چندبعدي است که با وضعيت جمعيت در يک مقياس جغرافيايي خاص(مانند روستا، شهر، و يا کشور) در رابطه است و از اين رو، هم به شاخص‌هاي ذهني يا کيفي و هم به شاخص‌هاي عيني و کمي متکي است(کوکبي، ۱۳۸۵).
استان زنجان که از آن به عنوان فلات زنجان نيز نام برده مي شود، در قسمت مرکزي و شمال غربي کشور، و مابين35 درجه و 25 دقيقه تا 37 درجه و15 دقيقه عرض شمالي و 47درجه و 1 دقيقه تا 49 درجه و 52 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ واقع شده است. اين استان با هفت استان هم‌مرز مي‌باشد به طوريکه از شمال به شهرستان خلخال از استان اردبيل، و شهرستان رودبار از استان گيلان، از شمال شرقي و شرق به شهرستان‌هاي تاکستان و بوئين زهرا و قزوين از استان قزوين، از جنوب به شهرستان همدان از استان همدان، از جنوب غربي به شهرستان بيجار از استان کردستان و از مغرب به شهرستان تکاب از استان آذربايجان غربي و از شمال غرب به شهرستان‌هاي ميانه و هشترود از استان آذربايجان شرقي محدود است. وسعت استان حدود 21848 کيلومتر مربع و تراکم نسبي در استان 42 نفر در هر کيلومتر مي باشد. به اين ترتيب در مقايسه با ميانگين مساحت استان‌هاي کشور (65920کيلومتر مربع)، استان زنجان در رديف استانهاي کوچک از نظر وسعت قلمرو دارد و سهم نسبي استان از مساحت کل کشور 34/1درصد مي‌باشد.
شهرستان زنجان از شمال به بخش‌هاي آق‌کند و هشت جين از شهرستان خلخال، از شمال شرقي به ماسوله، فومن، رشت و شهرستان رودبار زيتون، از شرق به بخش هاي سيردان، تاکستان، آوج از استان قزوين، از جنوب به کبوتر آهنگ از استان همدان، از جنوب غربي به شهرستان بيجار، از مغرب به تکاب و از شمال غربي به قره آقاج و ميانه محدود است و رودخانه قزل اوزن با گردش خود حد طبيعي اين شهرستان را تعيين نموده و وسعت اين شهرستان بالغ بر 6763 کيلومتر مربع مي‌باشد. از نظر توپوگرافي شهرستان زنجان منطقه‌اي است کوهستاني که بصورت فلات مرتفعي خودنمايي مي‌کند و در اثر تجزيه رودخانه جلگه‌هاي حاصلخيز مستقلي را تشکيل داده است. ناهمواري‌هاي شهرستان در اين مقوله به کوه‌هاي زنجان شمالي و کوه‌هاي زنجان جنوبي تقسيم گرديده است که از نظر تقسيمات جغرافيايي، رشته کوههاي زنجان شمالي ادامه رشته کوه‌هاي البرز و کوه‌هاي زنجان جنوبي جزئي از رشته کوه‌هاي منفرد مرکزي است. جهت کوه‌ها بطور طبيعي از شمال غربي به جنوب شرقي ممتد بوده و دره زنجان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌رود برزخي را ميان رودخانه قزل اوزن سفلي و عليا بوجود آورده و بخش‌هاي قره پشتلو و طارم عليا در منطقه رشته کوه‌هاي زنجان شمالي واقع شده است.

شهرستان زنجان با قدمت تاريخي کهن مرکز استان ميباشد و براساس آمارگيري سال 90 داراي 386851 نفر جمعيت است. زبان اهالى استان زنجان نيز مانند نژاد آن‌ها يک دست نيست و در طول تاريخ دست خوش تغيير و تحولات فراوان شده ولى آن‌چه مسلم است اين که زبان اهالى بومى استان، پيش از هجوم اقوام مغول فارسى بوده است. در صورالاقاليم آورده شده که “زبانشان زنگان پهلوى راست است”. پس از استقرار اقوام ترک در اين منطقه و مهاجرت‌هايى که از سوى نژاد ترک آذرى انجام گرفته، مخلوطى از زبان‌هاى ترکى، جغتايى، ترکى آذرى و زبان فارسى که کلمات زبان کردى نيز در آن وجود دارد، تشکيل شده که هم‌اکنون نيز رايج است. در حال حاضر به علت هم‌جواري اين شهر با پايتخت استفاده از لغات فارسى در مکالمات روزمره مردم منطقه مرسوم شده و مردم استان زنجان در اداره‌ها، مدارس و مکان هاى عمومى به زبان فارسى و در مکالمه‌هاي روزمره و محلى به زبان ترکى صحبت مى کنند.
تنوع ويژگي‌هاي طبيعي، اجتماعي، اقتصادي، و فضايي – کالبدي باعث شده است که هر ناحية داراي ويژگي‌ها، امکانات، استعدادها و نيز تنگناها و محدوديت‌هاي خاص خود و به همين ترتيب، با قرار داشتن در سطحي معين از توسعه وسازمان يافتگي، داراي اولويت‌ها و نيازهايي خاص باشد.
