عضو شوید
عضویت سریع
تبادل لینک هوشمند 
آمار مطالب
آمار بازدیدPlease enter banners and links.
2-1-2-2-4 قلدري……………………………………………………………………………………………………………………….. 23
2-1-2-3 طرح آزمايشي شرمساري بازپذيرکننده……………………………………………………………………………….. 25
2-1-2-4 جمع بندي، تحليل و نتيجه گيري از پيشينة تحقيقات تجربي…………………………………………………. 28
2-2 پيشينه نظري……………………………………………………………………………………………………………………………. 33
2-2-1 مروري بر تعاريف شرم و مفاهيم مرتبط با آن………………………………………………………………………….. 33
2-2-1-1 شرم……………………………………………………………………………………………………………………………….. 33
2-2-1-2 رشد شرم……………………………………………………………………………………………………………………….. 35
2-2-1-3 گناه……………………………………………………………………………………………………………………………….. 37
2-2-1-4 رابطه شرم و گناه…………………………………………………………………………………………………………….. 38
2-2-1-5 شرمساري و شرم به مثابه تجربه هايي مخرب……………………………………………………………………… 38
2-2-1-6 شرمساري و شرم……………………………………………………………………………………………………………. 39
2-2-1-7 سه نوع تلقي از شرم……………………………………………………………………………………………………….. 42
2-2-1-7-1 شرم به مثابه تهديد اجتماعي………………………………………………………………………………………… 43
2-2-1-7-2 شرم به مثابه شکست شخصي……………………………………………………………………………………….. 43
2-2-1-7-3 شرم به مثابه تهديد اخلاقي…………………………………………………………………………………………… 44
2-2-2 تئوريهاي مرتبط با شرم………………………………………………………………………………………………………… 46
2-2-2-1 تئوريهاي روان شناختي……………………………………………………………………………………………………. 46
2-2-2-1-1 هلن لوئيس…………………………………………………………………………………………………………………. 46
2-2-2-2 تئوريهاي روان شناسي اجتماعي………………………………………………………………………………………… 47
2-2-2-2-1 نقش احساسات نقش پذيري تأملي در تسهيل کنترل اجتماعي…………………………………………… 49
2-2-2-2-2 جورج هربرت ميد………………………………………………………………………………………………………. 50
2-2-2-2-3 چارلز هورتون کولي…………………………………………………………………………………………………….. 51
2-2-2-2-4 اروينگ گافمن…………………………………………………………………………………………………………… 52
2-2-2-2-5 توماس شف……………………………………………………………………………………………………………….. 53
2-2-2-3 تئوري هاي جامعه شناختي……………………………………………………………………………………………….. 58
2-2-2-3-1 جرج زيمل…………………………………………………………………………………………………………………. 58
2-2-2-3-2 اميل دورکيم……………………………………………………………………………………………………………….. 59
2-2-2-3-3 نوربرت الياس…………………………………………………………………………………………………………….. 60
2-2-2-3-4 ميشل فوکو…………………………………………………………………………………………………………………. 63
2-2-2-3-5 رندال کالينز………………………………………………………………………………………………………………… 65
2-2-2-3-6 جاناتان ترنر………………………………………………………………………………………………………………… 66
2-2-3جمع بندي و نتيجه گيري پيشينة تجربي و نظري تحقيق……………………………………………………….. 67
3 – فصل سوم: چهارچوب نظري تحقيق………………………………………………………………………………………… 70
3-1 بنيادهاي نظريه جرم شناختي……………………………………………………………………………………………………. 70
3-1-1 خصوصيات نظريه ها…………………………………………………………………………………………………………… 70
3-2 نظريه هاي ترکيبي…………………………………………………………………………………………………………………… 72
انواع ترکيب نظري………………………………………………………………………………………………………………………….. 73
3-3 نظرية شرمساري بازپذيرکننده……………………………………………………………………………………………………. 79
3-3-1 تلقي از فرد در نظريه بريث ويت…………………………………………………………………………………………… 84
3-3-2 حوزه ها و قلمروهاي تبييني نظريه بريث ويت………………………………………………………………………… 85
3-3-3 مفاهيم کليدي نظرية شرمساري……………………………………………………………………………………………… 86
3-3-3-1 به هم پيوستگي………………………………………………………………………………………………………………. 86
3-3-3-2 اجتماع گرايي…………………………………………………………………………………………………………………. 87
3-3-3-3 شرمساري………………………………………………………………………………………………………………………. 90
3-3-3-4 شرمساري بازپذيرکننده…………………………………………………………………………………………………….. 91
3-3-3-5 انگ زني/داغ ننگ……………………………………………………………………………………………………………. 92
3-3-3-6 خرده فرهنگ هاي مجرمانه……………………………………………………………………………………………….. 92
3-3-4 خلاصه و جمع بندي نظرية شرمساري بازپذيرکننده…………………………………………………………………. 95
3-4 دلالت هاي شرمساري بازپذيرکننده براي کنترل اجتماعي………………………………………………………………. 98
3-4-1 نظرية هنجاري در برابر نظرية تبييني………………………………………………………………………………………. 100
3-4-1-1 سياست هاي جنبش اجتماعي……………………………………………………………………………………………. 101
3-4-1-2 عدالت ترميمي………………………………………………………………………………………………………………… 102
3-5 عدالت ترميمي چيست؟……………………………………………………………………………………………………………. 102
3-5-1 اصول عدالت ترميمي…………………………………………………………………………………………………………… 104
3-5-2 ترميم مادي و ترميم نمادي…………………………………………………………………………………………………… 106
3-5-3 عدالت ترميمي و نظرية شرمساري بازپذيرکننده بريث ويت………………………………………………………. 106
3-5-4 اصلاح عدالت جوانان و عدالت ترميمي…………………………………………………………………………………. 107
3-5-5 منافع ششگانه عدالت ترميمي………………………………………………………………………………………………. 108
3-5-6 برنامه هاي ترميمي………………………………………………………………………………………………………………. 109
3-5-7 مفهوم عدالت در اسلام…………………………………………………………………………………………………………. 110
3-5-7-1 عدالت در قانون جزاي اسلامي………………………………………………………………………………………….. 111
3-5-7-2 منزلت انسان و اهميت اجتماع در آيين دادرسي اسلامي………………………………………………………… 112
3-5-7-3 گذشت، شفقت و توبه در قوانين اسلامي……………………………………………………………………………. 113
3-6 مسيرهاي جرح و تعديل نظريه شرمساري…………………………………………………………………………………… 115
3-6-1 فشار به مثابه عامل مشروط کننده…………………………………………………………………………………………… 115
3-7 فرضيات و مدل تحقيق…………………………………………………………………………………………………………….. 117
3-7-1 فرضيه هاي مربوط به شرمساري: ………………………………………………………………………………………….. 118
3-7-1-1 شرمساري والدين ارتباط مستقيم و منفي با بزهکاري دارد…………………………………………………….. 118
3-7-1-2 شرمساري والدين از طريق افزايش انتظار شرم، موجب کاهش بزهکاري مي گردد…………………… 118
3-7-1-3 شرمساري والدين از طريق افزايش ارزشهاي اخلاقي، موجب کاهش بزهکاري مي گردد………….. 118
3-7-2 فرضيه هاي مربوط به بازپذيري…………………………………………………………………………………………….. 118
3-7-2-1 بازپذيري والدين ارتباط مستقيم و منفي با بزهکاري دارد. ……………………………………………………. 118
3-7-3 فرضيه هاي مربوط به انگ زني……………………………………………………………………………………………… 118
3-7-3-1 انگ زني والدين ارتباط مستقيم و مثبت با بزهکاري دارد……………………………………………………… 118
3-7-3-2 انگ زني والدين از طريق افزايش همالان بزهکار، موجب افزايش بزهکاري مي گردد………………. 118
3-7-4 فرضيه هاي مربوط به به هم پيوستگي…………………………………………………………………………………….. 118
3-7-4-1 به هم پيوستگي خانوادگي ارتباط مستقيم و منفي با بزهکاري دارد…………………………………………. 118
3-7-4-2 به هم پيوستگي خانوادگي از مسير تأثير گذاري بر شرمساري والدين، با بزهکاري ارتباط غيرمستقيم و منفي دارد…………………………………………………………………………………………………………………… 118
3-7-4-3 به هم پيوستگي خانوادگي از مسير تأثير گذاري بر بازپذيري والدين، با بزهکاري ارتباط غيرمستقيم و منفي دارد……………………………………………………………………………………………………………………. 118
3-7-4-4 به هم پيوستگي خانوادگي از مسير تأثير گذاري بر انگ زني والدين، با بزهکاري ارتباط غيرمستقيم و منفي دارد……………………………………………………………………………………………………………………………………. 118
3-7-5 فرضيه هاي مربوط به همالان بزهکار……………………………………………………………………………………… 118
3-7-5-1 همالان بزهکار ارتباط مستقيم و مثبتي با بزهکاري دارد………………………………………………………… 118
3-7-5-2 همالان بزهکار از طريق کاهش انتظار شرم، موجب افزايش بزهکاري مي گردد……………………….. 118
