عضو شوید
عضویت سریع
تبادل لینک هوشمند 
آمار مطالب
آمار بازدید
TOC \o “1-3” \f \h \z فصل اول: مقدمه1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….2
1-2 بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..4
1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..6
1-4 فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………6
1-5 اهداف تحقيق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………6
1-6 سؤالات تحقیق:…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….6
فصل دوم: مروری بر تحقیقات انجام شده…………………………………………………………………………………………………………………………………………7
2-1- گیاه شناسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………71-2- تاریخچه کشت روناس……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………8
2-1-1خاک………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….10
2-1-2- آماده سازی زمین………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………10
2-1-2-1-کود……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..10
2-1-3-4-آبیاری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………10
2-1-3- زمان کاشت ، داشت ، برداشت………………………………………………………………………………………………………………………………………….11
2-1-5- نگه داری روناس یا مرحله داشت……………………………………………………………………………………………………………………………………….13
2-1-5-1 مبارزه با علفهای هرز و سله شکنی……………………………………………………………………………………………………………………………………13
2-1-5-2- خاک دهی پای بوته ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..14
2-1-5-3- علف های هرز و انگلی مزارع روناس……………………………………………………………………………………………………………………………..14
2-1-5-4 مبارزه با بیماریها و آفات………………………………………………………………………………………………………………………………………………….14
2-1-6-تناوب زراعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….14
2-1-7- برداشت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..15
2-1-8 بذرگیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..15
2-1-9 خشک کردن ریشه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………15
2-2- مقاومت به شوری………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….162-2-1- اصلاح خاک های شور……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….18
2-3- استفاده های دارویی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….192-3-1- تهیه رنگ و استفاده در صنایع رنگرزی…………………………………………………………………………………………………………………………………20
2-4- نقش ازت در رشد گیاه روناس212-5- نقش فسفر دررشد گیاه روناس232-6- اثرات متقابل نیتروژن و فسفر25
فصل سوم: مواد و روش ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………27
3-1- مشخصات خاک محل آزمایش273-2- مشخصات اجرایی طرح283-3- مراحل کاشت293-4- اندازه گیری صفات مورفولوژیکی گیاه روناس293-5- اندازه گیری میزان کلروفیل a، b وab و کارتنوئید های برگ به روش اسپکتوفتومتری303-6- اندازه‌گيري میزان پرولين به روش Bates و همکاران(1973)313-7- سنجش میزان فلاونوئید به روش اسپکتوفتومتری313-8- سنجش میزان آنتوسیانین ها323-9- اندازه گیری میزان آلیزارین323-10- محاسبات آماری33فصل چهارم: نتایج و بحث4-1- کارتنوئید354-2- کلروفیل354-3- فلاونوئیدکل364-4- آنتوسیانین برگ364-5- پرولین برگ364-6- عملکرد اندام هوایی374-7- ارتفاع بوته374-8- وزن خشک ریشه374-9- وزن تر ریشه384- 10 طول ریشه384-11- میزان آلیزارین ریشه39فصل پنجم: نتیجه گیرینتیجه گیری وبحث………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..45
پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………51
تصاویر……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………52فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………55چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….65
فهرست جداول
عنوانصفحه
TOC \o “1-3” \f \h \z
جدول 3-1- مشخصات فیزیکی شیمیایی خاک محل آزمایش27جدول 3-2- مشخصات شیمیایی آب محل آزمایش28جدول 4-1- تجزیه واریانس صفات فیزیولوژیکی گیاه روناس تحت سطوح مختلف کود اوره و فسفاته وشر ایط شور40جدول 4-2- تجزیه واریانس صفات مورفولوژیکی گیاه روناس تحت سطوح مختلف کود اوره و فسفاته وشر ایط شور41جدول 4-3- مقایسه میانگین اثرات ساده صفات بین سطوح مختلف کود اوره و فسفاته وشر ایط شور42
جدول 4-4- مقایسه میانگین اثرات ساده صفات بین سطوح مختلف کود اوره و فسفر وشر ایط شور43جدول 4-5- مقایسه میانگین اثرات متقابل صفات در سطوح کود نیتروژن و فسفاته44
فهرست نمودارها
عنوانصفحه
TOC \o “1-3” \f \h \z
نمودار 3-1- منحنی استاندارد پرولین برگ33نمودار3-2- منحنی استاندارد آلیزارین ریشه33
فهرست اشکال
عنوانصفحه
تصویر 1- مزرعه رناس ایستگاه تحقیقات شوری رودشت52تصویر 2- بوته گیاه رناس52تصویر 3- گل گیاه رناس52تصویر 4- میوه نارس گیاه رناس53تصویر 5- میوه رسیده گیاه رناس53تصویر 6- ریشه های رناس در خاک53تصویر 7- ریشه های رناس در حال خشک شدن54تصویر 8- ریشه های رناس در حال پودر شدن با آسیاب54چکیده:
به منظور بررسی اثرمقادیر مختلف کود اوره و فسفر تحت شرایط شور بر صفات زراعی، فنولوژیکی وعمکلرد گیاه رناس آزمایشی بصورت فاکتوریل درقالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی،با 3 تکرار درمزرعه تحقیقاتی رودشت اصفهان درسالهای زراعی 1390و1391 انجام شد. دراین پژوهش 4سطح (0،50، 100و 150 ( کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی اوره و4 سطح(0،50، 100و 150 )کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی سوپر فسفات تریپل به عنوان تیمار بکاربرده شد. آزمایش در شرایط خاک شور وآب شور ds/m 10 EC= انجام شد. درپایان فصل، صفات زراعی و فنولوژیکی شامل عملکرداندام هوایی وریشه ،وزن هزار میوه، ،طول،عرض وسطح برگ، ارتفاع گیاه، طول ریشه، میزان کلروفیل، کاروتنوئید، فلاونوئید، پرولین دربرگ و میزان رنگدانه آلیزارین ریشه اندازه گیری شد. براساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس عملکرد اندام هوایی، ارتفاع گیاه، میزان تولید ریشه، میزان کلروفیل، کاروتنوئید، آنتوسیانین، فلاونوئیدکل، پرولین دربرگ ومیزان رنگدانه آلیزارین ریشه به طورمعنی داری تحت سطوح مختلف کود ازته و فسفر قرارگرفتند و بیشترین مقدارصفات متعلق به سطح کودی 100 کیلوگرم درهکتار کود اوره و فسفر و کمترین میزان متعلق به شاهد بود. تجزیه واریانس میزان سطح برگ، وزن هزار میوه وطول خوشه گیاه روناس بین سطوح مختلف کود فسفر ، کود نیتروژن و اثرات متقابل کود نیتروژن و فسفر تفاوت آماری معنی داری با شاهد نشان ندادند. بررسی عملکرد تیمارها نشان داد که بهترین عمکرد اندام هوایی را تیمار 150 کیلوگرم در هکتار کود اوره وفسفر وکمترین عملکرد را تیمار بدون کود داشته اند. بیشترین عملکرد وزن تر ریشه مربوط به مصرف 50 و 100 کیلوگرم در هکتار کود اوره و فسفر و کمترین عملکرد را تیمار بدون کود داشته اند. نتایج بدست آمده ازاین آزمایش نشان دادکه بالارفتن سطح کوداوره و فسفرتاحدبهینه باعث افزایش عملکرد ومقدارآلیزارین ریشه شده است.
فصل اول
مقدمه
1-1- مقدمه TC “1-1- مقدمه” \f C \l “1”
یکی از مهم ترین مشکلاتی که کشاورزی دنیا باآن روبروست وجود آبها وخاک های شورطبیعی وشور شدن خاک های زراعی موجود می باشد. بیش از900 میلیون هکتاراز اراضی جهان شور وغیر قابل کشت بوده که تقریبا معادل 3 برابر كل اراضي قابل كشت مي باشد. در حال حاضرحدود 25 درصد اراضي دنيا و حدود 15 درصد از اراضي ايران شورمی باشند. اين آماردراراضي فارياب به مراتب نگران كننده تر است، بطوري كه بر اساس آخرين گزارشات حدود 33 درصد از اراضي تحت آبياري دنيا و 50 درصد ازاراضي تحت آبياري در ايران با مشكل شوري روبرو می باشند (مجموعه اطلاعات کشاورزی ، 1385) .
