Please enter banners and links.

مقدمه
وجود یک جامعه سالم از نظر بهداشت روان، وابسته به سلامت اجزاء کوچکتر آن جامعه مانند: سازمان ها، گروهها و خانواده های موجود در آن جامعه است. یکی از طبیعی ترین گروههایی که می تواند نیازهای انسان را ارضا کند خانواده است. وظیفه خانواده مراقبت از فرزندان و تربیت آن ها، برقراری ارتباطات سالم اعضا با هم و کمک به استقلال کودکان است، حتی اگر کودک دارای معلولیت باشد. وجود خانواده های سالم، می تواند تاثیر بسزایی در ایجاد بهداشت روانی در آن جامعه داشته باشد، زیرا نهاد خانواده به خودی خود یک جامعه کوچک است و هر گونه تغییر مثبت یا منفی در آن، بر جامعه بزرگ انسانها، تاثیر مستقیم و موثر دارد و ثبات و بی ثباتی خانواده به طور مستقیم بر جامعه تاثیر دارد(کوهسالی،1385).
کودک عامل گسترش نسل است و تولد هر کودک می تواند بر پویایی خانواده اثر بگذارد، والدین و دیگر اعضای خانواده باید تغییرات متعددی را جهت سازگاری با عضو جدید در خود ایجاد کنند. تولد یک کودک دارای معلولیت، می تواند بر خانواده اثرات عمیقی داشته باشد و از آنجایی که معلولیت و رفتارهای ناشی ازآن امری ثابت و پایدار است، این امر بر تعاملاتی که کودک با والدین و خواهران و برادران خود دارد تاثیر میگذارد(هالاهان و کافمن،1998).
بروز معلولیت در فرزندان، اختلالات عاطفی و مشکلات اقتصادی زیادی را در خانواده ایجاد می کند، به نحوی که یکایک اعضاء خانواده دچار بحران های ناشی از وجود فرزند معلول می شوند. روابط دچار سردی و تیرگی می شود و روابط اجتماعی خانواده نیز محدود می شود، سایر فرزندان دچار مشکلات عاطفی و اجتماعی می گردند و به طور کلی بهداشت روانی خانواده که ضامن سلامت کودکان و سرمایه های فردی و اجتماعی است به شدت به مخاطره می افتد(حسین نژاد،1375).
معلولیت یک عضو خانواده بر تمامی اعضای خانواده و کارکرد های مختلف آن تاثیر منفی می گذارد، چرا که معلولیت به انسجام و ساخت خانواده آسیب وارد می کند و پیامد آن ایجاد تغییرات در عملکرد و سازگاری خانواده است(انیسی،1377به نقل از احمدی،1390). با توجه به این مساله پرداختن به شاخص های سازگاری و عملکرد خانواده های دارای فرزند کم توان هوشی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
خانواده های دارای فرزند معلول از نظر عملکردی و سازگاری نسبت به خانواده های فاقد چنین فرزندانی دچار ضعف و نارسایی هستند، بنابراین این خانواده ها به خدمات توانبخشی، آموزشی و حمایت های روانی و مالی نیاز دارند( احمدی،1390). خدمات توانبخشی، به مجموعه اقدامات آموزشی، حرفه ای و اجتماعی گفته می شود که موجبات استقلال نسبی افراد را فراهم می کند و سبب بازگشت مجدد آنان به جامعه و استفاده مساوی از فرصت های جامعه می شود، لذا ضرورت برنامه ریزی جهت پیشگیری از معلولیت و فراهم آوردن امکانات توانبخشی در صورت بروز معلولیت مشخص می باشد.
اکثر تحقیقاتی که در گذشته در رابطه با معلولیت صورت گرفته است پیرامون تاثیراتی است که معلولیت بر خانواده و جامعه گذاشته است و از آنجاییکه بازتوانی فرزند کم توان هوشی ممکن است به طور غیر مستقیم بر عملکرد و سازگاری خانواده تاثیر گذار باشد، بنابراین در این تحقیق به بررسی مقایسه ای عملکرد وسازگاری خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند پرداخته شده است.
بیان مساله
خانواده یک نظام اجتماعی است که اختلال در هر یک از اجزا و اعضای آن کل نظام را مختل می کند و این نظام مختل شده به نوبه خود اختلالات مربوط به اعضا را تشدید و مشکلات جدیدی را ایجاد می کند. با این نگرش، معلولیت یکی از فرزندان بر تمامی خانواده و کارکردهای مختلف آن و بر یکایک اعضاء تاثیر غالبا منفی باقی می گذارد. به عبارت دیگر معلولیت فرزندی در خانواده، مانع از آن می شود که خانواده بتواند کارکرد های متعارف خود را به نحو مطلوب داشته باشد. از جمله این کارکرد ها تامین موجبات رشد و پرورش شخصیت فرزندان، تامین محیطی دلپذیر برای اعضاء و ایجاد پایگاهی برای برقراری روابط اجتماعی خانواده با دیگران می باشد(ناصر شریعتی و داور منش،1374 ص117-116).
حضور كودك کم توان هوشی در هر خانواده ساختار آن خانواده را تحت تاثير قرار مي‌دهد و سلامت رواني خانواده به خصوص والدين را تحت الشعاع قرار مي‌دهد، كودك بر اثر تعارض‌هاي شديد ميان اعضاي خانواده، كل خانواده را درگیر بحران مي‌كند(بکمن، 1991 سینگر واوروين 1989). فابر (1975) خاطر نشان کرد که در اثر وجود کودک کم توان هوشی انواع فشار های زیر به والدین و سایر اعضای خانواده تحمیل می شود:
1)به تعویق افتادن تحول روانی سایر فرزندان
2) محدود شدن پیشرفت خانواده
3) وقوع بحران هایی مانند مشکلات زناشویی،طلاق و افسردگی والدین
4) بروز احساساتی از قبیل خشم، نا امیدی و احساس گناه( ترنبول و ترنبول، 1990 به نقل از شریفی درآمدی ص64).