با توجه به مطالب عنوان شده، بررسي جامعه‌شناختي کيفيت زندگي و ابعاد آن در مناطق شهري زنجان در چارچوب تعريف سازمان بهداشت جهاني از کيفيت زندگي به عنوان موضوع اين پژوهش انتخاب شده است. در حقيقت سه سؤال اساسي اين تحقيق را ميتوان به صورت زير بيان کرد:
وضعيت کيفيت زندگي و ابعاد آن در مناطق مختلف شهرستان زنجان چگونه است و آيا تفاوتي بين کيفيت زندگي اين مناطق وجود دارد؟
چه رابطه‌اي بين سبک زندگي فرهنگي و کيفيت زندگي وجود دارد؟
کدام خصوصيات فردي تغييرات کيفيت زندگي در شهر زنجان را تبيين مي‌کنند؟
ضرورت انجام تحقيق
از اوائل دههي 1970 سنجش نابرابري‌هاي منطقه‌اي در چارچوب جامعه‌شناسي توسعه با توجه به تشديد فاصلهي ميان جوامع توسعه يافته و در حال توسعه مورد توجه زيادي قرار گرفت و پيشرفت‌هاي مهمي نيز در زمينه شاخص‌سازي براي اين سنجش و کمي کردن شاخص‌ها و اندازه‌گيري نابرابري‌ها، به ويژه از طريق مقايسه سطح زندگي در مناطق مختلف، ابداع شد. يکي از نخستين مدل‌هاي روش‌شناختي در اين زمينه مدل اندازه‌گيري سطح زندگي در لهستان است که در سال 1974 از سوي لوشينويچ ابداع شد)زاهدي مازندراني، 1382 ).
يک جز مهم همه کوشش‌هايي که از 1977 به بعد در خصوص مطالعه نابرابري‌ها صورت گرفته نوآوري‌هاي روش‌شناختي براي تدقيق بيشتر درک و نمايش نابرابرهاست. نخستين کوشش روش‌شناختي در اين زمينه اثر برجستهي ديويدم. اسميت است به نام (علف کجا سبزتر است؟) که در آن کوشش شده است که از ديدگاهي جغرافيايي با تعريف شاخص‌هاي ويژه و استاندارد کردن و جمع‌پذير کردن ارزش هر يک از اين شاخص‌ها به مقايسه نابرابري‌هاي منطقه‌اي در بين ملت‌ها، مناطق، نقاط شهري در کشورهايي منتخب از 3 گروه کشورهاي پيشرفته، سوسياليستي و در حال توسعه بپردازد(همان، 260).
همچنين انتشار سلسله گزارش‌هاي سالانهي «توسعه انساني، از سوي برنامهي عمران ملل متحد در سال1990موجب ارتقاء رويکرد عمومي به سنجش نابرابري‌ها شد. رويکرد توسعه انساني که شفافيت يافته‌ترين رويکرد به مفهوم توسعهي اجتماعي است «کيفيت زندگي» را بر مبناي کاهش فقر، گسترش دسترسي به تسهيلات رفاهي و زيربنايي، افزايش اشتغال، گسترش آموزش و پرورش، افزايش عدالت اجتماعي، گسترش حقوق اقليت‌ها و افزايش يکپارچگي اجتماعي در کل جامعه تعريف ميکند، اولاً مبناي اندازه‌گيري نابرابري (در سطح ملت ها) را از يک وضعيت تک‌عاملي (فقط شاخص رشد) به يک وضعيت چند عاملي ارتقاء بخشيده و ثانياً رويکرد روش‌شناختي به سنجش نابرابري‌ها را پيچيده‌تر و کامل‌تر کرده است(همان،260 و 29).
تئوري‌ها و مطالعات تجربي کيفيت زندگي عمدتا از جوامع غربي نشأت گرفته‌اند. مطالعات کيفيت زندگي در کشورهاي در حال توسعه و به تبع آن‌ در ايران به طور قابل توجهي کمياب هستند. مفهوم کيفيت زندگي در ايران تا به حال در مورد بيماران مبتلا به بيماري خاص مورد مطالعه قرار گرفته است. اما کمتر کوششي در جهت سنجش کيفيت زندگي در معناي عام آن به چشم مي‌خورد. در نظر سنجي که سازمان صداوسيما از مردم تهران درباره کيفيت زندگي انجام داد صرفا رضايت از محل زندگي معرفي شد ولي در بررسي کيفيت زندگي بايد همه ابعاد و شاخص‌هاي اين متغير مورد توجه و مطالعه قرار گيرد. کيفيت زندگي بايد جامع و شامل عوامل و جنبه‌هاي مختلف از جمله عوامل فيزيکي و ساختماني، جسماني، اجتماعي و همچنين برداشت‌ها و تجربيات افراد از کيفيت زندگي باشد. به لحاظ آکادميک، مفهوم کيفيت زندگي به عنوان يک زمينه تحقيقي از اوايل دهه 1960 ميلادي مطرح شد.
شهرنشيني در کشور ما به سرعت در حال رشد است که اين پديده (پديده مهاجرت به شهرها) در مورد شهر زنجان نيز صدق مي کند. با اين وجود، فرصت‌ها، منابع و امکانات مورد نياز براي توسعه و تامين نيازهاي انساني به طور مناسبي در شهرها تامين نشده است. علاوه بر اين، مطالعات چنداني در خصوص کيفيت زندگي شهري در ايران صورت نگرفته است، که اين وضع يکي از انگيزه‌هاي انجام اين مطالعه را شکل ميدهد. از اين رو اين مطالعه سعي دارد اطلاعات مفيدي را در زمينه بهبود وضعيت کيفيت زندگي شهري بدست آورد و با نگاهي چند بعدي و چند متغيره به سنجش کيفيت زندگي در مناطق مختلف شهر زنجان بپردازد.