شوري يكي از مهمترين موانع كشاورزي در نواحي خشك و نيمه خشك است. 954ميليون هكتار زمين دردنيا به درجات مختلف تحت تاثير شوري هستند. مقدار خسارت ناشي از شور شدن زمينهاي كشاورزي در سطح جهان 15 ميليارد دلارگزارش شده است ( امرالهي، 1375).
فراهم كردن امكانات لازم براي جلوگيري ازگسترش خاكهاي شور و يا اصلاح و زهكشي اين اراضي، بدليل هزينه بسيار بالا،كاري مشكل و گاه غيرممكن است، ليكن استفاده از ارقام مقاوم به شوري به همراه مديريت زراعي مناسب ، بهره برداري از اراضي شور را امكان پذير میسازد (اشرف والری،1996).
بنابراین ضرورت تحقیق در مورد گیاهانی که قادر باشند روی خاک های شور برویند محسوس است . انتخاب دقیق و گسترش گیاهان زراعی مقاوم به شوری که موجب افزایش محصول دهی و استفاده بهینه از خاک و آب های شورشود، در مدیریت زمین های شور مفید است (عباسی و همکاران ،1388) .
معمولاتحمل به شوري گياهان زراعي تحت شرايط مطلوب از نظر حاصلخيزي خاك مورد مطالعه قرار میگيرد(حیدری وهمکاران.2007).مطالعات متعددي نشان دادند كه مديريت حاصلخيزي خاكهاي شور، عملكرد گياه را از بعد كمي و كيفي بهبود مي بخشد (خان و همکاران.1995).
ميزان بهبود عملكرد گياه در اثر مصرف عناصر غذايي در خاك شور بستگي به سطح شوري و ميزان عناصر غذايي موجود در خاك دارد (دریهم و همکاران. 2002) .
تغذیه عناصر معدنی گیاه به میزان زیادی تحت تاثیر شوری قرار می گیرد. همچنین تغییراتی ازنظر نیاز اندام های هوایی وریشه به عناصر معدنی حاصل شده و میزان انتقال مواد درون گیاه کاهش می یابد. از سوی دیگر تجمع یون هایی که ممکن است در متابولیسم گیاه اختلال ایجاد کند افزایش می یابد و مکانیسم جذب ،انتقال و استفاده از عناصر معدنی ممکن است به اندازه شرایط طبیعی کارایی نداشته است (حیدری شریف آباد ، 1380).
در گیاهان تحت تنش شوری ، عدم تعادل تغذیه ای می تواند به راه های گوناگون صورت گیرد .این عدم تعادل ممکن است به دلیل تاثیر شوری برفراهمی به عناصر غذایی، جذب رقابتی، انتقال یا تقسیم داخل گیاه ایجاد گردد ویاممکن است به سبب عدم فعالیت فیزیولوژِیکی یک ماده غذایی معین و افزایش نیاز گیاه برای این عنصر غذایی در ارتباط باشد. برهمکنش موثر برقابلیت دسترسی مواد غذایی ،جذب و توزیع آن نیز موضوع پیچیده است وجود شوری موجب پیچیدگی بیشتر در تغذیه معدنی گیاه می شود (مارچنر.1981) .
سپاسخواه(2009) بیان کرد ، درشرایط سخت محیطی نظیر شوری آّب و خاک و کمبود منابع ،تنها تعداد نسبتا محدودی ازگونه های گیاهی قادر به ادامه حیات هستند.
زیرا این گونه گیاهان ازطریق تحمل شوری و یاخشکی بوسیله سازگاری فیزیولوژیکی و آناتومیکی که منجر به کاهش تلفات آب و یاتحمل به شوری می باشند خود را در برابر این گونه شرایط سخت حفظ مینمایند. توانایی گیاهان از نظر دوام و بقا در شرایط شور و خشک یکی از ویژگی های اساسی طبیعی گیاهان خشک وشور پسند می باشد. در مناطق شور و خشک ،آب و نمک ازعوامل محدود کننده تولیدات کشاورزی بوده وتوسعه منابع دیگر نیز به آن بستگی دارد. در این گونه اراضی بسیاری ازگیاهان بامحیط قابل انطباق نیستند و جهت احیا واستفاده از شرایط فوق باید گیاهانی رامورد مطالعه قرار داد که ضمن تحمل شرایط مذکور بتوانند با حداقل نیاز آبی وغذایی به رشد خود ادامه دهند.
1-2 بیان مساله :
شوری منابع آب وخاک یکی ازمهم ترین موانع درتولید محصولات کشاورزی به شمار می رود. نگاهی گذرا به وضعیت شوری خاکها در کشور نشان می دهد که خاک های شور سهم عمده ای را در کاهش تولید محصولات کشاورزی به عهده دارند. کمبود منابع آبی متعارف، وسعت خاک های شور وشورشدن ثانویه اراضی موجب گردیده است تا بهره برداری از منابع آب وخاک شوربه منظور مرتفع ساختن نیاز غذایی جمعیت در حال رشد مورد توجه بیشتری قرار گیرد. از آنجا که تنوع گسترده ای از نظر تحمل به شوری در بین گیاهان مختلف وجود دارد ، انتخاب گیاه مطابق با شرایط شور موجود راهکار مناسبی است که ضمن تضمین بقا ورشد گیاه موجب می گردد تا محصول مفید و اقتصادی نیز تولید شود از این رو کاشت گیاهان متحمل به شوری گندم ، جو ،پنبه، سورگوم و…همواره نزد کشاورزان به عنوان یکی از راهکارهای بهره برداری از منابع آب وخاک شور مطرح بوده است (بناکار،1389) .
عناصرنیتروژن وفسفراز مهم ترین عناصرغذایی گیاهان محسوب می شوند و نقش بسزایی در افزایش عملکرد گیاهان زراعی دارند اما متاسفانه به منظور تولید بیشتر و کسب درآمدبالاتر ، مصرف این عناصر توسط کشاورزان بامصرف روز افزون همراه است و ازطرفی مصرف بیش ازحد لزوم این عناصر در مزارع علاوه برتحمیل هزینه تهیه و مصرف آنها باعث ایجاد مشکلات زیست محیطی، آلودگی ،کاهش کیفیت محصولات زراعی و باغی می شود .از طرفی افزایش مداوم کودهای شیمیایی موجب تاثیر منفی در خاک وبرهم زدن تعادل عناصر غذایی درآن شده ، ودر نتیجه عملکردکاهش می یابد. در اکثرکشورهای پیشرفته نسبت نیتروژن وفسفر و پتاسیم به ترتیب 35،45،100 است. این نسبت در ایران بسیار نامتعادل و تقریبا 3،111،100 بوده و همیشه در مصرف کود ، بیشتر به کودهای فسفاته توجه شده است (صالح راستین .2004).
هو و همكارا ن(1997) اظهار مينمايند كه در بسياري از موارد روابط شوري و حاصلخيزي مي تواند به سه شكل زير خلاصه شود:
1-در سطوح پائين شوري، كمبود عناصرغذائي بيش از شوري عملكرد را محدود ميكند، لذا افزودن عناصر غذائي در اين شرايط، عملکرد را بطور قابل ملاحظه اي افزايش میدهد.
2-در سطوح متوسط شوري، كمبود عناصرغذائي وشوري تقريباً به يك نسبت عملكرد را محدود نموده وممكن است هيچ اثر متقابلي بين آنهارخ ندهد. در چنين شرايطي افزايش سطح عناصر غذائي در محيط رشد ، تاحدي عملكرد را بهبود مي بخشد .