خانواده ها و عملكرد آنها به مثابه اصلي ترين پايگاههاي رشد و شكوفايي شخصيت و پرورش مهارتهاي اجتماعي كودكان و نوجوانان، اساسي ترين سهم را در سلامت و اعتلاي جوامع بشري به عهده دارند(احدی،1372). بر اساس ديدگاه مك مستر زمانی كه مجموع ابعاد عملكرد خانواده در شرايط مناسبي باشند، عملكرد كلي خانواده نیز در شرايطی مطلوب و كارآمد قرار خواهد داشت. مدل مک مستر راه مفيدي براي بررسي خانواده ها ارائه مي دهد و بر رويكرد نظام دار استوار است. اين رويكرد شش جنبه كاركرد خانواده را مدنظر قرار مي دهد:
1.حل مسئله:
شامل توانايي خانواده در حل مشكلات تا حدي كه بتواند كارايي مؤثري داشته باشد. اين بعد شامل هفت مرحله مي باشد:1. شناسايي مشكل 2. مشكل را به اطلاع منابع يا افراد ذيربط رساندن 3. چاره انديشي براي چند راه حل 4. تصميم در مورد يك راه حل علمي 5. اجرا و عمل نمودن به تصميم 6.كنترل اجرايي 7.ارزشيابي ميزان موفقيت راه حل به كار گرفته شده .هرگاه هفت مرحله خوب پيش رود، مشكل به مؤثرترين شكل حل مي شود.
2.ارتباط:
اين بعد به توانايي خانواده در تبادل اطلاعات مربوط مي شود. عناصر ارتباط را می توان به شرح زیر بیان کرد:کانال، زمینه، محیط، پس خورد، تداخل امواج، پیغام، دریافت کننده، پردازش و منبع. فرایند ارتباطات به انسان ها اجازه می دهد تا تجارب و دانش خود را در زمینه های مختلف به اشتراک بگذارند.
3.نقشها:
به الگوهاي تكراري رفتار افراد خانواده اتلاق مي شود. الگوهايي كه اعضا توسط آن كاركردهاي خانواده را محقق مي سازند. به عبارت ديگر، به رفتارهاي توصيه شده و تكراري موجود در مجموعه اي از فعاليتهاي دو جانبه با ساير اعضاي خانواده گفته مي شود. به اعتقاد آنان اداي وظايف مستلزم تخصيص نقش مناسب به افراد مي باشد تا اعضاي خانواده امور خواسته شده را طبق نقشهاي تفويض شده انجام دهند.
4.پاسخگويي عاطفي:
چگونگي واكنش عاطفي خانواده در روابط خويش، در اين بعد مورد مطالعه قرار مي گيرد و اينكه آيا اعضاي خانواده توانايي ابراز عواطف مختلف را دارد يا خير.
5.دخالت عاطفي:
در اين بعد به تشريح نوع مشاركت و درگير بودن اعضاي خانواده با يكديگر به لحاظ عاطفي پرداخته مي شود.
6.كنترل رفتار:
شامل قواعديست كه خانواده بر اساس آنها گذران امور مي كند و نيز شامل ميزان تأثيري كه اعضاي خانواده به يكديگر دارند.
اين طرح با كاركرد فعلي خانواده سر و كار دارد نه با رشد قبلي يا مرحله تحولي كنوني آن و شيوه سنجش خانواده در اين مدل به سبك مشكل محور است) باركر،1999(.
احمدی در سال 1391 در تحقیقی با عنوان عملکرد خانواده های دارای فرزند معلول نشان داد: خانواده های دارای فرزندمعلول در تمام ابعاد عملکردی ضعیف تر از خانواده های فاقد فرزند معلول هستند و این تفاوت در ابعاد نقش ها، کنترل رفتار و آزمایش رفتاری معنا دار است. در نتیجه خانواده های دارای فرزند معلول نیاز به حمایت و بازسازی دارند تا بتوانند عملکردی طبیعی داشته و مانع از بروز آسیب ها در عملکرد فردی، خانوادگی و اجتماعی در سایر اعضای خانواده بشوند.
معلولیت یک عضو خانواده بر تمامی اعضای خانواده و کارکرد های مختلف آن تاثیر منفی می گذارد، چرا که معلولیت به انسجام و ساخت خانواده آسیب وارد می کند و پیامد آن ایجاد تغییرات در عملکرد و سازگاری خانواده است(انیسی،به نقل از احمدی1390). سازگاری و هماهنگ شدن با خود و با محیط پیرامون خود برای هر موجود زنده حیاتی و ضروری است. تلاش روزمره همه آدمیان نیز عموما بر محور همین سازگاری دور میزند(والی پور،1360). سازگاری رضایت بخش فرد، با موفقیت های عمده زندگی و به طور مستقیم با ارضای همه نیازهای اساسی مرتبط است. نیازها و ارضاء آنها به ادراک فرد با توجه به سن، جنس، استعدادهای ارثی و فرهنگی، طبقه اجتماعی، شغل، محل جغرافیایی، تعلیم و تربیت، تجارب و سازگاری های زندگی اشخاص دیگر بستگی دارد(گریسون و همکاران، 1967 به نقل از حسن آبادی، 1380).