با توجه به اينکه جامعه ما به اصطلاح يک جامعه «در حال گذار و رو به توسعه» ميباشد و شهرستان زنجان نيز به عنوان يک بخش از اين جامعه بزرگ است. پس هر روز شاهد تغيير و تحولات زيادي ميباشد که اين تغييرات ميتوانند در ساخت اجتماعي جامعه مؤثر باشند و عملکرد منفي آنها ميتواند باعث پايين آمدن کيفيت زندگي و بالا رفتن روحيه فردگرايي و بيگانگي اجتماعي شود. در اين راستا بايد خاطرنشان ساخت همانطور که «از کمپ» تأکيد مي‌کند. اين دست مطالعات از مهم‌ترين ابزارهاي تصميم‌گيري‌هاي دولتي است(از کمپ، 1373).
در جوامع پيشرفته صنعتي که دولت از جمله اهداف خود را ارتقاء کيفيت زندگي مردم و فراهم آوردن زمينه‌هاي بهروزي مردم ميخواند چنين تحقيقاتي لازمه ارزيابي دولت از عملکرد خود و وقوف بر عوامل نارضايتي مردم و تلاش براي زدودن يا کاهش آنهاست. از همين رو از اواسط دهه 1960 که بررسي کيفيت زندگي مردم در اين جوامع پا گرفته است دولت‌ها قوياً از انجام مرتب اين سنجش‌ها چه به صورت مقطعي و چه به صورت طولي و سالانه حمايت کرده، در سياست‌گذاريها و برنامه‌ريزي‌هاي اجتماعي خود به يافته‌ها و نتايج آن تحقيقات تمسک مي‌جويند. در کشورهاي در حال توسعه هم حتي اگر دولت‌ها هدف کوتاه‌مدت خود را ارتقاء کيفيت زندگي مردم ندانند، ثبات سياسي خود دولت مستلزم اين دست مطالعات و وقوف بر عوامل اجتماعي نارضايتي مردم است، زيرا نارضايتي گسترده همواره آبستن و زمينه ساز ناآرامي و تشنجات سياسي است. به قول اينگلهارت: «سطح پايين رضايت از زندگي و نبود نشاط اجتماعي به گرايش‌هاي منفي نسبت به کل جامعه کشيده ميشود، پيامدهاي سياسي وخيمي دارد»(اينگلهارت،1373).
گذشته از اين پيشبرد و تحقق توسعه اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي پايدار که تقريباً استراتژي و هدف بلند‌مدت تمام کشورهاي در حال توسعه است پاي اين دست تحقيقات را به ميان مي‌کشد. به قول اينگلهارت: «دوره‌هاي طولاني برآورده نشدن آرزوها و انتظارات موجب ظهور نگرش‌هاي بدبينانه‌اي ميشود که (با فرآيند جامعه پذير) از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌شود»(همان،33).
گسترش چنين روحيه بدبينانه‌اي هر چه بيشتر به انفعال اجتماعي دامن ميزند. از اين رو پيشبرد استراتژي توسعه مستلزم اين دست پژوهش‌ها و وقوف دقيق بر زمينه‌هاي کيفيت زندگي و تلاش براي افزايش آنهاست.
هدف‌ها
هدف اصلي پژوهش حاضر بررسي جامعه شناختي کيفيت زندگي سرپرستان خانوار شهر زنجان مي‌باشد. از اين رو هدف‌هاي فرعي زير دنبال مي شود.
رتبه بندي مناطق تحت بررسي بر اساس کيفيت زندگي و ابعاد آن.
بررسي رابطه سبک زندگي فرهنگي با کيفيت زندگي.
در سطح خرد به بررسي تاثير عوامل زمينه‌اي بر روي کيفيت زندگي پرداخته مي‌شود.
فصل دوم
ادبيات تحقيق
بخش اول: مرور پیشینیه پژوهشی
پيشينه خارجي
تمامي مطالعات کيفيت زندگي، در دو سرفصل «شاخص‌هاي عيني» و «شاخص‌هاي ذهني» صورت ميگيرند. کيفيت زندگي، به عنوان وسعت نيازهاي انساني برآورده شده در ارتباط با ادراکاتي که فرد و گروه از بهزيستي ذهني دارند، در نظر گرفته ميشود. نيازهاي انساني، نيازهايي براي امرار معاش، توليد مثل، بهزيستي، آزادي، مشارکت و ارتباطات هستند. بهزيستي ذهني نيز به وسيله واکنش‌هاي افراد و گروه‌ها به سؤالاتي در مورد شادکامي و رضايت از زندگي تشخيص داده ميشود. ارتباط بين برآورده شدن نيازهاي انساني و رضايت ادراک شده از هر يک، ميتواند به وسيله ظرفيت روحي، زمينه فرهنگي، ارزش‌ها، اطلاعات، ارتباطات، تحصيلات و دوست داشتن تحت تأثير قرار گيرد. علاوه بر اين، ارتباط بين برآورده شدن نيازهاي انساني و بهزيستي ذهني، به وسيله وزن‌هايي که افراد، گروه‌ها و فرهنگ‌ها به برآورده شدن هر يک از نيازهاي انساني نسبت به ديگر نيازها ميدهند، تحت تأثير واقع ميشود.
از لحاظ تاريخي، اولين تلاش‌ها براي اندازه‌گيري کيفيت زندگي از جنبش شاخص‌هاي اجتماعي نشأت گرفته است(بيدرمن، 1974). به طور رسمي، اواخر دهه 1960، زمان آغاز جنبش شاخص‌هاي اجتماعي بود؛ سازمان بهداشت، آموزش و رفاه آمريکا، در سال 1969، دو مقاله در اين زمينه منتشر کرد. بولاک و ساسي، در پژوهشي در اجتماعات روستايي غرب تگزاس به اين نتيجه رسيدند که استفاده از کامپيوتر و اينترنت باعث افزايش کيفيت زندگي در اين مناطق شده است(بولوک و سوسي، 2004).