3-درسطوح بالاي شوري، شوري بيش ازكمبود عناصرغذائي عملكرد رامحدود نموده و بهبود حاصلخيزي خاك در اين شرايط تأثير چنداني بر عملكرد ندارد .
روناس ازجمله گیاهانی است که کاشت آن دربسیاری ازمناطق شوراستان یزد مرسوم بوده است. اگرچه اطلاعات علمی مستند درمورد تحمل به شوری روناس در دسترس نیست، لیکن بسیاری از کشاورزان از گذشته های دور روناس رابه عنوان گیاهی متحمل شناخته ولذا به کشت وتولیدآن همت گمارده اند. شواهدی در دست است که نشان می دهد روناس درشوری خاک تا 18 ds/mو شوری آب آبیاری بیش از 20 ds/m کشت شده است (صدری.سنایی،1372).
آنجلینی وهمکاران (1971) بیان کردند: روناس از نظرعلوفه ای نیز مورد توجه بوده لیکن بخش مهم و اقتصادی آن که بیشتر مورد استفاده دارد ریشه ها بوده که حاوی رنگدانه آلیزارین می باشند که درصنایع رنگرزی و رنگ کردن الیاف قالی مورد استفاده قرار می گیرند (میراب زاده اردکانی،1388) .
باتوجه به جایگاهی که روناس درصادرات دارد ونیزسازگاری باشرایط اقلیمی مختلف،ازنظرزراعی وصنعتی گیاهی مفید جهت کاشت در مناطق شور می باشد. کاشت روناس در مناطق کویری اشتغال زا وبرای کشاورزان منبع در آمد مناسبی به شمار می رود .
1-3 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
تا کنون تحقیقی که اثر کودهای شیمیایی ماکرو را روی صفات کمی و کیفی گیاه روناس تحت شور باشد انجام نشده است. و از انجاییکه اکثر خاکهای کشور به خاطر خشکسالی در حال شور شدن هستند به نظر می رسد از این جنبه جدید و قابل تحقیق باشد. تا در آینده بتوان از این گیاه در شرایط آب شور استفاده نموده و با تولید ریشه فراوان و تولید ماده موثره آن نقش اساسی درصادرات داشته باشیم.
1-4 فرضیات تحقیق
مصرف کود ازته و فسفره بر عملکرد گیاه روناس در شرایط شور تاثیر دارد.
عدم مصرف کود در کشت روناس در شرایط شور می تواند منجر به کاهش عملکرد گیاه گردد .
مصرف انواع کودهای شیمیایی به لحاظ ماهیت کاتیونی یا آنیونی آن در خاک می تواند باعث افزایش یا کاهش عملکرد گیاه گردد .
1-5 اهداف تحقيق
تأثیر سطوح مختلف کودهای ازته و فسفره بر صفات کمی و کیفی گیاه روناس تحت شرایط شور
بررسی اثرات متقابل کود ازته و فسفره بر صفات کمی و کیفی گیاه روناس در شرایط شور
بررسی امکان کشت روناس در زمین های شور و درپی آن افزایش سطح زیر کشت این محصول
تشویق کشاورزان به کشت جایگزین روناس در شرایط شور با محصولات با در آمد کمتر
1-6 سؤالات تحقیق:
آیا کود ازته اثر مثبتی بر صفات کمی و کیفی روناس دارد؟
آیا کود فسفاته اثر مثبتی بر صفات کمی و کیفی روناس دارد؟
آیا پاسخ سؤالات فوق، بر حسب سطوح مختلف تیمار‌های ذکر شده تغییر نشان میدهد؟
مناسب‌ترین مقدار کود ازته و فسفاته در افزایش عملکرد گیاه روناس کدام است؟
آیا اثرات متقابل کودهای ازته و فسفاته تاثیری درافزایش عملکرد گیاه روناس داشته است؟
فصل دوم
مروری بر پژوهش های پیشین TC “مروری بر پژوهش های پیشین” \f C \l “1”
2-1- گیاه شناسی TC “2-1- گیاه شناسی” \f C \l “1”
روناس(Madder ) بانام علمی Rubia tinctorum L. از خانواده Rubiaceae است. Rubia ازکلمه Ruber به معنی قرمز گرفته شده ،که اشاره به رنگ قرمز استخراج شده از ریشه R.tinctorum دارد. در زبان عربی فوه – فوه الصابغین نامیده می شود (رضایی،1389) .
این جنس گونه های درختچه ای با ساقه های ایستا وخزنده وحلقه هایی از برگ های ساده دارند. گل آذین پانیکول دارای گل های 4-5 لبی، قیفی شکل است. چندین گونه این جنس به عنوان گیاهان زینتی کشت ، برخی به عنوان منبع رنگ و برخی دیگر از نظر دارویی مهم هستند .
روناس گیاهی چند ساله ، با ساقه های شیار دار ورونده به طول 5/1 متر است که مقطع آن چهارگوش می باشد. ساقه روناس دارای خارهای ریز وخشن است. برگ های آن نوک تیز وکشیده ،بدون دمبرگ که به صورت فراهم و چهارتایی بر روی ساقه قرار دارند. روی رگبرگ اصلی و لبه های برگ خارهای زبر ، خشن و چسبنده وجود دارد. گل آذین روناس به شکل گرزن و گل ها به رنگ سبز – زرد است. میوه روناس بری به رنگ قهوه ای تا (دارای دو بذر) با غشای گوشتی است که پس از رسیدن ، سطح آن چروکیده می شود. میوه های رسیده هنگام جذب رطوبت به مقدارجزیی رنگ قرمز تولید می کنند. ریشه های روناس به رنگ کرم خاکی و دارای طعمی گس و تلخ هستند (دوازده امامی. مجنون حسینی،1387) .
ریشه ی روناس به رنگ سرخ تیره ورنگ داخل آن سرخ روشن است. ابتداطعم شیرین دارد و سپس تلخ و گس می شود. ریشه 3 قسمت دارد :
1-مغز نازکی در میان ریشه که به رنگ زرد مایل به قرمز است .
جداری که مغز را احاطه کرده است. رنگ در این قسمت به صورت گلوکزید وجود دارد که به سهولت از سایر قسمت ها جدا می شود .
2-پوسته خارجی به رنگ تیره ی مایل به قهوه ای که بسیار نازک است و بافت مرده دارد (میراب زاده اردکانی،1388) .
3- روناس مولد یک نوع رنگ طبیعی حاوی رنگدانه های آنتراکینونی در ریشه و سلول های گیاهی آن می باشد. یک نوع از این رنگدانه های آنتراکینونی ، آلیزارین نام دارد که یکی از مهم ترین و ساده ترین رنگ های دندانه ای طبیعی میباشد و بنابراین جزء رنگ های دندانه ای محسوب میگردد و از آنجاییکه آلیزارین قدرت ظاهرکردن رنگهای مختلف برروی دندانه های گوناگون را دارامی باشد به آن رنگ پلی ژنیک گفته می شود(زمردیان،1377).
2-1-2 تاریخچه کشت روناس TC “1-2- تاریخچه کشت روناس” \f C \l “1”
کشت روناس دارای قدمت طولانی در کشور قلمداد می شود. یکی از قدیمی ترین منابع موجود در این زمینه که به کشت روناس هم پرداخته است کتاب آثار واحیاء یا آثار اخبار به زبان فارسی به تالیف خواجه رشید الدین فضل الله همدانی است. خواجه رشید الدین درتوصیف روناس (در آثار واحیاء با نام های رویناس ،رنیاس، ریناس یادکرده است).
به این ترتیب قدمتی لااقل 800 ساله برای کشت روناس در ایران به ویژه یزد واطراف آن می توان قائل بود. درآثار و احیاء به مطلبی هم در مورد فرآوری روناس پرداخته شده، با این مضمون که در منطقه ای از شابران تا دربند (احتمالادرقفقاز)ریشه های روناس که خواجه آنها را بیخ مینامد ، پس از کندن و خارج کردن از زمین در تنور های بزرگی که گرم شده اند قرار می گیرند تا پخته شوند در این صورت رنگ آنها بهتر می شود.