سازگاری دارای ابعاد مختلفی است از جمله سازگاری عاطفی، شغلی، اجتماعی، تندرستی و سازگاری در خانه که ﺳـﺎﺯﮔﺎﺭﻱﻋـﺎﻃﻔﻲﺭﺍ ﻣـﻲﺗـﻮﺍﻥ ﺷـﺎﻣﻞ ﺳﻼﻣﺖ ﺭﻭﺍﻧﻲﺧﻮﺏ، ﺭﺿـﺎﻳﺖﺍﺯ ﺯﻧـﺪﮔﻲﺷﺨـﺼﻲﻭ ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲﻣﻴﺎﻥﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺕ،ﻓﻌﺎﻟﻴﺘﻬـﺎﻭﺍﻓﻜـﺎﺭﺩﺍﻧـﺴﺖ.ﺑـﻪﻋﺒـﺎﺭﺕﺩﻳﮕـﺮ،ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﻱﻋﺎﻃﻔﻲﻳﻌﻨﻲﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻡﻫﺎﻳﻲﻛﻪﺗﻮﺳﻂﺁﻧﻬﺎ، ﻓﺮﺩ ﺛﺒـﺎﺕ ﻋﺎﻃﻔﻲ ﭘﻴﺪﺍﻣﻲﻛﻨﺪ ﻭﺳﺎﺯﮔﺎﺭﻱ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﻱ ﻓـﺮﺩﺑﺎﻣﺤﻴﻂﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲﺧﻮﺩﺍﺳﺖﻛﻪ ﺍﻳﻦﺳﺎﺯﮔﺎﺭﻱﻣﻤﻜﻦﺍﺳـﺖﺑـﺎﺗﻐﻴﻴﺮﺩﺍﺩﻥﺧﻮﺩﻭﻳﺎﻣﺤﻴﻂﺑﻪﺩﺳـﺖﺁﻳـﺪ(صفوی، 1388).
به طور کلی مهارتهای سازگاری عبارتند از:
توانایی در ارتباط کلامی با دیگران
توانایی در مراقبت از خویشتن
رسیدگی و انجام امور روزانه زندگی
مهارت دربرقراری ارتباط اجتماعی با افراد دیگر
توانایی در پیدایش و تعیین راه و مسیر و ادامه زندگی و اهداف
توجه به بهداشت و سلامت فردی
توانایی یادگیری آموزش و ادامه تحصیل
توانایی استفاده صحیح از ساعات تفریح و آزادی خود
انجام کارها و مسئولیت های کاری
توانایی ایجاد رابطه سالم با اعضای خانواده، همقطاران و افراد مختلف اجتماع (ایرج معانی و همکاران،1379ص336).
تولد یک کودک کم توان هوشی به خودی خود یک عامل فشار زا برای اعضای خانواده محسوب می شود و یک عامل نگران کننده برای سازگاری خانواده می باشد. خانواده در سازگاری و انطباق خویش با کودک کم توان، ظرفیت های متفاوتی دارند. شاید مهمترین آنها دامنه محدودیت کودک کم توان هوشی باشد. معلولیت های متوسط و شدید به برنامه ریزی و مراقبت و نظارت شدید در سرتاسر عمر نیازمندند. ورتیس(1996) تاریخچه فردی خانواده هایی که سازگاری عالی داشتند را بررسی کرد و نشان داد که اغلب آنها از لحاظ مالی و تربیتی موقعیت بسیار خوبی داشتند. یکی از مهمترین لوازم سلامت روانی، وجود محیط خانوادگی سالم است. این محیط زندگی را می توان طوری تنظیم کرد، که هر چند در بهبود وضع افراد موثر نباشد لا اقل موجب تخریب آنها نگردد(کوهسالی، 1385).
احمدی در تحقیقی دیگر در سال1390 تحت عنوان بررسی مسائل و مشکلات خانواده های دارای فرزند معلول نشان داد: وضعیت سازگاری در خانواده های دارای فرزند معلول، ضعیف تر از خانواده های فاقد فرزند معلول است. وجود فرزند معلول در خانواده نوعی بحران محسوب می شود و گذر از این بحران نیازمند بازسازی نقش ها، ساختارها و سبک زندگی خانواده است تا سازگاری مناسبی ایجاد شود. برای بسیاری از خانواده های دارای فرزند معلول گذر از بحران و رسیدن به سازگاری نیازمند کمک و حمایت است و با توجه به عدم وجود چنین نظام حمایتی انتظار می رود چنین مشکلات سازگاری در خانواده های معلول بیشتر باشد(احمدی،1390).
در جوامع به منظور کاهش مشکلات خانواده های دارای فرزند معلول معمولا دو اقدام اساسی انجام میشود: اول، کوشش در امر پیشگیری از معلولیت و جلوگیری از بروز نقایص ذهنی و جسمی و دوم، ایجاد امکانات لازم رفاهی و توانبخشی در جهت خدمت به معلولان و خانواده آنها (داورمنش،1382). در این تحقیق منظور از خدمات توانبخشی کلیه خدماتی است که مراکز توانبخشی ذهنی بالاتر از 14 سال ارائه می دهند، جهت آمادگی برای ورود مددجویان كم توان هوشی بزرگسال به اجتماع و ایجاد بستری مناسب برای حضور مولد آنها در عرصه خانواده و اجتماع می باشد .اهم این خدمات عبارتند از:
آموزش حرفه اي، آموزش مهارتهاي زندگي، خدمات روانشناسي و مشاوره اي
آموزش فعاليتهاي روزمره زندگی، خدمات توانپزشكي(فيزيوتراپي ، كاردرماني و گفتاردرماني )
فعاليتهاي هنري ( تئاتر ، سرود و موسيقي )، خدمات رفاهي و تفريحي (سایت مرکز آموزش و توانبخشی اندیشه، 1392).