کيفيت زندگي را ميتوان در سه سطح فرد، خانواده و جامعه اندازه‌گيري کرد. همچنين، کيفيت زندگي به واسطه شاخص‌هاي تکويني و انعکاسي سنجيده ميشود (همان).
سنجش فردي کيفيت زندگي را ميتوان به دو بعد تقسيم کرد؛ شاخص‌هاي فردي در مقابل شاخص‌هاي گروهي و شاخص‌هاي انعکاسي در مقابل شاخص‌هاي تکويني. به عبارت ديگر توصيف مقياس‌ها به چهار گروه تقسيم ميشود:
– شاخص‌هاي ذهني فردي؛
– شاخص‌هاي ذهني گروهي؛
– شاخص‌هاي تکويني فردي؛ و
– شاخص‌هاي تکويني گروهي( سرگي و کرنول،2001).
شاخص‌هاي اجتماعي کيفيت زندگي بيشتر شامل شاخص‌هاي تک گزينه‌اي است. براي مثال، آيا شما از وضع زندگي خود راضي هستيد؟ و شما پاسخ ميدهيد خيلي موافقم، موافقم و غيره. اين مقياس انعکاسي است، چرا که خود مقياس را براي رسم جهاني شاخص‌ها طراحي کرده‌اند. آرگيل کيفيت زندگي را با مفهوم تکويني و سلامت فرد ميسنجد؛ يعني سلامت فرد به خوشحالي، رضايت از زندگي، نبود بيکاري و فقدان ناهنجاري‌ها بستگي دارد.
وينهون در مطالعات خود در سال 1991 خوشبختي را به عنوان مقياسي معرفي ميکند که افراد رضايت خود را از کيفيت زندگي شان با آن ميسنجند. او نظريه خوشبختي را در سه اصل و چهار نتيجه خلاصه ميکند. افراد ميتوانند به تنهايي شاد باشند حتي اگر در گروهي غمگين زندگي کنند و يا ميتوانند غمگين باشند، حتي اگر در ميان گروهي شاد باشند. خوشبختي و خوشحالي عملکردي دايمي نيست. مفهوم تکويني کيفيت زندگي شامل ارزيابي شخصي از زندگي خود يا هنر زندگي در مقابل بعضي استانداردها ميشود(همان،150). در اين راستا، نتيجه يک تحقيق نشان مي‌دهد کانون خانواده، بيشتر از وسايل رفاهي اسباب خوشبختي را فراهم ميآورد. در مقابل، پول، امنيت اقتصادي، خانه و در مجموع اسباب و اثاثه سهم بيشتري در رفاه زندگي دارند تا در خوشبختي. ميکالوس در سال 1980(کيم،2002)، نشان داد که در ارزيابي کيفيت زندگي، زمينه‌هايي اندازه گيري شده است که عبارت‌اند از:
– بهداشت؛
– امنيت مالي؛
– زندگي خانوادگي؛
– عزت نفس که در آن رضايت از زندگي وجود ندارد و تنها رفاه را به همراه دارد، نه خوشبختي.
آرگيل معتقد است فرد هر زماني که در حالت نامساعد زندگي جسمي يا افسردگي يا اضطراب قرار دارد، نميتواند خوشبختي را تجربه کند. به هر حال، خوشبختي و رفاه در حقيقت دو معني قابل تشخيص هستند که يکي عملي و ديگري دانستني است. بنابراين ميتوان سنجش کيفيت زندگي در زمينه‌اي خاص از زندگي را با شاخص‌هاي فردي و گروهي انجام داد؛ مانند استاندارد زندگي و وضع سلامت فيزيکي.
از شاخص‌هايي که از رشته‌هايي مانند انسان شناسي، حقوق بشر، رفاه و آموزش ناشي ميشود، به عنوان شاخص‌هاي اجتماعي نمونه برداري ميشود. بزرگ‌ترين محدوديت شاخص‌هاي گروهي اين است که ممکن است به طور صحيح تجربيات افراد از سلامت را منعکس نکنند(اندرو و ويثلي،1976). شاخص‌هاي فردي بيشتر براساس واکنش‌هاي فيزيولوژيکي مثل رفاه، رضايت از شغل و خوشبختي فرد است. مزيت عمده اين شاخص‌ها اين است که تجربيات مهم را براي زندگي افراد به ارمغان ميآورد.
ويرو و خوجيتا در سال 1995 مقاله‌اي انتقادي، جامع و کامل از راه حل‌هاي علمي در کاربرد مقياس‌هاي فردي کيفيت زندگي تهيه کردند. آنها بيشتر هنجارهاي ارتباطي ميان افراد را بررسي کرده و سرانجام ساختارهاي ويژه‌اي را براي کاربرد مؤثر مقياس‌هاي فردي کيفيت زندگي پيشنهاد دادند(کيم،2002). براي مثال، سنجش چند روشي رفاه نمونه برداري اينترنتي، تغيير دادن ترکيب سؤال‌ها، تدبير نظام‌مند در مورد خصوصيت پاسخ‌گويان و سنجش حالت‌هاي پاسخ‌گويان از موارد پيشنهادي ايشان بود.
پارکر (1977) با استفاده از روش تحقيق کيفي مقاله کيفيت زندگي را تنظيم کرد و در آن با استفاده از روش کيفي، عوامل تأثيرگذار بر سلامت فرد را مشخص نمود. او زندگي 40 مرد و 50 زن کلمبيايي، لائوس و ويتنامي را که در منطقه مينسوتا ساکن بودند، تجزيه و تحليل کرد. نتايج نشان ميداد که کيفيت زندگي اين افراد تحت تأثير احساسات آنها از فقدان راه زندگي، نبود روابط کليدي، فقدان نقش اجتماعي و ترس از فقدان ميراث‌هاي فرهنگي و انتقال فرهنگ به نسل جوان‌تر است.