رنگ روناس از گذشته بسیار دور شناخته شده و مورد توجه بشر بوده است. درتورات و نوشته هایی که از قبر های فراعنه به دست آمده اند، به رنگرزی با روناس اشاراتی شده است (نوروزی،1389).
رنگ استخراج شده از ریشه روناس ، قرمز پر رنگ و با ثبات است و در رنگ کردن الیاف قالی که یکی از مهم ترین صنایع دستی و صادراتی کشور است مورد استفاده قرار گرفته است .
خانواده روناس عمدتا در مناطق گرمسیری ونیمه گرمسیری جهان و تعداد معدودی از گیاهان این خانواده در مناطق معتدله و سرد کشت می شود. بعضی از دانشمندان عقیده دارند ، تا قبل از شروع قرن شانزدهم هیچ گونه زراعی از روناس در اروپا وجود نداشته است. کشت روناس در برخی ازکشورهای شمال آفریقا مانند الجزایر ،تونس، لیبی، مصر ومراکش به صورت پراکنده انجام می گرفته و در برخی از نواحی آمریکای شمالی و استرالیا نیز این گیاه کشت می شده است. زراعت روناس در بسیاری از مناطق اروپا وآفریقا به منظور به دست آوردن ماده رنگی آلیزارین از ریشه آن بوده است. در کشورهای اروپایی مانند ایتالیا ،یونان ،هلند و مجارستان در قرن های 16تا 17 میلادی کشت روناس متدوال بوده است. درکشور فرانسه کشت روناس درقرن 18 میلادی معمول بوده است. متداول شدن کشت روناس در ایران به اوایل قرن 18 میلادی بر می گردد.
بیشترین سطح پراکندگی آن در کشورهای ایران ،چین ،ژاپن ،هندوکشورهای آسیای میانه بوده و احتمال زیاد بومی این نواحی است. زمانی که آلیزارین(ماده رنگی روناس) ازطریق تولید شیمیایی در صنعت تهیه شد ،کشت روناس در اروپا وآسیا و سایرنقاط جهان سیر نزولی یافت .
این گیاه دراستان های یزد، مخصوصا شهرستان اردکان و بافق کشت می شود و جزوه گیاهان اصلی تناوب زراعی مرسوم در این مناطق است و در رونق اقتصادی و درآمد کشاورزان و اصلاح خاک آنها نقش موثری دارد .در روزگاران قدیم در استان های آذربایجان (شرقی و غربی)، اردبیل ،مرکزی، کرمان و فارس کشت می شده است. در باغات شهرستان های کرج و ساوه این گیاه به عنوان علف هرز مشاهده شده است و در استان فارس به عنوان یکی از گیاهان مرتعی وجود دارد که از نظر رنگ فاقد کیفیت است (میراب زاده اردکانی،1388).
ميوه خانواده روناس داراي500 جنس و7000 گونه است. از جنس هاس مهم اين خانواده مي توانRubia, Asperula, Galium, Psychoteria رانام برد(سرپله و همکاران،1389) .
این گیاه بطور وحشی در منطقه مدیترانه از اسپانیاتا آسیای صغیر وهمچنین شمال آفریقا و برخی نواحی آسیا می روید . منشا اولیه آن خاور نزدیک و قفقاز بوده است .گیاه روناس در نواحی ایران اراک ،اطراف دماوند ، تبریز ، یزد ، خوی ، دیلمان و ارومیه می روید (رضایی، 1389).
گیاه روناس دارای مصارف اقتصادی، درمانی، صنعتی، علوفه ای است. درریشه روناس پیگمانهای آنتراکوئینون تولید می شود ،که یکی از آنها آلیزارین (2،1 دی هیدروکسی آنتراکوئینون )است. رنگ روناس از 2000 سال قبل از میلاد برای رنگرزی استفاده می شده است ویکی ازباثبات ترین رنگ های طبیعی قرمز متمایل به ارغوانی در صنعت فرش محسوب می شود. امروزه از روش های مختلف مانند کروماتوگرافی مایع برای ارزیابی کیفیت و ارزش اقتصادی آن استفاده می شود ، پودر روناس که برای رنگرزی استفاده می شود از ریشه روناس استخراج میگردد. اگرچه در پودرکردن ریشه از تمامی بخش های ریشه روناس استفاده می شود، ولی ماده رنگی بیشتر در بخش زنده و مغز ریشه آن وجود دارد و برای تهیه پودرخالص روناس قبل از آسیاب کردن کامل ریشه ، پوست خارجی آن را جدا می سازند (باغستانی،1369 ) .
2-1-3 کاشت ، داشت ، برداشت
2-1-3-1 خاک TC “2-1-1- خاک” \f C \l “2”
روناس خاکهای عمیق و سبک (خاک شنی رسی) را به خاک های سنگین ترجیح داده ودراین نوع خاک هاریشه بهتری تولیدمی کند. توصیه شده است که در اراضی رسی خالص این محصول کشت نشود (رضایی و همکاران، 1389).
جفری (2002) اعلام کرد زمین هایی آهکی که دارای کربنات کلسیم می باشند روناس مرغوب تری از حیث کیفیت و میزان رنگدهی ماده رنگزا بدست می آید. در ایران بهترین نوع روناس ،روناسی است که در شن زار ها می روید. علاوه بر این هر چه ریشه روناس مدت زمان بیشتری در خاک بماند ، میزان ماده رنگزایی که از آن بدست می آید بیشتر و رنگ حاصله از آن پررنگ تر است .
2-1-3-2 آماده سازی زمین TC “2-1-2- آماده سازی زمین” \f C \l “2”
برای انجام کشت روناس باید بعد از کود دادن زمین را در پاییز به عمق 50 تا 60 سانتیمتر شخم زده و در اوایل بهار یک شخم سطحی کرت را هموار کرده و بذر را می کارند(میراب زاده اردکانی،1389) .
2-1-3-3کود TC “2-1-2-1- کود” \f C \l “3”
روناس در هر هکتار نیاز به 40 تا 50 تن کود حیوانی وحدود 200تا 300 کیلوگرم کود فسفات دارد که باید قبل از شخم در پاییز به زمین داده شود. کود اوره به عنوان کود سرک در هر هکتار 50 تا 100 کیلوگرم به زمین داده می شود (رضایی و همکاران، 1389) .
2-1-3-4 آبیاری TC “2-1-4- آبیاری” \f C \l “2”
پس از کاشت، زمین را باید هر 12 روز یکبار آبیاری کرده این عمل باید تا موقع سبز شدن که حدود 40 روز طول می کشد ادامه یابد. در منطقه اردکان استان یزد بعد از سبز شدن به مدت چهل روز آبیاری را قطع می کنند تا ریشه روناس به عمق زمین رفته وطول ریشه که مورد استفاده قرار می گیرد. طویل شود و بعد از گذشت چهل روز مجدداً هر 12روز یکبار آبیاری را انجام می گردید. از ماه آذرتا فروردین ماهی یک بار آبیاری کافی است. ولی درتابستان هر 12روز یکبار آبیاری در این منطقه (اردکان) ضروری بنظر می رسد. بهترین موقع آبیاری روناس در شب یا صبح زود است که هوا خنک است این گیاه طبیعتاً به آب شور نیز ناسازگار است .
2-1-4 زمان کاشت ، داشت ، برداشت TC “2-1-3- زمان کاشت ، داشت ، برداشت” \f C \l “2”
در تحقیقی به منظور بررسی اثرات زمان کشت، سال برداشت ومیزان تراکم بر عملکرد روناس دردوروش کاشت بذری و ریشه ای محقیقین به این نتایج رسیدند:
زمان کاشت روناس که مهرماه و اسفندماه می باشد به دلیل امکانات زارع در آماده سازی زمین و کاشت نقش مهمی دارد وعلاوه برآن در رشد اولیه و استقرار گیاه که خود عامل مهمی در تولید می باشد نقش بسزایی دارد. با کشت دراسفدماه 84/10 تن درهکتارعملکردروناس خشک و با کاشت درمهرماه 57/9 تن در هکتار عملکرد روناس خشک حاصل شده است.