در تحقیقی که افروشه سال 1389 انجام داده است نشان می دهد؛ کیفیت زندگی مادرانی که کودکان اوتیستیک آنها از خدمات مراکز توانبخشی استفاده کرده اند، به طور معناداری بالاتر از مادرانی است که کودکان اوتیستیک آنها ازخدمات مراکز توانبخشی استفاده نکرده است. لذا در این تحقیق با تا کید بر اهمیت شاخص های عملکرد و سازگاری خانواده و توجه به این موضوع که علت انتخاب نوجوانان بالای 14 سال، همگونی نوع و شدت معلولیت در مراکز مربوط به این افراد است، این مسئله مطرح می شود که آیا خدماتی که مراکز توانبخشی روزانه جهت بازتوانی کودکان کم توان هوشی بالای 14 سال ارائه می دهند، می تواند بر عملکرد و سازگاری خانواده های آنها موثر واقع شود. هدف از این پژوهش پاسخ به سوال زیر است؟
آیا بین عملکرد و سازگاری خانواده های نوجوانان کم توان هوشی که از خدمات مراکز توانبخشی استفاده می کنند و نوجوانان کم توان هوشی که استفاده نمی کنند تفاوت معنا داری وجود دارد؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
براساس نتایج سرشماری 1390، نزدیک به یک میلیون و پنجاه هزار نفر در ایران دچار معلولیت هستند؛ که از این تعداد، حدود 350 هزار ایرانی دارای اختلال ذهنی می باشند. از طرف دیگر، برخی کارشناسان آماری معتقدند که آمار واقعی معلولیت بیشتر است( سایت مرکز آمار ایران). تاثیر معلولیت فقط به کودکان محدود نمی شود بلکه خانواده و اعضای آن آنها نیز تحت تاثیر استرس قرار می دهد( لوب، ایده، مانت، 2008).
بنابراین تعداد قابل توجهی از خانواده های جامعه ایرانی از اثرات منفی داشتن یک کودک معلول و همچنین از بار مراقبتی بسیار زیاد، فشار های روانی، اجتماعی و مالی ناشی از داشتن یک کودک معلول رنج می برند. که این عوامل می تواند، ثبات خانوادگی را بر هم زده و باعث بر هم ریختگی خانواده شود( کوهسالی،1385). خانواده های دارای فرزند معلول نیاز به حمایت و بازسازی دارند تا بتوانند عملکردی طبیعی داشته و مانع از بروز آسیب ها در عملکرد فردی، خانوادگی و اجتماعی سایر اعضای خانواده بشوند(احمدی،1391). منظور از عملکرد خانواده، توانایي خانواده در هماهنگي با تغییرات ایجاد شده در طول حیات، حل تضادها و تعارضات، همبستگي بین اعضا و موفقیت در الگوهاي انضباطي، رعایت حد و مرز بین افراد، اجراي مقررات و اصول حاکم بر این نهاد با هدف حفاظت از کل سیستم خانواده مي باشد( رفیعی،1390).
وجود فرزند دارای معلولیت در خانواده نوعی بحران محسوب می شود، وگذر از این بحران نیازمند بازسازی نقش ها، ساختارها و سبک زندگی خانواده است، تا سازگاری مناسبی ایجاد شود. برای بسیاری از خانواده هایی که فرزند دارای معلولیت دارند، گذر از بحران و رسیدن به سازگاری نیازمند کمک و حمایت است و با توجه به عدم وجود چنین سازمانی انتظار می رود این نوع مشکلات سازگاری در خانواده های دارای فرزند معلول بیشتر باشد(احمدی،1390).
وقتی والدین با معلولیت فرزند خود رو به رو می شوند به دنبال جایی یا کسانی می گردند که آنان را در چگونگی بر خورد و سازگاری با این پدیده راهنمایی نمایند(یعقوبی، 1372) لذا در این تحقیق جهت بررسی خانواده، دو شاخص سازگاری و عملکرد خانواده در نظر گرفته شد تا مشخص شود که آیا ممکن است این شاخص ها تحت تاثیر حمایت اجتماعی رسمی که در شهرستان کاشان موجود است بهبود یابد یا خیر؟
منظور از حمایت اجتماعی رسمی ادامه خدمات و امکانات توانبخشی و آموزشی از طرف ارگان های اجتماعی می باشد. اکثر مطالعات نشان می دهند هنگامی که این نوع حمایت ها در جامعه وجود داشته باشد، از یک طرف موجب رشد کودک معلول در جنبه های مختلف شده و از طرف دیگر به دلیل کم شدن وابستگی کودک معلول به خانواده، میزان استرس خانواده کمتر می شود. این امر خود موجب سازگاری بیشتر در آنان می شود. یکی از دلایل مشکل سازگاری والدین در جامعه، نا کافی بودن این نوع حمایت از طرف آن جامعه می باشد(کوهسالی، 1385).
با توجه به تاثیر معلولیت بر حیطه های مختلف زندگی فردی و اجتماعی و نیز با توجه به این که مطالعات انجام شده در زمینه معلولیت، بیشتر به علل و پیامدهای آن می پردازد و کمتر به تاثیرات حمایت های اجتماعی موجود توجه می شود، لذا در این پژوهش سعی شده است با نگاهی نو بر اهمیت تاثیر وجود مراکز توانبخشی بر عملکرد و سازگاری خانواده تاکید گردد.
اهداف پژوهش
الف) هدف کلی: شناخت تفاوت عملکرد و سازگاری بین خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده ازخدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند در شهرستان کاشان.
ب)اهداف اختصاصی
– شناخت تفاوت عملکرد کلی بین خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند در شهرستان کاشان.
– شناخت تفاوت سازگاری فردی بین خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند در شهرستان کاشان.
– شناخت تفاوت سازگاری اجتماعی بین خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند در شهرستان کاشان.
ج)اهداف کاربردی
ارائه نتایج به دست آمده از شناخت تفاوت عملکرد و سازگاری خانواده های دارای نوجوان معلول کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند به سازمان بهزیستی جهت استفاده از این نتایج و اتخاذ تصمیمات مناسب در این زمینه.