هاروي اظهار ميکند که مطالعات زماني ميتواند منبع با ارزشي از اطلاعات را براي سنجش کيفيت زندگي ارائه دهد. وي مدعي است اين مطالعات که وقت و هزينه زيادي را هم به خود اختصاص مي‌دهند، بيانگر واقعيت کيفيت زندگي افرادند، چون به گمان او کيفيت زندگي و نيازهاي انسان در دوره‌هاي زماني تکامل مييابد(هاروي، 1997).
اندروز و ويتي در بررسي خود در ايالت ميشيگان دريافتند که بيش از نيمي از واريانس کلي در کيفيت زندگي احساسي را ميتوان تنها با 4 متغير انجام داد. آنها دوازده اصل را کشف کردند که 5 اصل آن عبارت اند از: زندگي خانوادگي، شغل، انجام کارها، خانه، آپارتمان و سرگرمي(اندرو و ويثلي،1976).
کامينس(1996) 8 زمينه را وارد ادبيات کيفيت زندگي کرد و نشان داد اکثريت افراد از 5 زمينه پيشنهاد شده حمايت ميکنند.
آبرامز و کمبل بررسي دو حوزه امنيت و جامعه را به اين تحقيقات اضافه کردند. آنان 32 مقاله را با تأکيد بر زمينه‌هاي رفاه مرور و سپس مقالات را براساس اين نظريه که آيا ميتوان کيفيت زندگي را با يکي از 7 زمينه پيشنهاد شده، جايگزين کرد يا نه، طبقه بندي کردند. اين 7 زمينه شامل رفاه، بهداشت، خلاقيت، صميميت، امنيت، سعادت جامعه و سلامت روان مي‌شود(کمبل،کانورس و راجرز،1976). از آنجا که اين زمينه‌ها اساس مقياس جامع کيفيت زندگي را شکل ميدهند، زمينه‌ها و قلمروهاي کيفيت زندگي شناخته ميشوند.
با ادامه اين تحقيقات، پژوهشگران از پژوهش‌هاي مقطعي به سوي بررسي سريهاي زماني و تحليل روند پيش رفتند.
در انگليس (به عنوان کشوري که نخستين پرسشنامه رسمي مخصوص اندازه‌گيري کيفيت زندگي در آن ساخته و به کار گرفته شد)، سابقه سنجش شاخص‌هاي مرتبط با شرايط زندگي مردم به گذشته دور باز ميگردد. به عنوان مثال ادن و کولکوهن دو تن از نويسندگان قرن 18 در مورد توصيف وضعيت فقر در سطح جامعه آن روز انگليس مطالبي نوشتند. اولين مطالعه دانشگاهي در دسترس نيز مربوط به گزارشي از دانشگاه منچستر است که در مورد وضعيت اخلاقي و جسماني کارگران کارخانه نخ ريسي منچستر که در سال 1836 توسط شاتل ورث، ارائه شده بود. اين گزارش توسط دان «باز ارائه» شده است.
قرن 20 نيز با مطالعه کلاسيک رونتر (1901) در مورد کارگران يورک انگليس آغاز شد. به منظور توصيف زير گروه‌هاي جامعه انگليس با استفاده از مفهوم کيفيت زندگي نيز تلاش‌هاي متعددي انجام شده است. کوشش‌هائي که به شناسائي زير گروه‌هاي موجود در ساختار اجتماعي انگليس انجاميد و نتايج ارزشمندي در مورد ارتباط پديده‌هاي اجتماعي با يکديگر در اختيار علاقمندان قرار داد(آبل اسميت و تون سند، 1965؛ تون سند، 1979؛ به نقل از همان منبع).
در عين حال در انگليس ابزارهاي استانداردي نيز به منظور سنجش وضعيت رفاه اجتماعي، اقتصادي جمعيت عمومي به نام فرم‌هاي پيمايش عمومي خانواده (G. H.S) و پيمايش درآمد خانواده (F.E.S) تهيه و بکار گرفته شده است.
در آمريکا نيز نخستين بار واژه کيفيت زندگي به صورت تخصصي توسط پيژو در سال 1920 در کتاب «اقتصاد و رفاه» به کار برده شد. او در اين کتاب حمايت حکومت از افراد سطح پايين را مطرح کرد و تأثيري که اين حمايت بر روي زندگي اين افراد دارد را توضيح داد. آن زمان اين اقدامات او با شکست مواجه شد و موضوع تا بعد از جنگ جهاني دوم مسکوت ماند. در آن زمان دو واقعه مهم رخ داد: اول آنکه سازمان بهداشت جهاني تعريفي را از سلامتي منتشر کرد که شامل سلامتي فيزيکي، رواني و اجتماعي بود و اين امر منجربه بحث‌هاي علمي قابل توجهي در مورد سلامت و چگونگي اندازه‌گيري آن شد. دومين اتفاق وجود نابرابري گسترده اجتماعي در سراسر جامعه غربي بود که از دهه 1960 منجربه يک تحول اجتماعي شد و اولين قدم‌ها جهت سياست‌گذاري همه جانبه برداشته شد(وود،1999).