سال برداشت نیزاثر مهمی درتولید دارد. چون گیاه باید فرصت کافی برای تولید داشته باشد ،به طوریکه برداشت پس از3 سال دارای عملکرد 34/13 تن در هکتار وبرداشت پس از دوسال فقط 08/7 تن در هکتار بود .
تراکم کاشت نیز یکی از عوامل موثر در تولید می باشد که افزایش و یاکاهش بیش از حد تراکم می تواند در ریشه زایی و رقابت بین گیاه موثر باشد که نهایتا عملکرد محصول را تحت تاثیر قرار می دهد. با کاشت 250 کیلوگرم بذر در هکتار 89/10 تن روناس خشک درهکتار برداشت گردید آزمایش برای کاشت ریشه روناس نشان داد ، زمان کاشت بر تولید اثر مهمی از نظر آماری معنی دار نداشت لیکن سال برداشت اثر مهمی بر تولید داشته و زمان برداشت پس از3 سال از بقیه برتربود. بنابراین در موقع کاشت روناس بااستفاده از قلمه ریشه بهتر است کاشت ریزوم ها به مقدار 5/2 تن در هکتار در اسفندماه انجام گیرد(مروتی. وظیفه شناس ، 1389) .
محققین با هدف تعیین مناسب ترین روش تولید ،بهترین زمان برداشت و همچنین درصد مواد رنگی ریشه پژوهشی 3 ساله در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3محل با 4 تکرار طی سالهای 1374 تا 1377 در استان فارس طراحی و اجرا کردند. خاک های متفاوت از نظر قابلبیت هدایت الکتریکی انتخاب گردید. مقایسه عملکرد ریشه خشک حاصل از کشت ریشه و کشت بذر و درصد مواد رنگی حاکی از آن بود که این ویژگی ها در سال سوم به نحو معنی داری بیشتر از سال دوم بود( نامجویان و همکاران.1389 ).
عملکرد ریشه خشک در محل نی ریز و سروستان درخاک شور زیادتر از خاک غیر شور بود .نتایج حاکی از آن است که میزان محصول و مواد رنگی ریشه با افزایش سن گیاه و ازدیادEC خاک افزایش می یابد . منطقه سروستان منطقه مناسبی برای کشت ریشه روناس بوده است. مقایسه عملکرد ریشه خشک در تیمار کشت ریشه با کشت بذر حاکی از آن است که عملکرد ریشه درکاشت ریشه به نحوه معنی داری بیشتر از کاشت بذر بوده است. گیاه روناس خاکهای نیمه شور را بر خاک های شور ترجیح می دهد (میراب زاده اردکانی،1389) .
در یک پژوهشی به منظور ارزیابی ارزش بالقوه صنعتی و زراعی گیاهان روناس تحت شرایط دیم در جنوب غربی آناتولی، ترکیه سه نوع (بذر، نهال و قلمه ریشه)، در پنج روش مختلف (ریشه نشاء پاییز ، نشاء ریشه بهار، کاشت بذر پاییز ، کاشت بذر در بهار، و نشاء نهال بهار مورد استفاده قرار گرفت ، نشاء نهال بهار تا به حال بهترین عملکرد، تولید ریشه و بیشترین بازده رنگ را داشت است. مشخص شد که ماه اوت، زمان برداشت بهینه برای به دست آوردن بیشترین ماده خشک و تجمع ماده رنگ بود. رنگ ماده 2.3 برابر بیشتر در قشر نسبت به ستون سنگی انباشته شده است و بالاترین مقدار رنگ و نسبت قشر ریشه در موقعیت عالی یافت شد (سپهری اردکانی.فتاحی اردکانی،1386).
نتایج تحقیق با اندازه گیری بهره وری و کل عوامل موثر تولید روناس در یزداز روش تابع تولید نشان داد به ازای هر واحد هزینه 64 واحد در آمد ناخالص ایجاد می کند. در این تحقیق بهره وری کود حیوانی از سایر نهاده ها بالاتر بود که حاکی از اهمیت این نهاده است و بهره وری آب در حد پایین قرار داشته که نشان دهنده عدم استفاده از سیستم های آبیاری پیشرفته و تلفات این ماده حیاتی در منطقه است(فتاحی. 1385) .
مراقبت از روناس شامل آبیاری، مبارزه با علفهای هرز و سله شکنی، خاک دهی پای بوته ها و مبارزه با آفات و بیماریها می باشد.
2-1-5نگه داری روناس یا مرحله داشت TC “2-1-5- نگه داری روناس یا مرحله داشت” \f C \l “2”
2-1-5-1مبارزه با علفهای هرز و سله شکنی TC “2-1-5-1- مبارزه با علفهای هرز و سله شکنی” \f C \l “3”
در تابستان باید عملیات وجین و کنترل علفهای هرز صورت گیرد .
2-1-5-2 خاک دهی پای بوته ها TC “2-1-5-2- خاک دهی پای بوته ها” \f C \l “3”
در پائیزسال اول به پای بوته ها مخلوط خاک با کود حیوانی داده می شود تا ریشه توسعه پیدا کرده و از سرمای زمستان محفوظ بماند. در تابستان سال دوم وقتی گیاه به گل رفت قسمتهای سبز ساقه و برگ را کف برکرده و به مصرف تغذیه دام می رسانند در پائیز سال دوم نیز پای بوته ها را مجدداً خاک همراه با کود حیوانی می دهند. در اواخر تابستان سال سوم یا چهارم،روناس را کف برکرده و ریشه ها را درمهر ماه برداشت می کنند. این عمل موجب افزایش ریشه ودرنتیجه بالارفتن عملکرد می شود. علاوه بر این از یخ زدن ریشه روناس در فصل زمستان جلوگیری می کند(میراب زاده اردکانی ، 1388) .
2-1-5-3- علف های هرز و انگلی مزارع روناس TC “2-1-5-3- علف های هرز و انگلی مزارع روناس” \f C \l “3”
علف های موجود در مزارع روناس عبارتنداز:خارشتر،پیچک صحرایی، مرغ ، سس و گل جالیز که در تابستان به وسیله وجین ، این علف های هرز کنترل می شوند .
2-1-5-4 مبارزه با بیماریها و آفات TC “2-1-5-4- مبارزه با بیماریها و آفات” \f C \l “3”
گیاه روناس نسبت به امراض و آفات نسبتاً مقاوم بوده و در بعضی مواقع پوسیدگی ریشه و یا شته در روناس مشاهده گردیده است. برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه بهتر است در کشت روناس تناوب زراعی رعایت گردد و در زمینی که این گیاه کاشته شده است برای مدت 5 تا 7 سال روناس کشت نگردد . ضمناً بهتر است یکسال قبل از کشت زمین به صورت آیش باقی بماند تا درتابستان آفتاب و نورکافی به زمین برسد توصیه شده که در اراضی رسی خالص نیز این محصول کشت نشود .
جهت مبارزه با شته از سموم فسفره مناسب شته کش و برای جلوگیری از پوسیدگی ریشه نیز از سموم مختلف قارچ کش می توان استفاده نمود(میراب زاده اردکانی ، 1388) .