سوال ها و فرضیه های تحقیق
فرضیه های تحقیق
– بین توانایی های ارتباطی خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین ایفای نقش خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین همراهی عاطفی خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین توانایی حل مشکل خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین توانایی آمیزش عاطفی خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین توانایی کنترل رفتار خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین عملکرد کلی خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین سازگاری اجتماعی خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین سازگاری شغلی خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین سازگاری در خانه خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین سازگاری عاطفی خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
– بین سازگاری تندرستی خانواده های دارای نوجوان کم توان هوشی استفاده کننده از خدمات توانبخشی روزانه و خانواده هایی که از این خدمات استفاده نمی کنند تفاوت وجود دارد.
د)متغیرها
متغیر مستقل: خدمات مراکز توانبخشی روزانه معلولین ذهنی بالای 14 سال.
متغیر وابسته: عملکرد و سازگاری خانواده های دارای فرزند کم توان هوشی.
تعاریف نظری و عملیاتی متغیر ها
عملكرد خانواده
تعريف نظري:
عملكرد خانواده آن چیزی است که خانواده به عنوان یک واحد انجام می دهد که شامل ارتباط برقرار کردن و دستکاری کردن محیط برای حل مشکلات است. عملكرد خانواده به چندين بخش قسمت شده است: عاطفي، اجتماعي، زاد و ولد، اقتصادي و تامين سلامتي و عواملی از جمله همبستگی، ابراز بیان خود در نظام خانواده، تعارض، گرایش های فرهنگی، گرایش های تفریحی، انضباط خانوادگی و جامعه پذیری خانواده را شامل می شود(والدز،1990).
تعريف عملياتي:
در اين پژوهش، عملكرد خانواده شامل ابعاد هفتگانه چون: ارتباط،آمیزش عاطفی، ایفای نقش، عملکرد کلی، حل مشکل، همراهی عاطفی، کنترل رفتار می باشد که توسط پرسشنامه شصت سوالی عملکرد خانواده مک مستر (FAD) سنجیده می شود.
سازگاری
تعریف نظری :
منظور از سازگاری، انطباق متوالی با تغییرات و ایجاد ارتباط بین خود و محیط به نحوی است که حداکثر خویشتن سازی را همراه با رفاه اجتماعی، ضمن رعایت حقایق خارجی امکان پذیر می سازد، بدین ترتیب سارگاری به معنی همرنگ شدن با جماعت نیست. سازگاری یعنی شناخت این حقیقت که هر فرد باید هدف های خود را با توجه به چارچوب های اجتماعی، فرهنگی تعقیب نماید(راجرز،1357ص320 به نقل از کوهسالی1385).
تعریف عملیاتی:
در این پژوهش، سازگاری خانواده توسط پرسشنامه 160 سوالی سازگاری بل سنجیده می شود. هر فرم پنج بُعد سازگاری را در بر می گیرد که عبارتند از :سازگاری در خانه، سازگاری تندرستی، سازگاری اجتماعی، سازگاری عاطفی و سازگاری شغلی.
کم توان هوشی
تعریف نظری:
مهمترین مشخصه کم توانی هوشی، کارکرد ذهنی عمدتا پایین تر از متوسط است که با محدودیت های مهم در کارکرد انطباقی در حد اقل دو مورد از مهارت های سازشی زیر همراه است:
مراقبت از خود، زندگی خانوادگی، مهارت های اجتماعی و میان فردی، بهره برداری از منابع اجتماعی، خودگردانی، مهارت های کارکردی تحصیلی،کار، اوقات فراقت، بهداشت و ایمنی. سن شروع اختلال باید بیش از 18 سالگی باشد( انجمن روانپزشکی آمریکا،1994).
تعریف عملیاتی:
در این پژوهش به کودکی که بهره هوشی او بین 55 تا 75 باشد اطلاق می شود. بهره هوشی در صورتجلسه کمیسیون پزشکی که توسط سازمان بهزیستی تهیه شده ثبت شده و جزء کم توانی هوشی خفیف طبقه بندی می شود.
خدمات توانبخشیتعریف نظری:
به مجموعه ای از اقدامات توان پزشکی و توانبخشی آموزشی، حرفه ای و اجتماعی گفته می شود که موجبات استقلال نسبی افراد ناتوان و معلول را در جامعه فراهم می نماید و سبب بازگشت مجدد آنان به جامعه و استفاده مساوی از فرصتهای مختلف اجتماعی، شغلی، آموزشی و اقتصادی در مقایسه با افراد سالم می گردد( دستورالعمل شرایط و ضوابط اختصاصی مراکز حرفه آموزی معلولان).
تعریف عملیاتی:
منظور از خدمات توانبخشی در این پژوهش، کلیه خدماتی است که در مراکز توانبخشی روزانه در شهرستان کاشان برای کم توانان هوشی ارائه می شود، اعم از خدمات گفتاردرمانی، کاردرمانی، مددکاری اجتماعی و غیره.
مرکز روزانه آموزش و توانبخشی حرفه ای کم توانان هوشیتعریف نظری:
به مرکزی اطلاق می گردد که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی با کسب مجوز ازسازمان بهزیستی تاسیس گردیده و تحت نظارت آن کم توانان هوشی واجد شرایط آموزشهای فنی و حرفه ای همراه با خدمات توانبخشی با بهره هوشی تربیت پذیر و آموزش پذیر بصورت روزانه پذیرش می‏شوند( دستورالعمل شرایط و ضوابط اختصاصی مراکز حرفه آموزی معلولان).
تعریف عملیاتی:
در این پژوهش منظور از مرکز روزانه آموزش و توانبخشی حرفه ای ،کلیه مراکز توانبخشی روزانه ای است که خدمات توانبخشی و آموزشی حرفه ای به کم توانان ذهنی بالای 14 سال در شهرستان کاشان ارائه می دهند.