3-7-5-3 همالان بزهکار از طريق کاهش ارزشهاي اخلاقي، موجب افزايش بزهکاري مي گردد. …………….. 118
3-7-6 فرضيه هاي مربوط به فشار…………………………………………………………………………………………………… 118
3-7-6-1 فشار ارتباط مستقيم و مثبتي با بزهکاري دارد………………………………………………………………………. 118
3-7-6-2 اثر انگ زني والدين بر بزهکاري کمتر از اثر مشروط آن تحت شرايط فشار بالا است. به عبارتي تأثير انگزني روي بزهکاري بر اساس ميزان فشار، تفاوت مي يابد…………………………………………………………. 118
3-7-6-3 اثر شرمساري والدين بر بزهکاري کمتر از اثر مشروط آن تحت شرايط فشار پايين است. به عبارتي تأثير شرمساري والدين روي بزهکاري بر اساس ميزان فشار، تفاوت مي يابد……………………………….. 118
4 فصل چهارم: روش……………………………………………………………………………………………………………………. 121
4-1 روش……………………………………………………………………………………………………………………………………… 121
4-2 تصريح مفاهيم و نحوه سنجش متغيرها………………………………………………………………………………………. 122
4-2-1 متغير وابسته تحقيق……………………………………………………………………………………………………………… 122
4-2-2 متغيرهاي مستقل………………………………………………………………………………………………………………….. 132
4-2-2-1 به هم پيوستگي خانوادگي………………………………………………………………………………………………… 132
4-2-3 متغيرهاي ميانجي………………………………………………………………………………………………………………… 132
4-2-3-1 شرمساري………………………………………………………………………………………………………………………. 135
4-2-3-2 بازپذيري………………………………………………………………………………………………………………………… 136
4-2-3-3 انگ زني…………………………………………………………………………………………………………………………. 137
4-2-3-4 همالان بزهکار………………………………………………………………………………………………………………… 137
4-2-3-5 انتظار شرم………………………………………………………………………………………………………………………. 139
4-2-3-6 پايبندي به ارزشهاي اخلاقي……………………………………………………………………………………………… 139
4-2-4 متغير مشروط کننده……………………………………………………………………………………………………………… 140
4-2-4-1 فشار………………………………………………………………………………………………………………………………. 141
4-2-5 متغيرهاي زمينه اي……………………………………………………………………………………………………………….. 143
4-2-5-1 جنس…………………………………………………………………………………………………………………………….. 143
4-2-5-2 خاستگاه اجتماعي-اقتصادي والدين…………………………………………………………………………………… 143
4-2-5-3 نوع مدرسه……………………………………………………………………………………………………………………… 144
4-3 جمعيت تحقيق………………………………………………………………………………………………………………………… 144
4-4 روش نمونه گيري و تعيين حجم نمونه………………………………………………………………………………………. 144
4-5 واحد تحليل، واحد مشاهده و سطح تحليل…………………………………………………………………………………. 147
4-6 اعتبار و پايايي تحقيق……………………………………………………………………………………………………………….. 147
4-6-1 اعتبار سازه………………………………………………………………………………………………………………………….. 148
4-6-1-1 اعتبار متغيرهاي شرمساري، بازپذيري و انگ زني………………………………………………………………… 148
4-6-1-2 متغير به هم پيوستگي……………………………………………………………………………………………………….. 152
4-6-1-3 همالان بزهکار………………………………………………………………………………………………………………… 153
4-6-1-4 پايبندي به ارزشهاي اخلاقي…………………………………………………………………………………………….. 154
4-6-1-5 انتظار شرم………………………………………………………………………………………………………………………. 155
4-6-1-6 بزهکاري گذشته نگر……………………………………………………………………………………………………….. 156
4-6-2 پايايي…………………………………………………………………………………………………………………………………. 158
4-7 روش هاي آماري تجزيه و تحليل داده ها……………………………………………………………………………………. 162
5 فصل پنجم: نتايج و يافته هاي تحقيق………………………………………………………………………………………….. 165
5-1 نتايج توصيفي تک متغيره پژوهش……………………………………………………………………………………………… 165
5-1-1 متغيرهاي زمينه اي………………………………………………………………………………………………………………. 165
5-1-1-1 جنس…………………………………………………………………………………………………………………………….. 165
5-1-1-2 معدل سال قبل………………………………………………………………………………………………………………… 165
5-1-1-3 تحصيلات والدين……………………………………………………………………………………………………………. 166
5-1-1-4 منزلت شغلي پدر…………………………………………………………………………………………………………….. 167
5-1-1-5 درآمد خانواده…………………………………………………………………………………………………………………. 168
5-1-1-6 ساختار خانواده……………………………………………………………………………………………………………….. 169
5-1-1-7 محل سکونت………………………………………………………………………………………………………………….. 169
5-1-1-8 محل تولد……………………………………………………………………………………………………………………….. 170
5-1-1-9رشته تحصيلي پاسخگويان…………………………………………………………………………………………………. 170
5-1-1-10 نوع مدرسه محل تحصيل……………………………………………………………………………………………….. 170
5-1-2متغيرهاي مستقل……………………………………………………………………………………………………………….. 171
5-1-2-1 شرمساري………………………………………………………………………………………………………………………. 171
5-1-2-2 بازپذيري………………………………………………………………………………………………………………………… 172
5-1-2-3 انگ زني………………………………………………………………………………………………………………………… 174
5-1-2-4 به هم پيوستگي……………………………………………………………………………………………………………….. 175
5-1-2-5 همالان بزهکار………………………………………………………………………………………………………….. 177
5-1-2-6 پايبندي به ارزش هاي اخلاقي………………………………………………………………………………………….. 178
5-1-2-7 انتظار شرم……………………………………………………………………………………………………………………… 179
5-1-2-8 فشار………………………………………………………………………………………………………………………………. 180
5-1-3 متغير وابسته………………………………………………………………………………………………………………………… 183
5-1-3-1 بزهکاري گذشته نگر و بزهکاري آينده نگر………………………………………………………………………… 183
5-1-3-2 بزهکاري گذشته نگر بر حسب جنس………………………………………………………………………………… 185
5-1-3-3 بزهکاري آينده نگر بر حسب جنس…………………………………………………………………………………… 186
5-1-3-4 توزيع درصد پاسخگويان در مقياس کل بزهکاري و ابعاد آن به تفکيک جنس………………………… 188
5-2 آمارههاي دو متغيري………………………………………………………………………………………………………………… 190
5-2-1 رابطة جنس با بزهکاري……………………………………………………………………………………………………….. 190
5-2-2 رابطة خاستگاه اجتماعي-اقتصادي با بزهکاري………………………………………………………………………… 190
5-2-3 رابطة ساختار خانواده با بزهکاري………………………………………………………………………………………….. 191
5-2-4 رابطة محل سکونت با بزهکاري……………………………………………………………………………………………. 192
5-2-5 آزمون تفاوت ميانگين براي متغيرهاي مستقل بر حسب جنس…………………………………………………… 193
5-2-6 رابطة رشته تحصيلي با بزهکاري……………………………………………………………………………………………. 195
5-2-7 روابط همبستگي بين بزهکاري گذشته نگر و بزهکاري آينده نگر………………………………………………. 201
5-2-8 روابط همبستگي بين ابعاد مختلف بزهکاري و متغيرهاي مستقل……………………………………………….. 202
5-2-9 مدل تحليل مسير…………………………………………………………………………………………………………………. 204
5-2-9-1 اثرات مستقيم………………………………………………………………………………………………………………….. 206
5-2-9-2 اثرات غيرمستقيم…………………………………………………………………………………………………………….. 207
5-2-9-3 اثرات کل……………………………………………………………………………………………………………………….. 208
5-2-10 مدل معادلات ساختاري بزهکاري………………………………………………………………………………………… 210
5-2-10-1 مدل معادلات ساختاري بزهکاري کل………………………………………………………………………………. 210
5-2-10-1-1 اثرات مستقيم و غيرمستقيم متغيرها بر متغير وابسته بزهکاري در بين جمعيت کل………………. 216
5-3 نتايج آزمون فرضيات……………………………………………………………………………………………………………….. 218
6 فصل ششم: نتيجه گيري و پيشنهادات………………………………………………………………………………………….. 220
6-1 نتايج تحقيق……………………………………………………………………………………………………………………………. 220
6-1-1 دلالتهاي تجربي………………………………………………………………………………………………………………….. 220
6-2 بحث و نتيجه گيري ……………………………………………………………………………………………………………… 231
6-3 پيشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………… 253