2-1-6تناوب زراعی TC “2-1-6- تناوب زراعی” \f C \l “2”
چون روناس در شرایط خاص اب وخاک شور کشت می شود ، همواره در تناوب زراعی کشاورزان استان یزد قرار دارد واز موقعیت خاصی بین محصولات زراعی برخوردار است. باتوجه به مصرف کود حیوانی زیاد در زراعت روناس وطویل بودن ریشه ی ان که تا عمق یک متری خاک نفوذ می کند ، اکثر کشاورزان برای اصلاح خاک و آباد کردن زمین مخصوصا اراضی که کشت اول آن هااست در آن روناس می کارند .روناس معمولا در استان یزد ، پس از برداشت گندم و جو کشت می شود . به طور تجربی ثابت شده است ، پس از یک دوره ی کشت این گیاه می باید در زمین مذکور به مدت چند سال (حدود 7 سال ) گیاهان دیگری نظیرگندم ،جو،پنبه وغیره کاشت .در صورت کشت مجدد روناس در زمینی که سال قبل روناس کشت شده است .گیاهان دچار پوسیدگی ریشه می شوند و راندمان تولید به شدت کاهش می یابد. این نکته نیز به تجربه ثابت شده است که اگر زمین روناس کاری شده پس از برداشت درحالت آیش باقی بماندوبعد دوباره مبادرت به کشت روناس شود ، محصول مرغوبیت چندانی نخواهد داشت .
به طور کلی تاکنون چندین تناوب به صورت های زیر مشاهده شده اند:
الف) غلات، روناس ، غلات
ب)آیش ، روناس، غلات
ج)گندم، روناس، پنبه
د)گندم، روناس ،یونجه
ه)گندم، یونجه، روناس
2-1-7 برداشت TC “2-1-7- برداشت” \f C \l “2”
ریشه روناس را در پائیز سال سوم یاچهارم پس از کف برکردن ساقه و برگهای سبز با بیل های مخصوص روناس کنی برداشت می کنند .عرض این بیلها حدود 12 سانتی متر و طول آن 50 سانتی متر می باشد. بهتر است روناس را در 3 یا 4 سالگی برداشت کرد زیرا ریشه ها به اصطلاح خوب رنگ انداخته و میتوان رنگ بیشتر و مرغوب تری استخراج نمود .در مناطقی که این گیاه را به عنوان یک گیاه زراعی کشت می کنند زمان برداشت از 2 سالگی به بعد و حتی در موارد خاصی 4 سالگی است .برداشت محصول معمولا در اواسط مهرماه تا اواخر آبان ماه است . برداشت در حال حاضر کلا به صورت دستی است وهزینه ی زیادی دارد. برای برداشت ریشه توسط بیلهای مخصوص زمین را شخم عمیق زده تاریشه ها از خاک بیرون آیند. سپس توسط کارگر ریشه را از سطح خاک جمع آوری می کنند. درموقع برداشت ریشه های سالم ومرغوب را جهت کشت مجدد انتخاب می کنند(میراب زاده اردکانی ، 1388) .
2-1-8بذر گیری TC “2-1-8- بذر گیری” \f C \l “2”
در تابستان سال دوم روناس را برای بذرگیری بحال خود واگذار کرده تا به گل بنشیند و در موقع گل دادن هم هر 6 روز یک بارگیاه را آبیاری میکنند. بعد از اینکه گل تشکیل گردید. در شهریور ماه بذرگیری می کنند . میزان بذر تولیدی در هر هکتار بین 1 تا 3/1 تن می باشد.
2-1-9 خشک کردن ریشه TC “2-1-9- خشک کردن ریشه” \f C \l “2”
ریشه ها را بعد از برداشت به مدت 15 روز در هوای آزاد و در مقابل نور آفتاب قرار می دهند تا رطوبت خود را از دست دهند سپس آنرا به آسیابهای مخصوص روناس سائی می فرستند تا بصورت پودر در آید. بنابر اظهار مطلعین محلی درصورتی که ریشه های خشک شده 2تا3 سال در انبار بمانند و سپس ساییده و در رنگرزی استفاده شوند، دوام و شفافیت رنگ آنها افزایش می یابد. لذا روناس را می توان مدت زیادی انبار کرد و هیچ گونه آفت انباری ندارد(میراب زاده اردکانی ، 1388) .
2-2- مقاومت به شوری TC “2-2- مقاومت به شوری” \f C \l “1”
مروتی وظیفه شناس(1389)، درگزارش تحقیقاتی خود بیان کردند:که روناس تحمل به شوری بسیار بالایی ازخود نشان می دهد. روناس آب و خاک با هدایت الکتریکی بالاتر از 15000میکروموس را تحمل می کند (حمید نژاد ،1374) .
به این ترتیب اگر چه گسترش اراضی شور پدیده ای خوشایند در کشاورزی تلقی نمی شود. اما چنانچه آن را به منزله واقعیتی ازواقعیت های کشاورزی مملکت از یک طرف و قلت محصولاتی که توان تحمل اراضی شور را داشته باشند از سوی دیگر پذیرفته و مورد توجه قرار داد. جایگاه کشت روناس به میزان بیشتری آشکار می گردد. اینکه در قرون گذشته روناس در مناطق تبریز، ارومیه ،اراک وفارس نیزکشت می شده است .علاوه براینکه سابقه کشت روناس در این مناطق را نشان می دهد ، احتمالا حاکی از کشت آن در اراضی شور نیز می تواند باشد(مروتی. وظیفه شناس ، 1389).
نتایج تحقیقی در رابطه بابررسی تحمل به شوری گیاه روناس، درشرایط مزرعه ای (4 سطح شوری آب آبیاری 2،7،14،17دسی زیمنس برمتر) ودردو روش کاشت بذری و قلمه ای بود نشان داد که اولا متوسط شوری عصاره اشباع خاک در طول دوره آزمایش ودر تیمارهایی که باآبهای آبیاری 2،7،14،17دسی زیمنس برمترآبیاری شده اند به ترتیب معادل 57/4،29/8، 91/13، 51/15 دسی زیمنس متربود. ثانیا کاشت روناس به صورت قلمه نسبت به روش بذری مناسب تر می باشد زیرامیزان کاهش عملکرد در روش کاهش قلمه ای کمتر از روش بذری است. این محقق ، میزان عملکرد خشک ریشه روناس در سطوح اول ، دوم ، سوم و چهارم شوری ودر روش کاشت بذری را به ترتیب 93/17،93/60، 15/13 و63/12تن در هکتار گزارش کرده است. میزان عملکرد خشک ریشه روناس در سطوح اول، دوم ،سوم و چهارم شوری و درروش کاشت قلمه ای به ترتیب 9340/21، 43/43 ،17/15، 23/12 تن در هکتار می باشد. بنابراین روش کاشت قلمه ای و بذری در شوری های بالا تاثیر چندانی بر عملکرد ندارد . ثالثا حدآستانه و شیب کاهش عملکرد ریشه خشک روناس در روش بذری به ترتیب معادل 88/3 دسی زیمنس بر متر و 38/2درصد می باشد. حد آستانه شیب کاهش عملکرد ریشه خشک روناس در روش قلمه ای به ترتیب معادل 9/3دسی زیمنس بر متر و 37/3درصد می باشد(بناکار، 1389 ).
در یك آزمایش گلخانه‌ای به صورت فاكتوریل ودر قالب طرح بلوكهای كامل تصادفی با سه تكرار و 18 تیمار تأثیر مقدار و نوع شوری خاك بر رشد و تركیب شیمیایی روناس مورد ارزیابی قرارگرفت. تیمارها شامل 6 سطح شوری (0، 3/.، 6/.، 9/.، 2/1 و 5/1 در صد نمك در خاك) ،3 تركیب نمكی (كلرور سدیم، سولفات سدیم و كلرور سدیم + سولفا سدیم) بودند. نتایج نشان داد كه روناس گیاهی است فوق العاده مقاوم به شوری و مقاومت در آن از نوع بردباری است و شوری خاك تا 3/. درصد را به خوبی تحمل می‌كند(دشتكيان .بحران.1386) .
خرسندی(2011) آزمایشی به منظور تحمل به شوری گیاه روناس در مرحله جوانه زنی با 7 سطح شوری انجام داد. سطوح شوری شامل( 0،3،6،9،12،15،18 دسی زیمنس بر متر) بود. بذور استریل شده در پتری دیش های حاوی کاغذصافی آغشته به محلول شوری قرار داده شد ودر ژرمیناتور در تاریکی و با دمای 25 درجه سانتیگراد قرار داده شد . بعد از 22 روز درصد و سرعت جوانه زنی بذور اندازه گیری شد .