از سال 1960 با تشکيل کميته تعيين هدف‌هاي ملي توسط رئيس جمهور وقت آمريکا، آيزنهارو، مطالعه بر روي کيفيت زندگي شتاب بيشتري پيدا کرد. کميته مزبور در برگيرنده عوامل متعدد اجتماعي و محيطي از قبيل آموزش و پرورش، توجه به فرد، پيشرفت اقتصادي، تندرستي و رفاه بود. از آن تاريخ به بعد بررسي‌هاي بيشتري انجام شد(همان منبع).
تحقيق در مورد کيفيت زندگي منشأ چندين پيشرفت اجتماعي بوده است. يکي از اين پيشرفت‌ها ارتقاء استاندارد مادي سطح زندگي و کاهش همزمان قحطي و بيماري‌هاي جسماني ميباشد. هرچه انسان از اين بيماري‌ها بيشتر خلاصي يابد راه‌هاي بهتري براي پيشرفت نمايان ميشود. همچنين يکي از دلايل توجه به کيفيت زندگي، ظهور فردگرايي بود، هر چه تعداد انتخاب‌هاي ممکن بيشتر باشد مردم هم بيشتر به موضوعات کيفيت زندگي و شيوه‌هاي ديگر زندگي علاقمند ميشوند از نظر ايدئولوژيکي، اين جهت يابي در رواج مجدد فلسفه فايده‌گرايي اخلاقي که هدف اصلي آن شادي است، آشکار ميشود. هنگامي که پس از جنگ در دهه 60 رونق اقتصادي به رکود رشد اقتصادي تبديل شد، فرق معمول آن زمان «رفاه بيشتر و نه ثروت بيشتر» بود و اين مسئله باعث طرح اين سؤال ميشد که اصلاً رفاه چيست و چگونه ميتوان آن را ارتقاء داد. در اين زمان تکنولوژي پزشکي پيشرفتي نداشت و مردم بيشتر طالب کيفيت زندگي بودند تا طول عمر بيشتر. اين انتقادها را مؤسسات مسئول حمايت از بيماران آن زمان اعلام ميکردند. تحقيق در مورد کيفيت زندگي مرتبط با تندرستي همچنين به دليل گرايش به معالجه براساس شواهد عرصه مراقبت پزشکي که در دهه 80 صورت گرفت، پيشرفت کرد. به زودي کيفيت زندگي بعنوان اثر جانبي معالجه و نتيجه اصلي مراقبت تلقي ميشد در نتيجه اين مسئله به‌عنوان يکي از شاخص‌هاي تحقيق نظام‌مند در مورد تأثير داروها و اقدامات درماني مورد استفاده قرار گرفت.
به همين ترتيب گزارش‌هايي نيز از رابطه مثبت بين کيفيت زندگي و عزت نفس و رابطه معکوس آن با اضطراب و خستگي مداوم ارائه شده است(فيميان و ويلسون، 1983؛ به نقل از اوانز و کاپ، 1989).
کمپبل و فيسک (1978) ابعاد ازدواج و زندگي خانوادگي، سلامتي، دوستي، شغل، زندگي در شهر، بيکاري، تحصيلات و استانداردهاي زندگي را مورد بررسي قرار دادند. درک فردي از بهتر زيستن نيز توسط اين محققين مورد بررسي قرار گرفت و کيفيت زندگي به چند سطح عالي، خوب و ضعيف تقسيم شد(فلانگان،1982).
پيشينه داخلي
در کشور ما ايده توجه علمي به مسئله کيفيت زندگي به حدود يک دهه قبل باز ميگردد. اگرچه اغلب اين پژوهش‌ها بر روي جمعيت‌هاي خاص و در شرايط و محيط‌هاي بيمارستاني يا درماني انجام شده اما بررسي آنها به لحاظ درک روند شکل‌گيري مفهوم و توسعه استفاده از يافته‌هاي آن در بررسي‌هاي بعدي حائز اهميت است.
قاسمي ملاير مطالعه‌اي با عنوان «بررسي کيفيت زندگي در بيماران مصروع مراجعه کننده به درمانگاه‌هاي داخلي اعصاب وابسته به بيمارستان‌هاي آموزشي تابع وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي انجام داد. نتايج حاکي از آن بود که مردان نسبت به زنان از کيفيت زندگي بهتري برخوردار بوده اند، به علاوه افراد گروه سني 20-29 سال، مجردها، افراد با سواد، کساني که در سنين بالاتري به بيماري صرع مبتلا شده بودند (10 تا 19 سالگي) و کساني که تعداد دفعات حمله کمتري داشتند از کيفيت زندگي بهتري برخوردار بودند.
آزمون‌هاي آماري ارتباط معني‌داري را بين ميزان سواد و تعداد دفعات حمله صرع با کيفيت زندگي نشان داد. يعني با کاهش تعداد دفعات حمله و افزايش ميزان تحصيلات، بيماران امتياز بهتري از کيفيت زندگي کسب نموده بودند. با استفاده از آزمون‌هاي آماري و ضريب همبستگي پيرسون و آزمون‌هايt وجود ارتباط معناداري ميان برخي از مشخصات فردي و خانوادگي بيماران مصروع مورد مطالعه با ابعاد مختلف کيفيت زندگي آنها نشان داده شد. از آن جمله ارتباط معنادار بين تعداد دفعات حمله با وضعيت جسمي و وضعيت اجتماعي بيماران، بين ميزان تحصيلات با وضعيت خانوادگي، رواني و بين جنس و سن شروع بيماري با وضعيت اقتصادي آنها وجود داشت. بطور کلي از يافته‌هاي اين پژوهش ميتوان چنين برداشت کرد که کيفيت زندگي داراي ساختاري پيچيده و ابعاد مختلف بوده و عوامل متعددي در تعيين آن دخالت دارند(قاسمي ملاير،1372).