340995539750فصل دوم:
ادبیات و پیشینه پژوهش
00فصل دوم:
ادبیات و پیشینه پژوهش

مفاهیم مرتبط با تحقیق:
2-1 کم توانی هوشی
کم توانی هوشی بيماري نيست؛ بلكه حاصل يك فرايند بيمارگونه در مغز و با محدوديت در كاركرد هوشي و انطباقي است. علت آن غالباً نامشخص مي‌ماند و پيامدهاي کم توانی هوشی در مشكلات بيمار در كاركرد هوشي و مهارت‌هاي زندگي تظاهر مي‌كند. والديني كه بايد با مشكلات يك كودك مبتلا به معلوليت شديد مقابله كنند، با دو بحران مواجه مي‌باشند: اولين بحران مرگ سمبوليك كودك است كه برايشان اتفاق افتاده است. والديني كه در انتظار تولد كودكي مي‌باشند، به صورت اجتناب‌ناپذير درباره كودكي كه هنوز متولد نشده است، فكر مي‌كنند. آنها هدف‌هايي نظير موفقيت‌ها، تحصيلات و امنيت مالي براي كودك خود در نظر مي‌گيرند. اينگونه والدين پس از مرگ سمبوليك كودك، از بر باد رفتن آرزوها و روياهايشان دچار رنج مي‌شوند. بحران دوم كه در واقع با بحران اول متفاوت است، مساله مراقبت‌هاي روزانه از كودك استثنايي مي‌باشد. اين انديشه كه كودك فرآيند طبيعي رشد را طي نخواهد كرد و نخواهد توانست به بزرگسالي مستقل تبديل شود، بر دوش والدين سنگيني مي‌كند بنابراين برخي از خانواده‌ها قادرند خود را با مشكل داشتن كودكي كه دچار کم توانی هوشی است تطبيق دهند در حالي كه ديگران دچار آشفتگي مي‌شوند(كرك و كالاگ، 1993 به نقل از كجباف، 1377).
مفهوم کم توانی هوشی(عقب ماندگی ذهنی) از ديدگاه متحولي پياژه
حركتي كه در تشخيص کم توانی هوشی از حدود سال 1940 آغاز شده و همچنان ادامه دارد براساس نظرية متحولي پياژه و همكار برجستة او اينهلدر است كه با تحقيقات و پژوهش‌هاي مستمر، پيشرفت‌هاي قابل ملاحظه‌اي داشته است. در اين نظريه دو مفهوم اساس كار قرار گرفته: تثبيت و چسبندگي. وقتي كه وضع عقلي يك كودك کم توان هوشی را به كمك آزمون‌هاي عملياتي تعيين مي‌كنيم نشان داده مي‌شود كه اين كودك، بي‌چون و چرا در مرحله‌اي از تحول، تثبيت شده است به دليل اينكه تست‌هاي غيرعملياتي زيربناي تحولي و مرحله‌اي ندارند، اين واقعيت را نشان مي‌دهند. بر پايه استفاده از الگوي تحولي در تشخيص کم توانی هوشی كه نخستين بار توسط همكار برجستة پياژه، اينهلدر تحقق پذيرفت، تحول رواني در کم توان هوشی عميق در پايان دوره حسي- حركتي، کم توان هوشی شديد و نيمه شديد در دورة پيش عملياتي و کم توانان هوشی خفيف در دورة عمليات عيني متوقف مي‌شود(رابينسون و رابينسون، 1975 به نقل از كجباف، 1377).
تعريف سازشي: آسيب ديدگي‌هاي رفتار سازشي به عنوان محدوديت معني دارد و توانايي شخص جهت كسب معيارهاي پختگي، يادگيري، استقلال شخصي و مسئوليت پذيري شخصي كه از ساير افراد يك سطح سني و گروه فرهنگي مقايسه مورد انتظار خواهد بود، تعريف شده است. رفتار سازشي يك شخص توانايي سازگاري يا غلبه بر تقاضاهاي محيطي مي‌تواند از خفيف يا شديداً عميق توصيف شود. گروسمن(1983) تفاوت بين هوش و رفتار سازش را ترسيم كرده است. از نظر او رفتار سازشي به مراقبت‌هايي كه افراد از خودشان و ديگران در طي زندگي روزمره به عمل مي‌آورند گفته مي‌شود تا توانايي هوش انتزاعي مقياس‌هاي رفتار سازشي عموماً يك فرد را در قالب هنجارهاي ثابت (از لحاظ سني و فرهنگي) كه در جنبه‌هاي مراقبت از نيازهاي شخصي، نشان دادن صلاحيت‌هاي اجتماعي و اجتناب از رفتارهاي دشوار خلاصه مي شود، مقايسه مي‌كند(گروسمن، 1983 به نقل از شريفي درآمدي، 1381، ص105).
دورة تحول، در تعريف(AAMR) دورة تحول به عنوان دورة زماني بين تولد تا هجدهمين سال بعد از تولد تعريف شده است(گروسمن، 1983). دليل اين امر، تشخيص کم توانی هوشی از ساير شرايطي است كه تا بزرگسالي نمي‌تواند علت يا منبع کم توانی هوشی باشد، از قبيل آسيب‌ديدگي يا جراحت‌ها و شكستگي سر و فرسودگي (شريفي درآمدي،1381). مزيت ديدگاهAAMR اين است كه به جاي تعيين درجه کم توان هوشی شخص براساس سطح كاركردي و انطباقي، درجه حمايت لازم را براي كاركرد ويژگي تعيين مي‌كند(كاپلان سادوك، 1993 به نقل از پورافكاري، 1382).