نتایج نشان داد، شوری باعث کاهش سرعت جوانه زنی گیاه روناس شده است . بیشترین تاخیر در جوانه زنی 9 روز و در سطح شوری 18 دسی زیمنس برمتر بود. 50 درصد جوانه زنی در سطح 12 دسی زیمنس برمتر نشان داده شدکه به عنوان ارزش آستانه شوری در مرحله جوانه زنی پیشنهاد شده است.
سپاسخواه (2009) محدودیت شوری آب آبیاری و مقدار آب خاک برای مهار رشد روناس را مورد مطالعه قرار داد و دو مدل متفاوت برای بررسی جذب آب ریشه ورشد ریشه تحت شرایط آب شور وتنش دریک آزمایش گلدانی رابیان کرد. تیمار آبیاری شامل 3 آبیاری با فواصل (2، 5 و 8 روز). تیمار شوری آب آبیاری( 0.5 7.5،15.5، و 23.5 ) دسی زیمنس بر متر ، نتایج آب نشان داد که حدبحرانی حجمی معادل مقدار آب خاک به خاک رطوبتی از 1462/0 -0 سانتی متر برای رشد روناس کمتر از 23/0-3 سانتیمتر است. ضریب آب قابل دسترس روناس حداقل 6/0است .علاوه بر این، پاسخ فاکتور رشدرویشی روناس به آب به ترتیب33/0-42/0 و وزن خشک ریشه و اندام هوایی است. تفاوت در تحمل رشد ریشه و اندام هوایی به شوری خاک و شوری آب آبیاری در انواع مختلف سطح استرس آب وجود ندارد. علاوه بر این، مقادیر آستانه شوری خاک و شوری آب آبیاری17.0 و 11.6 دسی زیمنس بر متر برای رشد زیاد، برای رشد ریشه، به ترتیب 15.3 و 8.5 دسی زیمنس بر متربود .
کاهش رشد به ازای هر واحد افزایش شوری خاک وشوری آب آبیاری رشد 2.0،3.7٪ در هر دسی زیمنس بر متر، به ترتیب. این ارزش ها 1.9، 3.1٪ در هر دسی زیمنس بر متر، به ترتیب برای رشد ریشه گیاه است. خسارت ناشی از نمک های مختلف برروی صفات مختلف روناس نشان داد که حد نهایی زنده مانی روناس در کلرور سدیم کمتر از سولفات سدیم و درصد خسارت وارده به ازاء افزایش هر واحد شوری در کلرورسدیم به مراتب بیشتر بوده است. افزایش شوری بدون توجه به نوع نمک در میزان بالا باعث کاهش تعداد بوته واز بین رفتن گیاه گردید. افزایش شوری باعث کاهش طول ریشه وساقه ،سطح برگ، میزان آب مصرفی، وزن ریشه و ساقه و برگ ورشد نسبی گردید. (دشتکیان، 1379).
نتایج نشان داد که روناس تاشوری 14 دسی زیمنس برمتررا بدون تنش تحمل میکند. افزایش شوری در مقادیر بالاترباعث کاهش تعداد بوته درهرگلدان، وزن خشک ساقه ،ریشه و سطح برگ گردید. با افزایش شوری غلظت پرولین آزاد برگ ها افزایش یافت (دشتکیان ، بحرانی ،1389) .
2-2-1- اصلاح خاک های شور TC “2-2-1- اصلاح خاک های شور” \f C \l “2”
آیرز(1985) گزارش نمود : تاکنون جهت کاهش اثرات منفی شوری بر ویژگی های خاک وگیاه ، تکنیک ها و راهکارهای مختلف فیزیکی وشیمیایی وبیولوژیکی پیشنهاد شده است که بسیاری ازاین تکنیکهاتوسط کشاورزان به کار گرفته شده است. مصرف بهینه کودهای آلی و شیمیایی واستفاده از ارقام متحمل به شوری وخشکی از مهم ترین گزینه های افزایش عملکرد گیاهان وکاهش اثرات منفی تنش شوری می باشد .
به عنوان مثال نتایج تحقیقات نشان دادکه کشت گیاه روناس موجب بهبود ویژگی های فیزیکو شمیایی خاک های شور -سدیمی منطقه اردکان شده است. به نحوی که سرعت نفوذ آّب به خاک درسال اول 20 برابر افزایش یافته است لذا میتوان از این ویژگی در راستای آبشویی و اصلاح خاک های شور و سدیمی استفاده کرد (کریمی ،1389) .
ریزوم های روناس باعث تثبیت ازت درخاک می شود. به این ترتیب ،کاهش نیاز به مصرف کودهای ازته به هنگام کشت روناس وگیاه بعدی که در تناوب آن قرارمی گیردرا می توان انتظار داشت (مروتی. وظیفه شناس ، 1389) .
کشت گیاه روناس به عنوان کشت توام بویژه در سال های اولیه پس از احداث باغهای پسته در منطقه اردکان سابقه طولانی دارد وکشاورزان اردکانی معتقدند که کشت این گیاه موجب بهبود ویژگی های خاک های متاثر از نمک می گردد(کریمی ،1389).
2-3- استفاده های دارویی TC “2-3- استفاده های دارویی” \f C \l “1”
قدمت کاربردی و دارویی روناس از دوره صفویه و در کتاب ارشاد الزراعه به صورت مکتوب درآمده است . بسیاری از مواردی که در ارشادالزراعه به انها اشاره می شود. درمنابع جدیدهم به چشم می خورد. دکتر زرگری به نقل ازدکتر لکلرک مدعی است که ریشه روناس اثرمدر ، صفرابر و به طور خفیفی مقوی و ملین دارد و ازآن میتوان درحبس البول وعدم دفع ادرار، ورم و احتقان کلیه، آلبومینوری ، وجودصفرا درخون ورفع یبوست های سخت با اخذ نتیجه قاطع استفاده کرد.
جوشانده ریشه روناس حالت اسهال و درد را در سل روده تسکین داده وبرای آن قابلیت اشتها آورو قاعده آور دارد. دیگر موارد استفاده دارویی از ریشه روناس تاثیرگذاری آن در کاهش اوره خون و دفع سنگ کلیه به ویژه از نوع فسفات و درمان راشیتیسم است. (زرگری، 1375) .
از قسمت های هوایی روناس در تعلیف دام استفاده می شود. نقش شاخ و برگ روناس در تعلیف زمانی چشم گیر تر می شود که به ارتفاع یک متر و نیم می رسد. به این ترتیب علوفه قابل ملاحظه ای در سالهای کشت تولید شده و در اختیار دام قرار می گیرد (حمید نژاد ،1374).
روناس از جمله گیاهانی است که دارای اثرات ضد قارچی به خصوص بیماری های انسانی دارد، نتایج پژوهش اثرات ضد قارچی عصاره آبی حاصل ازریشه ،بذر وساقه وبرگ روناس برروی رشد میلسیوم های P.drechsleri نشان داد ،رشد میلسیوهای این قارچ در حضور کلیه عصاره های آبی به جزء عصاره ی حاصل از برگ ها کاهش یافت. بیشترین کاهش رشد توسط عصاره حاصل از ریشه ها مشاهده گردید. ریشه ها احتمالا محل تجمع ماده موثره با خاصیت ضد قارچی بوده و با فاصله گرفتن از ریشه میزان آن کاهش می یابد.
این گیاه قابلیت جلوگیری ازرشد بیمارگرهای گیاهی نظیر P.drechsleri را دارد. اثرمحدود کنندگی عصاره های این گیاه روی سایر بیمارگرهای گیاهی در دست بررسی است (سرپله و همکاران ،1389).
نتایج بررسی عصاره استخراجی از گیاه روناس بر بیماری سالک پوستی موش نشان داد که این استفاده از عصاره روناس، سرعت روند کاهش وزن در موش های مبتلا به سالک پوستی را کند می کند (فتاحی بافقی همکاران ، 1389) .