مطالعه‌اي نيز پارسيان با عنوان «بررسي کيفيت زندگي نوجوانان تحت درمان با همودياليز در بيمارستان‌هاي وابسته به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکي شهر تهران» انجام داده است. در اين پژوهش جمعاً 53 نفر نوجوان 12-20 ساله تحت درمان با همودياليز شرکت داشتند.
1) در زمينه بررسي سلامت جسماني اکثريت نمونه‌ها در حد متوسطي بودند. عدم رعايت محدوديت رژيم‌غذايي، بي‌اشتهايي و بي‌رغبتي به خوردن، عمده‌ترين مشکلات جسماني بود. آزمون‌هاي آماري ارتباط معنادار منفي بين سلامت جسماني با سن و سابقه بيماران کليوي نشان داد. همچنين ميزان تحصيلات رابطه معنادار و مستقيمي با سلامت جسماني داشت.
2) نتايج مربوط به وضعيت روحي‌-رواني نشان داد که بيشترين مشکلات روحي- رواني احساس بي‌کفايتي، سستي در انجام عبادات مذهبي و کاهش رضايت از زندگي بود. واحدهاي مورد پژوهش علاقه و تمايل زيادي در برقراري ارتباط با ديگران داشتند.
3) يافته‌ها در مورد وضعيت خانوادگي مويد آن بود که نوجوانان مورد پژوهش معاشرت کمي با بستگان داشتند و همکاري آنان در فعاليت‌هاي خانه کم بود. همچنين واحدهاي مورد پژوهش روابط صميمانه‌اي با والدين خود داشتند. وضعيت خانوادگي بطور کلي در سطح متوسط بود و با هيچ يک از مشخصه‌هاي فردي مورد مطالعه در اين پژوهش رابطه معناداري نداشت.
4) بررسي وضعيت اجتماعي نشان داد که اکثريت نمونه ها، وضعيت اجتماعي متوسطي داشتند. ولي امتياز ضعيف در بعد اجتماعي بيشتر از ساير ابعاد بود(9/18%). مشکلات تحصيلي، نداشتن تفريحات فردي و کم بودن فعاليت‌هاي اجتماعي از مشکلات مطرح بودند. واحدهاي مورد پژوهش مورد حمايت و علاقه ديگران بوده و توسط تيم درماني حمايت مي‌شدند. وضعيت اجتماعي با وضعيت تحصيلي رابطه معني‌دار و مستقيم و با دفعات همودياليز در هفته رابطه معنادار و معکوس داشت. مجموع ابعاد کيفيت زندگي با سن و سابقه بيماري کليوي رابطه معنادار و معکوس و با تحصيل رابطه معنادار و مستقيم داشت. همچنين درک فردي از کيفيت زندگي در نمونه‌هاي مشغول به تحصيل يا ديپلمه بطور معناداري بهتر از نمونه‌هاي ترک تحصيل کرده بود. با افزايش دفعات همودياليز در هفته، درک از کيفيت زندگي پايين تر آمده بود(پارساييان، 1375). هوشنگي نيز در مطالعه ديگري نشان داد که عمل کاشت ضربان ساز قلب بر افزايش کيفيت زندگي بيماران دچار نارسائي جدي قلب تأثير داشته است(هوشنگي، 1375).
تحقيق ديگري نيز تحت عنوان «بررسي کيفيت زندگي خانواده‌هاي بيماران رواني» در ايران توسط افضلان (1381) انجام شده است. اين پژوهش به بررسي کيفيت زندگي بر مبناي شاخص‌هاي کيفيت زندگي پرداخته است. نتايج حاصل از اين پژوهش بيانگر آن بود که وجود بيماري رواني در خانواده‌ها بر رفاه مادي، محيطي، سلامت جسماني، تحول فردي، روابط زناشويي و رابطه والدين با فرزندان مؤثر است.
با وجود اين، چند مطالعه نيز گزارش شده است که در محيط‌هاي غيردرماني و بر روي جمعيت‌هاي عمومي تر نظير دانشجويان دانشگاه‌ها انجام شده است. به تعبيري شايد نخستين پژوهش انجام شده از اين دست مربوط به پژوهشي باشد که به سفارش شوراي عالي انقلاب فرهنگي توسط بهمني (1379) بر روي جمعيت دانشجويان دانشگاه هاي علوم پزشکي کشور انجام شد. مطالعه مذکور نشان داد که کيفيت زندگي 25% از دانشجويان نيازمند تغيير جدي است. وي همچنين دريافت که عوامل جنسيت، سن، مذهب، وضعيت حيات والدين، در کيفيت زندگي گروه نمونه بي تأثير و عوامل تأهل، اشتغال، برخي از سطوح تحصيلي و شغلي والدين و نيز موقعيت اجتماعي اقتصادي بر کيفيت زندگي دانشجويان مورد نظر، تأثير داشته است.
اثباتي (1382) کيفيت زندگي دانشجويان مستقر در يکي از خوابگاه هاي دانشجويان دانشگاه علوم پزشکي تهران را بررسي کرد و وجود رابطه‌اي بين متغير کيفيت زندگي و سازگاري در محيط خوابگاه و عملکرد تحصيلي گزارش کرد.
در پژوهش ديگري، تمدني و بهمني (1382) کيفيت زندگي دانشجويان دانشگاه آزاد واحد جنوب تهران را بررسي کردند. به گزارش آنها کيفيت زندگي 20% دانشجويان نيازمند تغيير جدي بوده و عوامل جنس، سن، نوع مذهب در کيفيت زندگي گروه نمونه بي‌تأثير و تأهل، اشتغال و برخي از سطوح تحصيلي و شغلي والدين بر کيفيت زندگي آنها مؤثر بوده است.