6-3-1 پيشنهادات پژوهشي……………………………………………………………………………………………………………… 253
6-3-2 پيشنهادات اجرايي و سياستي………………………………………………………………………………………………… 254
6-3-2-1 سطح خرد (فردي) …………………………………………………………………………………………………………. 254
6-3-2-2 سطح مياني (سازماني) …………………………………………………………………………………………………….. 255
6-3-2-3 سطح کلان (جامعه اي) …………………………………………………………………………………………………… 257
6-4 محدوديت هاي تحقيق……………………………………………………………………………………………………………… 258
منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………………… 260
پيوستها………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 279
فهرست شکلها
عنوان صفحه
TOC \h \z \c “شکل” شکل 2-1: مدل رشد شرم PAGEREF _Toc421914094 \h 36شکل 2-2: چرخة شرم PAGEREF _Toc421914095 \h 57شکل 3-1: سطح تحليل، جرم و مجرميت PAGEREF _Toc421914096 \h 71شکل 3-2: نمودار کنترل-فشار ترکيبي اليوت. PAGEREF _Toc421914097 \h 76شکل 3-3: مدل دوسوية ورود بزهکاران در بدو نوجواني PAGEREF _Toc421914098 \h 77شکل 3-4: خلاصة نظريه شرمساري بازپذيرکننده PAGEREF _Toc421914099 \h 94شکل 35: ترکيب نظريات برچسب زني، فرصت و نظريه خرده فرهنگي توسط نظرية شرمساري PAGEREF _Toc421914100 \h 97شکل 3-6: اصول بنيادي عدالت ترميمي PAGEREF _Toc421914101 \h 105شکل 3-7: مدل تحليلي تحقيق PAGEREF _Toc421914102 \h 119شکل 4-1: مدل سنجش شرمساري بازپذيرنده: تحليل عاملي- تأييدي PAGEREF _Toc421914103 \h 151شکل 4-2: مدل سنجش به هم پيوستگي: تحليل عاملي- تأييدي PAGEREF _Toc421914104 \h 153شکل 4-3:مدل سنجش همالان بزهکار: تحليل عاملي- تأييدي PAGEREF _Toc421914105 \h 154شکل 4-4:مدل سنجش پايبندي به ارزش هاي اخلاقي: تحليل عاملي- تأييدي PAGEREF _Toc421914106 \h 154شکل 4-5: مدل اصلاح شدة سنجش پايبندي به ارزش هاي اخلاقي: تحليل عاملي- تأييدي PAGEREF _Toc421914107 \h 155شکل 4-6: مدل سنجش انتظار شرم: تحليل عاملي- تأييدي PAGEREF _Toc421914108 \h 156شکل 4-7: مدل سنجش بزهکاري آينده نگر: تحليل عاملي- تأييدي PAGEREF _Toc421914109 \h 157شکل 5-1: مدل تحليل مسير در بين افراد به هم پيوسته PAGEREF _Toc421914110 \h 205شکل 5-2: مدل تحليل مسير در بين افراد نابه هم پيوسته PAGEREF _Toc421914111 \h 206شکل 53: مدل معادلات ساختاري بزهکاري PAGEREF _Toc421914112 \h 211
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
TOC \h \z \c “جدول” جدول 31: قلمروهاي تبيين در نظرية بريث ويت PAGEREF _Toc421984898 \h 85جدول 41: ابعاد، مولفه ها و معرفهاي متغير بزهکاري PAGEREF _Toc421984899 \h 131جدول42: ابعاد و گويه هاي متغير به هم پيوستگي خانوادگي PAGEREF _Toc421984900 \h 132جدول43: گويه هاي متغير شرمساري PAGEREF _Toc421984901 \h 136جدول44: معرف ها و گويه هاي متغير بازپذيري PAGEREF _Toc421984902 \h 136جدول45: گويه هاي متغير انگ زني PAGEREF _Toc421984903 \h 137جدول 46: ابعاد و گويه هاي متغير همالان بزهکار PAGEREF _Toc421984904 \h 139جدول47: گويه هاي متغير انتظار شرم PAGEREF _Toc421984905 \h 139جدول48: معرف هاي متغير پايبندي به ارزش هاي اخلاقي PAGEREF _Toc421984906 \h 140جدول 49: ابعاد، مولفه ها و گويه هاي متغير فشار PAGEREF _Toc421984907 \h 142جدول410: جمعيت تحقيق به تفکيک جنس و نواحي PAGEREF _Toc421984908 \h 144جدول 411: حجم نمونه تحقيق برحسب دانشآموز به تفکيک جنس و نواحي آموزشي PAGEREF _Toc421984909 \h 146جدول 412: حجم نمونه تحقيق برحسب کلاس به تفکيک جنس و نواحي آموزشي PAGEREF _Toc421984910 \h 146جدول 413:تحليل عاملي: آزمون KMO و بارتلت PAGEREF _Toc421984911 \h 148جدول 414: تحليل عاملي: واريانس تبيين شده PAGEREF _Toc421984912 \h 149جدول 415: تحليل عاملي: ماتريس چرخش يافته PAGEREF _Toc421984913 \h 150جدول 416: نتايج تحليل عوامل تأييدي ساختاري نظري وسيلة اندازه گيري و مشخصات اعتبار و پايايي مدل اندازه گيري و بار گويه هاي متغيرهاي مکنون تحقيق PAGEREF _Toc421984914 \h 160جدول51:توزيع فراواني پاسخگويان بر اساس جنس PAGEREF _Toc421984915 \h 165جدول52: فراواني پاسخگويان بر حسب رشته و معدل تحصيلي PAGEREF _Toc421984916 \h 166جدول53: شاخصهاي مرکزي و پراکندگي متغير معدل تحصيلي PAGEREF _Toc421984917 \h 166جدول54: فراواني پاسخگويان بر حسب ميزان تحصيلات والدين PAGEREF _Toc421984918 \h 167جدول55: آمارهاي مرکزي و پراکندگي شاخص تحصيلات والدين PAGEREF _Toc421984919 \h 167جدول56: فراواني پاسخگويان بر حسب ميزان منزلت شغلي پدر PAGEREF _Toc421984920 \h 168جدول57: آمارهاي مرکزي و پراکندگي شاخص منزلت شغلي پدر PAGEREF _Toc421984921 \h 168جدول58: فراواني پاسخگويان بر حسب ميزان درآمد PAGEREF _Toc421984922 \h 169جدول59: فراواني پاسخگويان بر حسب ساختار خانواده PAGEREF _Toc421984923 \h 169جدول510: فراواني پاسخگويان بر حسب محل سکونت PAGEREF _Toc421984924 \h 170جدول511: فراواني پاسخگويان بر حسب محل تولد PAGEREF _Toc421984925 \h 170جدول512: فراواني پاسخگويان بر حسب رشته تحصيلي PAGEREF _Toc421984926 \h 170جدول513: فراواني پاسخگويان بر حسب نوع مدرسه PAGEREF _Toc421984927 \h 171جدول514: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب شرمساري والدين PAGEREF _Toc421984928 \h 172جدول515: شاخصهاي مرکزي و پراکندگي متغير شرمساري والدين PAGEREF _Toc421984929 \h 172جدول516: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب بازپذيري والدين PAGEREF _Toc421984930 \h 173جدول517: شاخصهاي مرکزي و پراکندگي متغير بازپذيري والدين PAGEREF _Toc421984931 \h 174جدول518: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب انگزني والدين PAGEREF _Toc421984932 \h 175جدول519: شاخصهاي مرکزي و پراکندگي متغير بازپذيري والدين PAGEREF _Toc421984933 \h 175جدول520: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب متغير به هم پيوستگي PAGEREF _Toc421984934 \h 176جدول521: شاخص هاي مرکزي و پراکندگي متغير به هم پيوستگي PAGEREF _Toc421984935 \h 176جدول522: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب متغير همالان بزهکار PAGEREF _Toc421984936 \h 177جدول523: شاخصهاي مرکزي و پراکندگي متغير همالان بزهکار PAGEREF _Toc421984937 \h 177جدول524: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب متغير پايبندي به ارزشهاي اخلاقي PAGEREF _Toc421984938 \h 178جدول525: شاخصهاي مرکزي و پراکندگي متغير پايبندي به ارزشهاي اخلاقي PAGEREF _Toc421984939 \h 179جدول526: توزيع فراواني نسبي پاسخگويان بر حسب متغير انتظار شرم PAGEREF _Toc421984940 \h 180جدول527: شاخص هاي مرکزي و پراکندگي متغير انتظار شرم PAGEREF _Toc421984941 \h 180جدول528: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب متغير فشار PAGEREF _Toc421984942 \h 181جدول529:شاخصهاي مرکزي و پراکندگي متغير فشار PAGEREF _Toc421984943 \h 182جدول530: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب متغير بزهکاري گذشته نگر و بزهکاري آينده نگر PAGEREF _Toc421984944 \h 184جدول 531: شاخصهاي مرکزي و پراکندگي متغير بزهکاري سابق و بزهکاري فرافکني شده PAGEREF _Toc421984945 \h 185جدول 532: درصد توزيع فراواني نسبي پاسخگويان بر حسب متغير بزهکاري گذشته نگر به تفکيک جنس PAGEREF _Toc421984946 \h 186جدول 533: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب متغير بزهکاري آينده نگر به تفکيک جنس PAGEREF _Toc421984947 \h 187جدول 534: درصد توزيع فراواني