تعریف کم توان هوشی:
کم توانی هوشی یک وضعیت و حالت ذهنی خاص است که در اثر شرایط مختلف قبل از تولد و هنگام تولد و یا پس ازتولد کودک پدید آید، کم توانان هوشی افرادی هستند که به علت وقفه یا کمبود رشد ذهنی در شرایط عادی قادر به استفاده مطلوب از برنامه های معمولی آموزش و پرورش، سازگاری اجتماعی و تطبیق با محیط نمی باشند. تعریفی که از نظر اکثریت قریب به اتفاق مجامع علمی و صاحب نظران روانشناسی مورد قبول می باشد تعریفی است که از سوی انجمن آمریکای عقب ماندگی ذهنی( AAMR) ارائه شده:
«کم توانی هوشی سطحی از عملکرد هوش عمومی است که میزان آن بطور معنادار (دو انحراف معنادار) پایین تر از میانگین بوده و همزمان با نقایصی در رفتار سازشی(سازش یافتگی های فردی و اجتماعی) همراه بوده و در دوران رشد(تشکیل نطفه تا 18 سالگی) ظاهر می گردد».
شدت کم توانی هوشی
برای توصیف درجه بندی میزان انحراف توانایی های هوشی و رفتارهای سازشی شخص از آنچه به هنجار گفته می شود، می توان از اصطلاحاتی همچون: خفیف، متوسط، شدید، عمیق استفاده کرد. هر یک از این چهار اصطلاح اهمیت نقص هوشی و میزان آن را توصیف می کند. کم توانی هوشی خفیف بالاترین سطح کنش وری یا عملکرد افرادی که به عنوان کم توان هوشی طبقه بندی شده اند توصیف می کند، کم توانی هوشی مقدمتا از طریق به کار بستن معیار های تست هوشی و نشانگر های رفتار سازشی تعیین می گردد.
AAMR چهارسطح کنش هوشی گروه افراد کم توانی هوشی را بر اساس روی آوری شدت به سطوح زیر تقسیم کرده است:
خفیف، هوشبهر 55 تا 70
متوسط، هوشبهر 40 تا 55
شدید، هوشبهر 25 تا 40
عمیق، هوشبهر25 و کمتر(گروسمن،1983).
طبقه بندی کم توانی هوشی بر اساس توانایی و میزان هوش
آموزش پذیر ( هوشبهر55 تا 70): میزان پیشرفت تحصیلی در مدرسه از پایه دوم تا پایه پنجم است. سازگاری اجتماعی در جایی از استقلال در جامعه را میسر می سازد. به احتمال قوی خود حمایتی کامل یا نسبی در پرداختن به کار وجود دارد.
تربیت پذیر( هوشبهر 40 تا 55): یادگیری سطح مهارت های خود یاری، پیشرفت در سطوح تحصیلی مورد نظر ، سازگاری اجتماعی محدود به خانه و محیط های بسته و فرصت های شغلی حمایتی در یک محیط شغلی مانند فروشگاه های حمایتی وجود دارد.
حمایت پذیر/پناهگاهی(هوشبهرکمتر از 40): شامل کم توانان هوشی شدید و عمیق است. افراد ممکن است نتوانند مهارت های کافی برای رسیدن به تامین نیازهای اساسی را به دست آورند. معمولا سطح معنا داری از مراقبت و به سرپرستی دائمی در طول زندگی نیاز دارند (شریفی درآمدی1381).
ویژگیهای کودک استثنایی :
تواناییها و ناتواناییهای مختلف، اثرات متفاوتی بر زندگی خانوادگی دارد. معمولا ماهیت استثنایی بودن، واکنش خانواده را تعیین می کند. کودکی که ناشنوا است ، خانواده را برای تغییر در سیستم ارتباطی تحت فشار قرار می دهد و این منازعه ای است برای خانواده که از زبان علامتی یا شفاهی استفاده کنند یا خیر؟ کودکی که بیماری مزمن دارد فشارهای هیجانی و اقتصادی بر خانواده وارد خواهد کرد، کودک ناتوایی یادگیری نیاز به حمایت تحصیلی دارد و ممکن است باعث شود که خانواده مکانهای آموزشی را که پیشرفت تحصیلی را قوت می بخشد، بررسی کند.
همچنین، چنین شدت استثنایی بودن ممکن است بر واکنش خانواده اثر داشته باشد. کودکان مبتلا به ناتوانیهای شدیدتر ممکن است نسبت به دیگران کاملا متفاوت رفتار کنند. برخی از ناتوانیها مثل ناشنوایی و ناتواییهای یادگیری در مقایسه با برخی دیگر از ناتواییها مثل بینایی قابل مشاهده نیستند، آنها با احتمال کمتری در کودک دیده می شوند. نکته قابل توجه این است که اگر چه ناتوانی ها شدید از یک سو منجر به داغ ننگ در خانواده می شود اما از سوی دیگر آنها به روشنی بیانگر ناتوانی کودک هستند، باوری که خانواده ها به تبیین آن نیازمند هستند (قصبه،1384).
نیازهای والدین کودکان استثنایی:
خانواده های که کودک معلول دارند به تناسب نوع، شدت معلولیت، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و سن کودکشان و نیز در زمینه رفتار سازش به اطلاعات و مهارتهای ویژه نیاز دارند که مهمترین آنها به گفته قصبه (1384) به شرح زیر می باشد:
1- نیاز به ارتباط، نیاز عمده والدین کودکان استثنایی در طی سالهای مدرسه ارتباط بامعلمان، مربیان و متخصصان است. 2- نیاز به اطلاعات، والدین کودکان معلول به اطلاعاتی در زمینه مراقبت، پرورش و رفتار با فرزند خود نیاز دارند و نیز در این راستا در امر برنامه ریزی برای آینده فرزندشان نیازمند اطلاعات می باشند.3- نیاز به حمایت شدن، حمایت شده از جانب دیگران از عوامل ایجاد سازش یافتگی در خانواده است. به ویژه حمایت ازجانب متخصصان و مربیان می تواند فرصت های را برای ملاقات با سایر خانواده های کودکان معلول بوجود آورد.4- نیازهای مالی، اقتصادی، بخش عمده بودجه خانواده صرف هزینه های مربوط به غذا، پوشاک و وسایل کمک آموزشی می شود این نیازها برای خانواده ای که کودک معلول دارد و نیازمند خدمات پزشکی ویژه می باشد به مراتب شدیدتر است. 5- نیاز به راهنمایی در وظایف زندگی و خانواده والدین و سایر اعضای خانواده نیاز دارند که ناتوانی کودک خود را درک کنند و بپذیرند، که تقسیم کار توانایی حل مساله، فعالیتهای تفریحی، اکتساب مهارتهای اجتماعی ونظارت درامر برنامه ریز آموزش کودک از جمله وظایف ما باشد (قصبه 1384).