پژوهش‌هاي متعددي در مورد ارتباط کيفيت زندگي با ساير مؤلفه‌ها صورت گرفته است از جمله اينکه از قرن‌ها پيش تأثير اوقات فراغت بر کيفيت زندگي در آثار مختلف مطرح شده است. برخي از پژوهش‌ها به بررسي رابطه ميان جنبه‌هاي مختلف درک فرد از کيفيت زندگي پرداخته اند. اين فاکتورها عبارتند از: بهداشت، غرور ملي و ديگر عوامل اجتماعي. آلن و گيبسون هم برخي از عوامل اجتماعي را که عبارتند از: امکانات تفريحي، شرايط اقتصادي، امکانات آموزشي، امکانات اجتماعي، خدمات دولتي و عمومي، تسهيلات پزشکي، مشارکت و حمايت اجتماعي مطرح کردند در صورتيکه برخي از محققان موضوعات مقدم بر اين سه جنبه از کيفيت زندگي را ارائه داده اند که عبارتند از: شرکت در فعاليت‌هاي تفريحي، موقعيت اجتماعي- اقتصادي، مشارکت اجتماعي و اقامت در جامعه. اما تاکنون تعداد کمي از پژوهش‌ها در اين حوزه به بررسي تجربي مدل نظري شامل تمام فاکتورهاي مؤثر بر کيفيت زندگي پرداخته است.
سحر ناز نجات (1384) کيفيت زندگي مردم شهر تهران براساس پرسش نامه هوکول بريف بررسي کرده است که ميانگين (انحراف معيار) امتياز پرسش نامه مذکور در جمعيت مورد مطالعه در دامنه سلامتي جسماني (6/2= SD) 3/14، سلامت روان (6/2= SD) 4/13، سلامت اجتماعي (6/2= SD) 9/13 و وضعيت محيط (4/2= SD) 3/12 به دست آمد. ميانگين امتياز دامنهها در مجموع شرکت کنندگان مطالعه سازمان جهاني بهداشت به صورت معناداري بالاتر از امتياز دامنه‌هاي شرکت‌کنندگان در اين مطالعه بود. امتيازات دامنه‌هاي وضعيت محيط و سلامت روان در تجزيه و تحليل در لايه‌هاي مختلف سني در جمعيت شهر تهران به صورت معناداري پايين تر از نتيجه کلي ساير نقاط جهان در همين لايه‌هاي سني بود. امتياز دامنه‌هاي سلامت روان، سلامت اجتماعي، سلامت محيط گروه بيمار در کل جمعيت مورد مطالعه سازمان بهداشت جهاني مانند يا بالاتر از مردم سالم شهر تهران بود.
مسعود کيانپور در مقاله مدل پيشنهادي براي سنجش کيفيت زندگي: مطالعه موردي شهر اصفهان کيفيت زندگي شهروندان اصفهاني را روييک طيف 5 درجه اي، 78/3 يعني در حد بالايي ارزيابي نمود. همچنين بررسي ارتباط بين کيفيت زندگي با سن و جنس پاسخ‌گويان، رابطهي معناداري را نشان نداد؛ اما بين کيفيت زندگي و وضعيت تأهل آنها ارتباط معناداري وجود دارد. به گونه‌اي که کيفيت زندگي افراد متأهل بالاتر از کيفيت زندگي افراد مجرد برآورد ميشود.
محمدرضا رضواني در مقاله توسعه و سنجش شاخص‌هاي کيفيت زندگي شهري (مطالعه موردي: شهر نورآباد، استان لرستان) به اين نتايج رسيد که 25 درصد خانوارها در حالت بهزيستي و 1/30 درصد در حالت محروميت قرار دارند؛ در حالي که 4/24 درصد آنها در حالت ناهماهنگي و 4/20 درصد در حالت انطباق قرار گرفته اند، هر چند که همبستگي بين ابعاد عيني و ذهني کيفيت زندگي بالا نيست، اما به طور کلي يافته‌هاي تحقيق اهميت مطالعه همزمان ابعاد عيني و ذهني کيفيت زندگي را نشان ميدهد، که ميتواند به پيشبرد مطالعات کيفيت زندگي شهري کمک نمايد.
امين فرجي ملائي در مقاله تحليل ابعاد کيفيت زندگي در نواحي شهر ايران با استفاده از آمارها و اطلاعات موجود در مرکز آمار ايران براساس الگوي موريس به اين نتايج رسيده است که نواحي مختلف شهري ايران داراي شکاف بارزي از منظر شاخص‌هاي کيفيت زندگي شهري است. از 253 شهر مورد بررسي تنها 24 شهر يعني 5/9 درصد در سطح برخوردار قرار دارند. نزديک به 50 درصد از نواحي شهري مورد مطالعه به عنوان نواحي محروم هستند. تهران به‌عنوان يک ناحيه شهري ناهمگن خود را از ساير نواحي شهري مجزا ساخته است.
محمد تقي شيخي (1386) در مقاله بودجه و رفاه خانواده در شهر تهران: مطالعه‌اي جامعه شناختي از کيفيت زندگي خانواده به اين نتايج رسيده که خانواده‌هاي با بودجه کمتر، از کيفيت زندگي پايين‌تري برخوردار هستند. در عين حال، بودجه محدود خانواده خود بار تکفّل سنگيني را بر دوش خانواده‌ها نهاده است، و در مقابل بهبود بودجه، سلامت بيشتر خانواده را به دنبال آورده است.