پاسخگويان بر حسب مقياس کل بزهکاري گذشته نگر و بزهکاري آينده نگر و ابعاد آن به تفکيک جنس PAGEREF _Toc421984948 \h 189جدول535: بزهکاري پاسخگويان بر اساس جنس PAGEREF _Toc421984949 \h 190جدول536: رابطة خاستگاه اجتماعي-اقتصادي با بزهکاري PAGEREF _Toc421984950 \h 191جدول537: بزهکاري پاسخگويان بر اساس ساختار خانواده PAGEREF _Toc421984951 \h 192جدول538: بزهکاري پاسخگويان بر اساس محل سکونت PAGEREF _Toc421984952 \h 192جدول 539: جدول آزمون تفاوت ميانگين براي متغيرهاي مستقل بر حسب جنس پاسخگويان PAGEREF _Toc421984953 \h 194جدول540: ميانگين نمرات بزهکاري و زيرمقياس هاي بزهکاري بر حسب رشته تحصيلي PAGEREF _Toc421984954 \h 195جدول 541: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير تقلب امتحاني در بين پسران PAGEREF _Toc421984955 \h 196جدول 542: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير مصرف مواد در بين پسران PAGEREF _Toc421984956 \h 197جدول543: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير کجروي جنسي در بين پسران PAGEREF _Toc421984957 \h 197جدول 544: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير بزهکاري در بين پسران PAGEREF _Toc421984958 \h 198جدول545: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير خشونت در بين دختران PAGEREF _Toc421984959 \h 198جدول 546: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير ونداليسم در بين دختران PAGEREF _Toc421984960 \h 198جدول 547: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير تقلب امتحاني در بين دختران PAGEREF _Toc421984961 \h 199جدول 548: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير کجروي جنسي در بين دختران PAGEREF _Toc421984962 \h 199جدول 549: آزمون تفاوت ميانگينها: آزمونهاي پس از تجربه (Post Hoc) براي مقادير بزهکاري در بين دختران PAGEREF _Toc421984963 \h 200جدول550: ضرايب همبستگي بين بزهکاري گذشته نگر و بزهکاري آينده نگر PAGEREF _Toc421984964 \h 201جدول551: ضرايب همبستگي پيرسون بين متغيرهاي مستقل تحقيق و ابعاد بزهکاري PAGEREF _Toc421984965 \h 203جدول552: اثرات مستقيم متغيرهاي مستقل بر متغيرهاي وابستة بر حسب افراد به هم پيوسته و افراد نابه هم پيوسته PAGEREF _Toc421984966 \h 207جدول553: اثرات غيرمستقيم متغيرهاي مستقل بر متغيرهاي وابستة بر حسب افراد به هم پيوسته و افراد نابه هم پيوسته PAGEREF _Toc421984967 \h 208جدول554: اثرات کل متغيرهاي مستقل بر متغيرهاي وابستة بر حسب افراد به هم پيوسته و افراد نابه هم پيوسته PAGEREF _Toc421984968 \h 209جدول555: آماره هاي برازش مدل در بين کل جمعيت PAGEREF _Toc421984969 \h 212جدول 556: جدول ضرايب تأثير متغيرهاي مدل معادلات ساختاري در بين نمونه کل PAGEREF _Toc421984970 \h 215جدول557: اثرات مستقيم و غيرمستقيم متغيرهاي مستقل بر متغير وابستة بزهکاري در بين جمعيت کل PAGEREF _Toc421984971 \h 217جدول 558: آزمون فرضيه هاي تحقيق PAGEREF _Toc421984972 \h 218جدول 61: تفاوتهاي مدلهاي آمرانه با مدل هاي ترميمي PAGEREF _Toc421984973 \h 245جدول 62: مدلهاي برنامه اي عدالت ترميمي در مدارس PAGEREF _Toc421984974 \h 248
فصل اول
طرح موضوع
فصل اول: طرح موضوعبيان مسألهنوجواني برههاي از زندگي است که نوجوان در معرض خطر ورود به رفتارهاي پرخطر و مسألهآميز از جمله بزهکاري، مصرف مواد و رفتارهاي جنسي واقع ميشود. ورود به اين نوع رفتارها، الگوهاي سالم سازگاري و رشد را با وقفه و رکود روبرو ميسازد. اين نوع علايم و نشانههاي ناکارآمدي رفتاري در نوجواني ممکن است پيشدرآمد ناسازگاري و تعادل ضعيف در طول بزرگسالي باشد. از اين رو، مطالعه و شناخت پيشزمينهها و مقدمات کجروي نوجوانان، محور علايق روانشناسان و جامعهشناسان بوده است (اريکسون،396:2000). در بررسي هاي به عمل آمده در بيشتر کشورهاي جهان، آمار جرايم و بزهکاري متوجه جوانان، همچنان رو به افزايش بوده است. در آمريکا، سالانه بيش از دو ميليون فرد زير 17 سال بازداشت ميشود (گرين،323:2008). مطابق آمار ديگري در اين کشور 700000 دانشآموز از دبيرستان ترک تحصيل ميکنند، چهارده ميليون کودک در خانوادههاي تک والد زندگي مي کنند، 200000 کودک سالانه در معرض نوعي سوء رفتار و سوءاستفاده هستند، 3000000 دانشآموز و معلم ساليانه قرباني جرم واقع ميشوند و سالانه 500000 مورد سرقت، زورگويي، حمله و تجاوز در مدارس به وقوع ميپيوندد (گروس و ديگران،5:2000). در سال 2005، وکيل سابق دادگستري جان اشکرافت اظهار داشت که به رغم صرف ميليونها دلار هزينه در برنامهها براي کاهش و حل و فصل بزهکاري و جوانان در معرض خطر، حکومت فدرال در کاهش خشونت جوانان ناموفق بوده است. اشکروفت بعدها اظهار داشت که جوانان در قبال رفتار خشونتآميز خود مسئوليتپذير و پاسخگو بار نيامده و از اين رو، جواناني که در قرن 21 مرتکب جرم ميشوند متفاوت از پيشينيان خود ميباشند (استونس،295:2011).
بيشک نوجوانان و جوانان، بخش مهم و پايهاي سرماية انساني هر جامعه به شمار ميآيند که در عين حال، بيش از ساير گروههاي جامعه در معرض بزهکاري و بزهديدگي قرار دارند. در آخرين سرشماري ملي در ايران که در سال ۱۳۹۰ انجام گرفت جمعيت کشور بالغ بر ۷۵،۱۴۹،۶۶۹ تن بوده است (مرکز آمار ايران،1392). بر اساس برآوردهاي مرکز آمار ايران هم اکنون نزديک 24168821 نفر از جمعيت ايران يعني 32 درصد آن، از نظر سني زير 18 سال هستند. جمعيت دانشآموزي کشور نيز در سال تحصيلي ۹۳ـ۹۲ بالغ بر ۱۲ ميليون و ۳۰۰ هزار نفر با احتساب سه مقطع دبستاني، راهنمايي و دبيرستاني بوده است که حدود ۵ ميليون و ۵۰۰ هزار دانشآموز در دوره‌هاي متوسطه شامل دوره اول متوسطه (راهنمايي سابق) و دوره دوم متوسطه تحصيل خواهند کرد (مرکز آمار ايران،1392). آمار مزبور از يک سو نشانگر ظرفيتهاي بالقوه آموزشي و سرمايه انساني در جامعة ايراني است، و از سوي ديگر، در صورت عدم توجه کافي و برنامهريزي دقيق، ميتواند به عنوان يک آسيب و يا تهديد قلمداد شود.
در داخل کشور نيز با توجه به آمارهاي منتشر شده ميتوان نتيجه گفت که ميزان وقوع جرايم بر حسب سن، جوانتر شده و بزهکاري و جرم از جوانان به نوجوانان به شدت در حال گسترش است (رجبي،131:1388). بويژه اينکه با توجه به تحولات پديد آمده در حوزه رسانهها و فناوري ارتباطات، آسيبهاي نوپديدي نيز ظهور يافته است که زندگي و سلامت کودکان و نوجوانان را با خطرات جدي مواجه ساخته است. اعتياد و مصرف مواد از جمله آسيبهايي است که به مدارس نفوذ کرده و وضعيت بهداشت و سلامت دانشآموزان را روز به روز با شدت بيشتري مورد تهديد و حمله قرار ميدهد. گزارش سال 2008 سازمان ملل مي‌گويد که ايران بيشترين مصرف سرانه مواد مخدر در جهان را داراست. گزارش‌هاي ديگري وجود دارد که پايين‌ترين سن آغاز اعتياد را نيز ويژه ايران مي‌داند. نتايج يک تحقيق علمي در زمينه مبارزه با مواد مخدر نشان ميدهد که مدارس راهنمايي و دبيرستان، يکي از محيط‌هاي اصلي براي شروع استفاده از مواد مخدر است. آن طور که مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر اذعان دارند، رواج مواد مخدر در بين دانشآموزان مدارس به ويژه در حاشيه شهر، به وضعيت نگران‌کننده‌اي رسيده است. طاها طاهري جانشين دبير کل ستاد مبارزه با مواد مخدر در اين خصوص مي‌گويد: بر اساس بررسي‌هاي صورت گرفته، در برخي مدارس حاشيه‌اي نقاط آسيب‌پذير، دانشآموزان به مصرف‌کننده مواد مخدر تبديل شدهاند. با توجه به شرايط ياد شده، زنگ‌‌هاي خطر در خصوص رواج مواد مخدر در ميان دانشآموزان مدارس اين مناطق به صدا در آمده است (خبرگزاري تحليلي ايران،1388).