2-3-1- تهیه رنگ و استفاده در صنایع رنگرزی: TC “2-3-1- تهیه رنگ و استفاده در صنایع رنگرزی:” \f C \l “2”
شناخته شده ترین فرآورده بدست آمده از روناس رنگ قرمز است که یکی از بادوام ترین رنگ های قرمز گیاهی بوده و برای رنگ کردن الیاف قالی که آن نیز از مهم ترین اقلام صادرات غیر نفتی کشور است مورد استفاده قرار می گیرد. این رنگ از یک ماده رنگی به نام آلیزارین که در ریزوم روناس وجود دارد بدست می آید . پیشینه استفاده از ریشه روناس درصنایع رنگرزی به 4000 سال قبل باز می گردد که از آن برای تهیه البسه هایی بارنگ قرمز استفاده می شد. این در حالی است که هنوز هم پس ازگذشت این زمان طولانی روناس به عنوان یکی از بادوام ترین رنگ های با ثبات قرمز طبیعی مورد استفاده است (جاوید تاش، 1381).
رنگ روناس از جمله رنگ های ثابت ومطلوبی است که اکثرایرانیان دررنگرزی منسوجات از آن استفاده می کردند .23جزء رنگی متعلق به گروه هیدروکسی آنتراکینونها در ریشه روناس وجود دارد .
این رنگ ها دارای یک پایه اصلی آنتراکینون است که مشتقات مختلفی از آن بدست می آید که تحت عنوان رنگینه طبیعی قرمز شماره 12،11،10،9،8،6 معرفی شده است (شیر غلامی و همکاران .1389) .
درریشه روناس حدود 50 ترکیب گلوکوزیدی وجود دارد که البته اغلب این ترکیبات فاقد رنگ می باشند. ماده رنگزای این گیاه در ریشه آن و بین پوست خارجی وساقه میانی گیاه است که شامل چندین ترکیب رنگی از جمله :روبیادین، گلوکوزیدروبیادین، پورپورین،گلوکوزید پورپورین، اسیدروبریتریک وآلیزارین بانام علمی دی هیدروکسی انتراکینون می باشد. مهم ترین ماده رنگزا دراین گیاه آلیزارین با فرمول مولکولی C14H8O4 و وزن مولکولی240 است. مهم ترین خاصیت آلیزارین ازلحاظ رنگرزی این است که بااسید های فلزات مختلف ترکیب میشود ولاک های رنگین تولید می کند که در اسیدها و قلیاهای ضعیف حل نمی شوند (افشار،1375) .
از آنجا که الیزارین قدرت ظاهر کردن رنگ های مختلف بر روی دندانه های گوناگون را دارا می باشد به آن رنگ پلی ژنیک گفته می شود (زمردیان ، 1377) .
استاحل (2008)بیان کرد: الیزارین خالص به صورت کریستال های نارنجی است ودر آب در حال جوش و حلال های دیگر محلول است .آلیزارین درPH خنثی رنگ زردرا ایجاد می کند و با افزایشPH رنگ به سمت قرمز می رود. آلیزارین به حرارت و نورخیلی مقاوم است که این مسئله در صنعت غذا بسیار اهمیت دارد.
به نظر می رسد که شور بودن منابع آب و خاک در شهرستان اردکان و یزد از یک طرف و همجواری و نزدیکی با قطب های تولید فرش های دستی مرغوب همچون کاشان و کرمان از سوی دیگر رونق و اقتصادی بودن کشت روناس را در پی داشته است (نوروزی، 1389) .
جفری (2002) بیان داشت فلاونوئید ها درریشه ی گیاه روناس یافت میشوند که دارای خواص آنتی اکسیدانی ،ضد تومور، ضد التهاب ،ضد باکتری ،ضد ویروس و بازدارنده آنزیم می باشند.
2-4- نقش ازت در رشد گیاه روناس TC “2-4- نقش ازت در رشد گیاه روناس” \f C \l “1”
نیتروژن یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده تولید محصولات زراعی است. میانگین مقدار نیتروژن در ماده خشک گیاهان 1-2 در صد و گاهی به 4-6 درصد نیز می رسد .نیتروژن در بین 16 عنصر مورد نیاز گیاهان از نظر اهمیت در جای چهارم قرار دارد. می توان گفت هیچ جایی نیست که در آن کمبود نیتروژن وجود نداشته باشد(سرمدنیا و کوچکی ،1382).
به جز در مورد گیاهان لگومینوز عکس العمل گیاهان نسبت به کودهای نیتروژنه بیش از هر ماده غذایی است. نیتروژن از جمله مواد غذایی است که تخلیه آن از خاک به خوبی مشهود است.گیاه، نیتروژن مورد نیاز خود را به صورت نیترات و آمونیوم از خاک دریافت می دارد. نیتروژن جزء اصلی مولکول های کلروفیل را تشکیل می دهد (بلومنتال و راسل ،1996) .
نيتروژن از جمله عناصر غذايي مهم در توليد ماده خشك و محتوي پروتئين گياهی میباشدكه در شرایط تنش شوري، جذب آن بیش از سایر عناصر غذايي محدودمي شود، در نتيجه تغييرات اين عنصر در گياهان موجود درمحيط هاي شور،می تواند به عنوان معياري در ارزيابي مقاومت به شوري گياهان، در نظر گرفته شود (لیدی و همکاران 1991).
گزارش شده است كه كاهش محتوي نيتروژن گياه تحت تأثير تنش شوري مي تواند بدليل كاهش فعاليت آنزيم نيترات ردوكتاز ودر نتيجه كاهش اسيميلاسيون نيترات باشد .در واقع شوري با ممانعت از جذب نيترات سوبستراي نيترات ردوكتاز فعاليت اين آنزيم را در گياه كاهش مي دهد )خان و همکاران.1995).
نيتروژن از عناصر ضروري در افزايش تعداد گل و كيفيت ميوه است ودر بيشتر موارد نيتروژن ناكافي، محدود كننده رشد گياه بوده و از سوي ديگر افزودن نيتروژن،رشدگياه را بهبودمي بخشد. بنابراين استفاده از كود نيتروژن به عنوان روشي دركاهش اثرات مضر شوري مطرح شده است (لیپس و همکاران1990).
تأثيربرهمكنش شوري و عناصرغذايي بر عملكرد وجذب عناصرغذايي در چندين گياه مورد بررسي قرار گرفته است (پاپادوپلس .1983).
استفاده ازكود نيتروژن درتمام خاك ها به ويژه در خاك هاي شورحائز اهميت زيادي است (فلورس وهمکاران. 2001) .
نتايج آزمایش هاي محققان نشان داد كه با كاربرد نيتروژن در شرايط شوري، تحمل به شوري افزايش مي يابد(راویکویچ و یولس.1971) . این اثر بستگي به گونه گياه، سطح شوري و يا شرايط محيطي دارد (گراتن و گریو.1999). محققین بيان كردند كه افزودن كودنيتروژن تا حدي مي تواند مشكل شوري را تعديل كند وكاربرد زيادي نيتروژن باعث افزايش شوري مي شود)راویکویچ و پورات.1967).
شوري خاک و آب و کم بودن نيتروژن قابل جذب گياه، از عوامل مهم محدودکننده رشد اغلب گياهان مي باشد (ویلاو همکاران.2003).اثر کاربرد نيتروژن بر کاهش اثرهاي مخرب شوري بسته به گونه گياه، سطح شوري و يا شرايط محيطي متفاوت است (گراتن وگریو.1999) .
مهم ترین روش تامین نیتروژن موردنیاز کشاورزی استفاده ازکودهای نیتروژنه است. کودهای مختلف مانندنیترات امونیوم، سولفات آمونیوم، اوره باپوشش گوگردی وکود کامل ماکرو ازمهم ترین منابع تامین نیتروژن مورد نیاز است(احیایی، 1386) .