شيوع بزه و رفتارهاي پرخطر در ميان نوجوانان و جوانان در سالهاي اخير به يک مسألة عمدة اجتماعي تبديل گشته است. نتايج و يافتههاي حاصل از پيمايشها و تحقيقات تجربي به قوت بر مدعاي فوق مهر تأييد ميزنند. پوراصلو ديگران (2007) در پژوهشي ميان 1785 دانشآموز از شهر تبريز دريافتند که 226 نفر (7/12 درصد) تجربة مصرف الکل و 36 نفر (2 درصد) تجربه مصرف مواد مخدر داشتهاند. کليشادي و ديگران (2006) در پژوهشي در ميان دانشآموزان دريافتند که ميزان شيوع مصرف سيگار در بين پسران 5/18 درصد و در بين دختران 1/10 درصد ميباشد. ميانگين سني اولين اقدام براي مصرف سيگار 2/13 سال بوده است. نتايج اين تحقيق نشان ميدهد که مصرف سيگار در ميان نوجوانان به عنوان يک تهديد محسوب ميشود. آيتاللهي و ديگران (2005) در تحقيقي به اين نتيجه رسيدند که 9/16 درصد دانشآموزان مصرف سيگار را تجربه کرده و 5/2 درصد مرتباً مصرف سيگار داشتهاند. همچنين 35 درصد از دانشآموزان الکل را تجربه کرده و 1/2 درصد از آنها به طور مرتب مصرف الکل داشتهاند. در پژوهش ديگري که توسط اميري و ديگران (2011) در ميان 3958 دانشجوي دانشگاه در شمال ايران انجام شده ديده شد که مصرف اکستازي، ترياک و شاهدانه به ترتيب 3/4، 7/2 و 4/2 درصد در ميان دانشجويان رواج دارد.
يافتههاي تحقيقات پيمايشي که به برخي از آنها اشاره شد، نشانگر شدت زياد آسيبها و تهديداتي است که امروزه نسل جوان و نوجوان را شديداً تهديد ميکند. راهکارها و برنامههاي ارائه شده در سطوح مختلف ملي و فراملي نيز آنگونه که بايد نتوانستهاند سودمند و راهگشا باشند. تا جايي که طي 36 سال گذشته، جمعيت کشور دو برابر، اما جمعيت کيفري هفت برابر شده است. شيوع رفتارهاي پرخطر در سنين پايين، پيدايش آسيبهاي نوپديد، عدم مسئوليتپذيري، ضعف کنترلهاي خانوادگي و اجتماعي، تربيت ناقص و ناکارا و نيز سستي پايههاي اخلاقي کودکان و نوجوانان از جمله مواردي است که وضعيت عصر حاضر را با گذشته متمايز ساخته است. با توجه به ظهور و بروز شرايط نوين و تحول و دگرگوني بنيادين در نهادهاي مرسوم اجتماعي، روشن است که راهکارها و اقدامات پيشين نميتوانند پاسخگوي مسائل نو باشند و به طور کامل موثر واقع شوند. در چنين شرايطي که از يک سو با آسيبها و تهديدات نو مواجهيم و از سوي ديگر اقدامات و راهکارهاي پيشين چندان قرين توفيق نبودهاند، رويکردها و نظريات جديدتري پا به عرصه نهادهاند. نظرية شرمساري بازپذيرکننده بريث ويت از جملة اين نظريهها به شمار ميرود. نظرية شرمساري بازپذيرکننده عدسيهاي جديدي پيشروي جامعه قرار ميدهد و پيشنهادات و راهکارهاي متفاوتي را در حوزههاي مختلف نهادي از جمله خانواده، مدرسه، محله، پليس، دادگاه و غيره عرضه ميدارد.
تحقيق حاضر در پي تحليل و تبيين آثار شرمساري بازپذيرکننده بر بزهکاري دانشآموزان در بستر خانواده است. در نظريه جرمشناسي، خانواده نقشي بنيادين در ايجاد همنوايي در بين دختران و پسران بويژه در سنين آغازين آنها بازي ميکند. عمدة ادبيات جرمشناسي در اين حوزه، نشان از اين دارد که نظارت بر رفتار کودک، بکارگيري انضباط منسجم و يکپارچه، و رشد و بالندگي دلبستگيهاي والد-فرزند به طور عام کودک را به سمت همنوايي با معيارها و استانداردهاي رايج و مرسوم اجتماعي تشويق ميکند (ليبر،79:2009؛کوتاروبلس،375:2006؛لي،193:2005). مثلاً طبق ادعاي هيرشي و گاتفردسون، والديني که بر رفتار فرزندان خود نظارت داشته، انتظارات روشني در باب مذموم بودن بزهکاري بعمل آورده و به تمکين پاداش ميدهند (و نافرماني را مجازات ميکنند)، احتمال تخلف کودکان را کاهش ميدهند (از طريق تقويت خودکنترلي در کودکان) (فاگان،151:2011).
در اين تحقيق، تاکيد عمده بر تحليل و تبيين آثار شرمساري خانوادگي و فرايند بازپذيري بر بزهکاري است. در توضيح بزهکاري بايد گفت که جرايم نوجوانان توسط پارهاي عناوين و برچسبها بررسي ميشود. رايجترين برچسب براي رفتار مجرمانه نوجوانان، بزهکاري است. بزهکاري شامل مجموعهاي از رفتارهاي قانونشکنانه است که براي بزرگسالان و صغار بکار ميرود. رفتارهايي که بزرگسالان در خصوص آنها به لحاظ کيفري پاسخگو هستند نظير مصرف مواد و تخلفات خشونتبار عليه ساير اشخاص (مثل حمله و هجوم)، اموال و دارايي (مثل خرابکاري و ايجاد حريق) و نظم عمومي. علاوه بر تخلفات مجرمانه، صغار در قبال تخلفات منزلتي (مثل پرسهزني، نقض آداب و رسوم، فرار از منزل) نيز پاسخگو محسوب ميشوند. در مجموع، بزهکاري به آن دسته از رفتارها اطلاق ميشود که توسط اشخاص زير سن بزرگسالي انجام ميگيرد و نقض قانون تلقي شده و واکنش قانوني جامعه را برميانگيزد (مارته،2:2008). پس بزهکاري علاوه بر جرايم، شامل رفتارهاي غيرمجرمانه نيز هست. فرار از منزل، گريز از مدرسه، سرپيچي از دستورات قانوني والدين يا مراجع اقتدار مصاديق ديگري از بزهکاري تلقي ميشود. اين نوع اعمال اغلب به عنوان تخلفات منزلتي مطرح است که به شرايط سني شخص هنگام ارتکاب تخلف اشاره دارد. حداکثر سن براي حوزة قضايي دادگاه جوانان به طور معمول 18 سال است، ولي برخي دولتها حدود سني را کاهش دادهاند (شوميکر،3:2009).
نظرية شرمساري بازپذيرکننده بريث ويت، از جمله نافذترين و اثرگذارترين نظريههاي جديد جرم شناختي در سالهاي اخير به شمار ميرود. طبق رأي و نظر ايکرز (1990)، نظرية شرمساري بازپذيرکننده در اصل تلاشي است مجدد براي ترکيب عناصري از نظريههاي متعدد موجود، ولي با اجتناب از پارهاي خطاها و اشتباهاتي که تلاشهاي قبلي دچار شدهاند و نيز برخورداري از عنصري جذاب و نو در تمايزبخشي مابين انگزني و شرمساري بازپذيرکننده که در تلاشهاي پيشين مربوط به ترکيب نظري ديده نميشود. هر که بخواهد نسبت به نظريههاي جرم و انحراف اطلاع و وقوف کامل بيابد حتماً لازم است اين کتاب را در قفسة کتابخانه خود داشته باشد. (عليوردي نيا و ديگران،120:1393).
بيترديد نظريات جرمشناختي حائز اهميتاند، زيرا عمدة آنچه در نظام عدالت کيفري به اجرا درميآيد، مبتني بر نظريات جرمشناختي هستند (صابر،1:2006). در واقع، بخشي از شهرت فزايندة نظرية شرمساري بازپذيرکننده، عدم توفيق نظريههاي پيشين جرمشناختي در تبيين جرم و راهحلهاي پيشنهادي براي جرم بوده است. طبق نظريههاي پيشين جرم، رفتارهاي مجرمانه محصول يادگيري، برچسب منفي و يا عاملان انگيزهمند عقلاني است. اين نوع مجازات يا سياست توانبخشي در دهههاي گذشته بکار رفته است، ولي به نظر نمي رسد تأثير مثبتي بر پيشگيري از اقدامات مجرمانه و اصلاح خلافکاران مجرم داشته باشد (ساکياما،7:2008). يکي از دلايل علاقمندي به احساسات به عنوان يک موضوع مرتبط با جرم شناسي همين مورد است. اين گونه علاقه برخاسته از نارضايتي از نظريههاي عمدة جرم – مثل نظرية کنترل، نظرية فعاليتهاي روزمره، و خصوصاً نظرية انتخاب عقلاني- بوده است که انگيزة متخلف را مفروض انگاشته و آن را بديهي و مسلم پنداشتهاند؛ نظريههايي که از دقت لازم و باريکبيني فکري و کفايت مفهومي براي درک و شناخت چرايي و چگونگي تحريکشدن افراد در ارتکاب جرم و توجه کافي به آن برخوردار نيستند (هان،244:2002).
بريث ويت افقها و روزنههاي جديدي فراروي نظرية برچسبزني بازگشوده است و پيشرفتهاي چشمگيري در ترکيب (و نه بر هم آميختن ناشيانه) نظريههاي عمومي موجود در زمينه جرم و انحراف به ارمغان آورده است. مدل وي هم داراي ابعاد خرد و هم داراي ابعاد کلان بوده و اجزائي از نظرية کنترل، نظرية فرصتهاي افتراقي، نظرية يادگيري اجتماعي و نيز نظرية برچسبزني را تلفيق کرده و در کنار هم نشانده است. کليد افقهاي نوين براي برچسبزني و ترکيب نظرية جرمشناسي، مفهوم «شرمساري بازپذيرکننده» است. بواقع همچنانکه بريث ويت اذعان مي کند، شرمساري بازپذيرکننده تنها عنصر و مولفة اصيل در اين نظريه به شمار ميآيد (ايکرز،722:1990).
به نظر هونگ ليو، گرچه نظرية شرمساري بازپذيرکننده، تلفيقي از نظريههاي جرمشناختي غربي است، ولي سه خصلت عمده و کليدي در نظرية شرمساري بازپذيرکننده وجود دارد که آن را از نظريههاي جرمشناختي غربي متمايز ميسازد.
اولاً نظرية شرمساري بازپذيرکننده، به کنترل اجتماعي صبغة اخلاقي ميبخشد و لذا، عنان کنترل را به دست عموم مردم و خانواده و اجتماع آنها بازميگرداند. نظرية بريث ويت به وجدان افراد، اخلاق و احساس شرم آنها متوسل ميشود. اين درست نقطة مقابل ساير سنتهاي جرمشناختي است که از حرفهاي شدن، نظاممند شدن، علمي شدن و اجتماعزدايي از عدالت طرفداري ميکنند. دومي ممکن است به اعضاي اجتماع چنان تلقين کند که آنها ايمان بياورند که کارشناسان ميتوانند راهکارهايي علمي براي مسائل جرم ارائه دهند و از اين رو، از توجه به راهکارهايي محلي منصرف ميکنند (ليو،54:1998). به زعم بريث ويت، تا زماني که اجتماع اصولاً بر اين نظر است که متخصصان ميتوانند از طرق علمي به راهحلهاي مشکل بزهکاري دست بيابند، اين خطر وجود دارد که شهروندان از مشارکت در برنامه ها و اقدامات پيشگيرانهاي که توسط خود آنها انجام شدني است سر باز زنند. با اين تلقي، وقتي من شاهد ارتکاب جرمي هستم يا ميبينم که همسايه کنار من در حال نقض قانون است، من فقط بايد به کار خود برسم زيرا افراد ديگري هستند که به عنوان پليس وظيفة برخورد با اين مشکل را دارند. او پيشنهاد مي کند: جرم زماني بهتر کنترل مي شود که اعضاي اجتماع از طريق مشارکت در تقبيح بزهکار و ايجاد شرمساري در وي با تشريک مساعي منجسم و در ضمن بازپذيري بزهکار در اجتماع جهت تبديل وي به شهروندي مطيع قانون، اولين نقش را ايفا کنند. در جوامعي نرخ بزهکاري اندک است که مردم، فقط در انديشه شغل و حرفه خود نيستند و انعطاف در مقابل انحرافات، محدودهاي تعريف شده دارد و اجتماع تلاش ميکند تا مشکل بزهکاري خود را به دست خود حل کند، نه به دست پليس و مراجع حرفهاي. (غلامي،1391؛زهر،37:1383).
جرم زماني بهتر کنترل ميشود که اعضاي اجتماع از طريق مشارکت فعال در شرمساري متخلفان، اولين کنترلکنندگان باشند و آنها را از طريق مشارکت همسو با روش بازگشت متخلف به اجتماع شهروندان مطيع قانون شرمسار نمايند (گاد،165:2006). همساز با نظرية شرمساري بازپذيرکننده، الگو و مدل کنترل اجتماعي چيني بر تربيت اخلاقي و درونيشدن «اخلاقيات خوب» در افراد تاکيد ميگذارد. اين مدل براي مواجهه با مناقشات و مسائل، استفاده از ابزارهاي غيررسمي را تشويق ميکند و اقدامات و عملکردهاي افراد و اجتماعات بومي را به عنوان ابزاري براي حل و فصل مشکلات به جاي کارشناسان حرفهاي پرورش ميدهد. (ليو،54:1998). مطابق نظر بريث ويت، خصوصيزدايي از قانون همگاني و استفادة مشترک از شرمساري عمومي، کارايي و اثربخشي اجراي قوانين کيفري را بهبود ميبخشد، به اين دليل ساده که ميتواند به ايجاد مفهوم مشترک اخلاقي از نظم کمک کند. وي بعدتر استدلال کرد که گره زدن شرم و مجازات، به نظمِ قانونيِ کاراتر و استوارتري ميانجامد (جالي،55:2004).
دوم اينکه، برخلاف ساير جوامع غربي که بياني انفعالي از رفتار مجرمانه بدست ميدهند، گويي که توسط متغيرهاي زيستي، روانشناختي و ساختاري اجتماعي بدون اينکه مجرمان بر آنها کنترلي داشته باشند، تعين مييابد، نظرية شرمساري بازپذيرکننده مفهومي فعال از مجرم را ميپذيرد. مجرم در اين نظريه، انتخابکنندهاي است – ارتکاب جرم، پيوستن به خرده فرهنگ، اتخاذ يک خودانگاره انحرافي، بازپذيري خود، پاسخ به رفتارهاي بازپذيري ديگران – که عليه فشارات اجتماعي از طريق شرمساري واکنش نشان ميدهد (ليو،54:1998). مسئوليتپذيري فعال در برابر مسئوليتپذيري منفعل، هدف و غايت شرمساري بازپذيرکننده است. اثر بلندمدت اين نوع شرمساري، تغيير ذهنيت متخلف و نگرش او به قانون و همنوايي او از طريق آموزش و انگيزش عاطفي است (توسوني،2:2004).
سوم اينکه نظرية مزبور، به صورتبندي فرايندي از کنترل اجتماعي ميپردازد که متکي بر مکانيزمهاي شرمساري و بازپذيري است و مشروط به اجتماعگرايي و بههمپيوستگي در بافت غربي است. بههمپيوستگي و اجتماعگرايي، معمولاً شرايط اجتماعي کشورهاي در حال توسعه، به استثناي ژاپن است. (ليو،54:1998).
يکي از موضوعات يا مسائل مهم و اساسي هنوز در نظرية بريث ويت حلنشده باقي مانده است. تا به حال معلوم نشده که آيا نظرية شرمساري بازپذيرکننده توانسته افقهاي جديدي فراروي مطالعات جرمشناختي باز کند يا نه. به عبارتي به دليل محدوديت تحقيقات تجربي و فقدان شواهد و يافتههاي کافي، هنوز نتيجة شفاف و روشني در اين باب حاصل نشده که آيا نظرية شرمساري بازپذيرکننده، تکرار و واگوئي نظريههاي پيشين در قالبهاي مفهومي جديد است و يا اينکه، توانسته تبييني جامعتر و کاملتر نسبت به آنها عرضه نمايد (بنت،1:1996؛لوسونز،161:2007).
بنابراين از جمله اهداف تحقيق حاضر، آزمون تجربي سازهها و گزارههاي اصلي نظرية شرمساري بازپذيرکننده، طراحي و تدوين شاخصهاي کمي براي مفاهيم اصلي نظريه شرمساري و بالاخره کشف و بررسي و تطبيق و مقايسة برازش و کفايت مدل علّي برگرفته از نظرية بريث ويت و مدلهاي بديل و جايگزين است. نظرية شرمساري بازپذيرکننده هنوز در حال توسعه و تحول است و شواهد تجربي در حمايت و پشتيباني از پيشبينهاي آن ناهمساز و مغشوش است. توافق و اجماع نظر کمي در بين آزمونهاي مستقيم، در باب نحوة عملياتي کردن مفاهيم نظري از قبيل شرمساري بازپذيرکننده، شرمساري جداکننده، بههمپيوستگي و اجتماع گرايي وجود دارد (راي،28:2012). بوچکوار و تايتل (2005) به تفصيل در بارة دشواريهاي نظرية شرمساري بازپذيرکننده بحث کردهاند. ابهام در تعريف مفاهيم، عدم صراحت در امکان خنثي بودن شرم، ترتيب و توالي شرمساري بازپذيرکننده، و دفعات لازم شرمساري بازپذيرکننده براي اثربخش بودن از جمله مواردي است که توسط اين محققان مورد بحث و فحص قرار گرفته است (بوچکوار و تايتل،2005).
هر چند شأن، اعتبار و اهميت ادغام نظريهها قابلانکار نيست، اما يکي از طرق عمدة کسب اطمينان از اين نوع نظريهها، تحقيق و مداقة تجربي است. اگر قرار باشد نظريههاي جديد به جاي آشوب و سردرگمي و ايجاد ابهام در باب علل جرم، به بصيرتافزايي درباره آنها کمک کنند، آزمون عيني آنها ضرورت مييابد. چنين تحقيقاتي به استثناي معدودي (مانند نظرية خودکنترلي هيرشي و گاتفردسون و نظرية فشار عمومي اگنو) انجام نيافتهاند (هاي،133:2001). فقدان نسبي آزمون نظرية شرمساري بازپذيرکننده به دلايلي ميتواند مسئلهساز باشد. طرح و ارائة نظريههاي جديد، بدون آزمون، به دانش ما در خصوص علل و عوامل جرم نخواهد افزود. هم اکنون تنوع و تکثر نظريهها ممکن است عرصهاي مشوش و پرآشوب در جرم شناسي به بار بياورد. از جمله دلايل عمده و مهم آزمون نظرية شرمساري بازپذيرکننده به طور اخص اين است که بهرغم فقدان آزمونهاي تجربي، پيشاپيش به انحاي مختلف و به طرق گوناگون مورد استفاده قرار گرفته است (بوچکوار،401:2005). حتي با وجود عدم تأييد تجربي، مددکاران، محققان، وکلا و دانشگاهيان همزمان به استفاده از اين نظريه مشغولاند. براي مثال، نظرية شرمساري بازپذيرکننده از جمله چهارچوبهاي نظري است که بنمايههاي توسعه و ترويج برنامههاي عدالت ترميمي را در سالهاي اخير از جمله ميانجي قرباني-بزهکار و نشست گروهي خانواده تشکيل داده است. علاوه بر اين، نظرية شرمساري بازپذيرکننده به عنوان مبنا و پايهاي براي استفاده وسيع از مجازات هاي اجتماعمحور نوجوانان و خلافکاران بزرگسال بکار رفته است (هاي،136:2001).
با تلاش پژوهشگراني همچون بريث ويت و شرمن، برخي از نظامهاي کلان عدالت کيفري، روزنة وسيعي به روي استفاده از تاکتيکها و فنون عدالت ترميمي بازگشودهاند. (ميلر،9:2009). برنامه هاي «عدالت ترميمي» در ايالات متحده و جوامع ديگر، دقيقاً بازتاب تذکار بريث ويت براي همراه کردن شرمساري با عنصر بازپذيرکنندگي بوده است (کالن،318:2006). اين برنامهها در نظام عدالت جوانان در ايالات متحده آمريکا با عنوان «برنامههاي ميانجي قرباني-بزهکار» و در استراليا و نيوزلند با نام «نشستهاي گروهي خانوادگي» براي خلافکاران جوان شناخته ميشوند (هاي،420:1998).
سمپسون و لاب (1994) در وصف محيط خانوادهاي که مستعد کنترل اجتماعي غيررسمي است، به اصول نظرية شرمساري بازپذيرکننده اشاره داشتهاند. طبق مشاهدات آنها تأديب خشن و قهرآميز، نظارت اندک، و دلبستگي ضعيف والدين-کودک واسط و ميانگر اثرات فقر و ديگر عوامل ساختاري بر بزهکاري است (سمپسون و ديگران،1994). نظرية شرمساري بازپذيرکننده در مطالعات کنترل اجتماعي هم عموماً بکار رفته است. مثلاً هيمر و استفن در واحد مراقبتي نوزادان، اين نظريه را در تصميمات مراقبان بهداشتي در زمينة «برچسب زني» والدين بر کودکان بکار بستهاند. بدون آزمون تجربي، کاربست نظرية شرمساري بازپذيرکننده توجيهپذير نخواهد بود. هر چه نظرية شرمساري بازپذيرکننده فاقد قدرت تبييني باشد، سست و بيپايه خواهد بود. اما اگر نظرية شرمساري بازپذيرکننده قوياً پيشبينکنندة جرم باشد، بکارگيري گستردة اين نظريه موجه و پذيرفتني خواهد بود. در هر دو حالت، آزمون عيني اين نظريه لازم و ضروري است (هاي،136:2001؛420:1998).
به اين ترتيب، تحقيق حاضر حدود تحليل و مطالعة خود را به قلمرو نهاد خانواده که رکن اصلي در پرورش احساسات و عواطف اخلاقي است، محدود ميکند و عمدة تاکيد خود را بر فرايند شرمساري در خانواده ميگذارد. تاکيد مزبور با اين نظر و مشاهدة بريث ويت ملازمت دارد که «مناسبترين مکان براي رويت شرمساري بازپذيرکننده عملاً در خانوادههايي است که مهر و محبت در آنجا رواج دارد» (بريث ويت،56:1989). وفق نظر بريث ويت، براي اينکه شرمساري بازپذيرکننده باشد، خانواده نقطة شروع و عزيمت است. به گفتة وي، زندگي خانوادگي اين نکته را به ما ميآموزد که شرمساري و مجازات، در کنار حفظ پيوندهاي محترمانه ميسر است. از نگاه وي، بازپذيري اغلب کار خانواده و دوستان نزديک و صميمي است، زيرا وظيفة آنها ماهيتاً تربيتي است. اعضاي خانواده گرايش دارند که عزيزان خود را ببخشند و بازگشت آنها را به زندگي حتي پس از ارتکاب خطا و لغزش بپذيرند. کنترل موثر جرم، احياناً در خانوادهها و اجتماعاتي رخ ميدهد که با متخلفان نه به مثابه مجرم، بلکه به منزلة اشخاص کامل برخورد ميشود (ليو،63:1991).
طبق تاکيد بريثويت، خانوادههايي که در فراگرد تنبيهي، به طرز جداکننده و نه بازپذيرکننده رفتار ميکنند، و تنبيه و مجازات آنها در چهارچوب مهر و محبت انجام نميشود، در جامعهپذيري و اجتماعيکردن فرزندان خود با شکست و ناکامي روبرو ميشوند. بدينسان، بريثويت مدعي است که شرمساري بازپذيرکننده، عمدتاً بر عهدة خانواده و دوستان است تا نظام عدالت رسمي و کيفري (بنت،1:1996). در مجموع، به زعم بريث ويت، شرمساري به شرطي ميتواند برانگيزندة احساسات سازندة شرم باشد، که توسط ديگران معنيدار به طرز صحيحي انجام پذيرد؛ يعني توسط افرادي که خلافکار بدانها احساس تعلق دارد (توفي،345:2008). طبق نظر بريث ويت، خانوادههاي گرم و صميمي از آن نوع رفتارهاي انضباطي يا تأديبي استفاده ميکنند که بر بعد اخلاقي رفتار – چگونگي آسيبزا بودن رفتار براي خود و ديگران و الزام و تعهد به جبران آن – تاکيد دارند و مجازاتهايي بکار ميگيرند که بازپذيرکننده است (کارپ،250:2001).
در ايران معاصر، بر اثر رفورمها و اصلاحات اقتصادي سالهاي اخير، اقتدار، حرمت و تعهد خانوادگي بواسطة تغيير در ارزشها و ساختار خانواده تقليل يافته است. والدين در ارتباط با انتخاب دوست و مصاحب و نيز امور و مسائل مالي و اقتصادي، کنترل به مراتب پايينتري بر فرزندان خود اعمال مينمايند. تحولات ارزشي و بينشي، اندازه و بعد خانوار را کاهش داده و خودمختاري و زندگي مستقلانه را براي جوانان ممکن ساخته است. همچنين تغييرات ارزشها موجب شده تا طلاق به امري مقبول و پذيرفتهشده تبديل شود و نرخ طلاق رو به فزوني گذارد. اين تغييرات ناگزير روابط خانوادگي را متحول ساخته است. بررسي آمارهاي مربوط به طلاق در ايران حاکي از اين است که ميزان طلاق در سالهاي متوالي روند صعودي طي کرده است (سايت سازمان ثبت احوال،1393). لذا وقوع تحولات ژرف در بنياد خانوادههاي ايراني طي سالهاي اخير به طرز قابل توجهي الگوها و ترتيبات حيات خانوادگي کودکان و نوجوانان را تغيير داده است. فشار اقتصادي، بيثباتي و نااطميناني شرايطي را بوجود آورده که حفظ و نگهداري خانواده با دشواريهاي اساسي روبرو گشته است. ساختار خانواده بر اثر نرخ بالاي طلاق و خانوادههاي تکوالد، به شدت دستخوش تغيير گشته است. کودکان زيادي زمان خود را در خانوادههاي تکوالد سپري ميکنند و بيشتر کودکانِ طلاق، ازدواج مجدد والدين خود را تجربه ميکنند. (صالحي اصفهاني،2010).
گذشته از اين، اين نکته نيز قابل ذکر است که نظرية شرمساري بازپذيرکننده که بعضاً به نظرية جمهوريخواه هم موسوم شده، از جذابيت سياسي(وايت،388:1385) خاصي نيز برخوردار است که خود ميتواند از جمله دلايل پرداختن به اين نظريه و شرح و بسط آن در جامعة ايراني باشد. سبب اين جاذبه را نيز ميتوان وجود ويژگيهاي زير در اين نظريه دانست: نخست آنکه، توجيهي را براي وجود وفاق در درون جامعه فراهم ميسازد. دوم آنکه، بر مفهوم قضاي احياگر (عدالت ترميمي) تاکيد ميورزد که جنبهاي مثبت دارد. سوم، روشي نسبتاً کمهزينه براي دستيابي به هدف کاهش جرم پيشنهاد ميکند. کم هزينه بودن اين روش هم از آن روست که بر اصل کمينگي مداخله تاکيد دارد؛ چهارم اينکه، ايدههاي اين نظريه، بسياري از دغدغههاي سياسي موجود را متوجه خود ساخته است؛ دغدغههايي از جمله، ضرورت به حساب آوردن نقش بزهديده و تاکيد بر خانواده به عنوان واحدي بنيادي در درون جامعه (همان). در حقيقت تاکيد بر خانواده به عنوان واحدي بنيادي در جامعه، با تاکيد سند چشمانداز بيست ساله جمهوري اسلامي ايران بر «نهاد مستحکم خانواده» همخواني و هماهنگي کامل دارد.
در مجموع، پژوهش حاضر به دلايل گوناگون حائز اهميت است. آزمونيک نظرية جديد در يک بستر فرهنگي متفاوت، عملياتي کردن مفاهيم نو، جرح و تعديل يا اصلاح و پالايش مدل اولية بريث ويت، طرح برخي متغيرهاي مشروطکننده/ محتملجهت ارزيابي قلمرو تبييني نظرية شرمساري، آزمون مدل علّي برآمده از نظرية شرمساري بريث ويت و تطبيق آن با مدلهاي بديل و جايگزين، تمرکز بر تخلفات مختلف و دلالتهاي سياستي را ميتوان از جمله دلايل عمدة مطالعة حاضر برشمرد.
شرمساري بازپذيرکننده ميتواند در روند صدور حکم در فرايندهاي عدالت کيفري و مجازاتهاي آزادي مشروطيا آزادي نظارت شده از زندان و استفاده از خدمات اجتماعي دلالتهاي مهم و شاياني به همراه داشته باشد. امروزه برنامههاي عدالت ترميمي در سطوح مختلف اجتماع، مدرسه، پليس و دادگاه مطرح است (عليوردي نيا و ديگران،1393؛ سيگل،276:2006). در ضمن بايد افزود که، در پي «بحران سببشناختي» (جک يانگ به نقل از هان،245:2002) در جرمشناسي به دليل غفلت از آزمون تجربي و مسلم انگاشتن اثرات تنبيه و مجازات در پيشگيري از وقوع جرم و انحرافات، نظرية بريث ويت استفاده از شاخصهاي جزايي و بيبازگشت را در ايجاد همنوايي به چالش کشيده و بنياد نظامهاي قانوني مدرن را به زير سوال برده است (بوچکوار،402:2005). ولي با اين وجود، آزمون تجربي اين نظريه و خصوصاً آزمونهاي مستقيم فرضيهها در رابطه با پاسخ افراد به تجربههاي شرمساري، اغلب پراکنده و نامستقيم بوده است. لذا با اين توضيحات، روشن است که دفاع و پشتيباني از نظرية شرمساري بازپذيرکننده بيترديد در گرو بعمل آوردن آزمونهاي متقاعدکنندهاي از اين نظريه ميباشد. مطالعة تجربي حاضر تلاشي است براي پر کردن خلأ اعتبار تجربي.
لازم به ذکر است که در اين تحقيق کوشش ميشود شواهد و مستندات ديگري در خصوص فرضيات سطح خرد نظرية شرمساري بازپذيرکننده ارائه شود و نتايج و يافتهها حاصله در يک بستر متفاوت اجتماعي-فرهنگي وارسي شود. اعتبار هر نظريه علاوه بر آزمونهاي متعدد و مکرر با نمونههاي مختلف، مستلزم تأييد آن در زمينهها و بسترهاي گوناگون فرهنگي است. از آنجا که تعداد آزمونهاي مستقيم نظرية شرمساري بسيار کم و اندکشمار است، تحقيقات بعدي، صرفنظر از محل و موقعيت اجرا، ارزشمند و لازم است. گذشته از اين، انجام تحقيق حاضر ميتواند در جامعة ايراني به عنوان يک جامعه آسيايي بسيار مفيد و راهگشا باشد. چرا که طبق نظر بريث ويت (به نقل از هاي ،162:1996)، نظرية شرمساري بازپذيرکننده عليالخصوص در فرهنگهاي آسيايي قابل کاربست است.
نظرية شرمساري هم براي تبيين رفتار مجرمانة فردي و هم نرخ جرم در گروههاي اجتماعي طراحي و تدوين گشته است. انتخاب سطح تحليل خرد در ارزيابي نظرية شرمساري بازپذيرکننده، به دلايلي چند صورت گرفته است که هاي (1998) در تصريح و تنقيح اين نظريه بدانها اشارت کرده است. عمدهترين دلايل انجام اين کار، به امکان پذير بودن و کارايي و اثربخشي آن مربوط ميشود. همچنان که عنوان شد موانعي اساسي پيش روي آزمون بخش سطح کلان در اين نظريه وجود دارد. تعريف قابل سنجشي از سطح جامعهاي شرمساري بازپذيرکننده هنوز وجود ندارد و انجام پيمايشهاي معرف ملي از ادراک افراد در رابطه با شرمساري بازپذيرکننده ممکن و ميسور نيست. به اين ترتيب، از آنجا که اين رساله صرفاً بر پيشبينهاي سطح خرد متمرکز خواهد بود، بر ابعاد و جوانب سطح کلان نخواهد پرداخت.
اهداف تحقيقهدف کليهدف عمدة اين تحقيق بررسي و شناسايي رابطة علّي بين شرمساري بازپذيرکننده و بزهکاري است. اين هدف کلي براي تحقق خود نيازمند پارهاي از اهداف جزئي است که در ذيل ميآيد:
اهداف فرعيآزمون تجربي و بررسي تأييدپذيري هر کدام از اجزا يا مولفههاي نظرية شرمساري بازپذيرکننده
واکاوي مفهومي و ساخت ابزارهاي (مقياسهاي) اندازهگيري و شفافسازي آنها.
بررسي رابطة هر يک از ابعاد شرمساري بازپذيرکننده با هر کدام از ابعاد بزهکاري.
استفاده از متغيرهاي واسط براي بسط نظريه شرمساري بازپذيرکننده و وارسي اثرات مستقيم و غيرمستقيم.
بررسي کاربستپذيري نظرية شرمساري بازپذيرکننده در مکان مورد تحقيق.
بررسي و آزمون مدلهاي تحليلي مختلف براي وارسي تناسب دادهها با مدلهاي مفهومي متعدد.
بسط و توسعه و تقويت نظرية شرمساري با تعيين و تشخيص برخي حدود و ثغور قلمرو تبييني اين نظريه.
بررسي دلالتهاي سياستي نظرية شرمساري بازپذيرکننده در حوزه خانواده و مدرسه.
سوالات تحقيقسوال اصلي تحقيق:تأثير شرمساري بازپذيرکننده بر بزهکاري چيست؟
سوالات فرعي تحقيق:تأثير شرمساري بر بزهکاري چيست؟
تأثير بازپذيري والدين بر بزهکاري چيست؟
تأثير انگ زني والدين بر بزهکاري چيست؟
تأثير به هم پيوستگي خانوادگي بر بزهکاري چيست؟
تأثير همالان بزهکار بر بزهکاري چيست؟
تأثير به هم پيوستگي خانوادگي بر شرمساري چيست؟
تأثير به هم پيوستگي خانوادگي بر بازپذيري چيست؟
تأثير به هم پيوستگي خانوادگي بر انگ زني چيست؟
تأثير پايبندي به ارزشهاي اخلاقي بر بزهکاري چيست؟