2-2 توانبخشی
ﻃﺒﻖﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﻬﺪاﺷﺖ(WHO) ﻳﺎ ﺣﺪود 10درﺻﺪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺟﻬﺎن(650 میلیون نفر) دﭼﺎر ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﻮم آن ﻫﺎ راﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ، ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻏﺎز زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﻋﻤﺮ ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ در اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮﻧﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ و درﻣﺎن ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﻌﻠﻮلﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮاﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻮانﺑﺨﺸﻲ را آﻏﺎز ﻛﺮد؛ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ در ﺷﺮوع اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻮان ﺑﺨﺸﻲ، از اﺛﺮﺑﺨﺸﻲ آنﻫﺎ ﻣﻲ ﻛﺎﻫﺪ.
بطور کلی درمان و توانبخشی هر معلولیت یا بیماری 4 مرحله اصـلی دارد. ایـن مراحـل عبارتنـد از: شـناخت سلامت و بیماری، تشخیص صحیح بیماری، شروع درمان، پیگیـری و پیـروی از برنامه های درمانی. برای حصول موفقیت در درمان، مشارکت و پیروی موثر بیمار/مراقب از برنامه درمان امری ضروری است. موفقیت برنامه های توانبخشی و پیشرفت درمانی کودکان معلول به عوامـل متعـددی بسـتگی دارد؛ از جملـه مهمترین این عوامل، تشخیص و شروع به موقع درمان و پیروی والدین از برنامه های درمانی فرزنـد خـویش است. پیروی والدین به تبعیت آنهـا از دسـتورات تـیم توانبخشـی در انجـام صـحیح تمرینـات و طبـق تعـداد دفعات توصیه شده، قبول محدودیت هایی که در درمان با آن روبرو می شوند، از پیش تعیین کردن جلسات درمان و حضور مرتب در جلسات درمان اطلاق می شود (علی آبادی،1388).
درگیر شدن مراقبان در درمان کودکان معلول از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است، دسـتیابی بـه اهـداف را تسریع می کند و احتمال بهبود عملکرد حرکتـی کودکـان معلـول را افـزایش میدهـد . تحقیقـات انجـام گرفته در حوزه توانبخشی نشان می دهند که حضور مرتـب در جلسـات درمـان از پـیش تعیـین شـده، نقـش اساسی در حصول نتایج مطلوب درمانی و ارتقاء کیفیت زندگی فرد معلول ایفا می کند. از سوی دیگـر مشارکت و پیگیری خانواده باعث می شود دید ارائه کنندگان خدمت به کارشان تغییرکرده، رویکرد ایشـان در ارائه خدمت تغییر کند و رویکرد خانواده نیز درباره درمان تغییر نمایدکـه همـه ایـن تغییـرات مـی تواننـد پیامدهای بهتر درمانی را برای کودک به ارمغان آورند (علی آبادی،1388).
تعریف توانبخشی:
قبل از سال1981 و اعلام دهه معلولین (1983-1992) توسط سازمان ملل متحد (U.N)، تعریف هایی که از توانبخشی به عمل می آمد، غالبا به عنوان یک مساله پزشکی محسوب می شد و اغلب مبادرت به مشخص کردن اقداماتی می کرد، که فرد را قادر به کار و ادامه زندگی می نمود. تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، که در سال 1969 توسط یک گروه کارشناسی از توانبخشی ارائه شد و از آن به عنوان متداول ترین تعریف نامبرده می شود، دلالت بر آن دارد. در این تعریف آمده است « توانبخشی عبارت از مجموعه ای از خدمات و اقدامات هماهنگ پزشکی، آموزشی، حرفه ای و اجتماعی است که برای بازتوانی فرد معلول و ارتقای سطح کارایی او در بالاتراین حد ممکن به منظور دستیابی به یک زندگی مستقل در جامعه عرضه می گردد». ولی به تدریج توانبخشی شامل این واقعیت می شود، که در فراسوی شرایط جسمی یا روانی که مانع کارایی یک فرد ناتوان می شود، نیازها و توانایی های دیگر نیز نهفته اند. اخیرا علاوه بر شخص ناتوان به محیط اجتماعی که شخص مزبور در آن زندگی می کند، توجه زیادی مبذول داشته اند. زیرا این محیط اجتماعی است که تا حد زیادی تعیین کننده عواقب ناتوانی است. از این رو سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال1981 تعریف دیگری از توانبخشی ارائه داد که آسان کردن « سازگاری اجتماعی» در آن لحاظ شده است و بدین شرح می باشد: « توانبخشی عبارت است از فرایندی هدف گرا که دارای محدودیت زمانی که هدفش توانا ساختن یک شخص دارای اختلال برای رسیدن به یک سطح ذهنی، جسمی، اجتماعی و کارکردی مناسب است. در این راه اورا برای تغییر دادن زندگی اش با ابزارهایی مجهز می سازد، توانبخشی شامل اقداماتی است که فقدان کارکرد را جبران می کند( برای مثال به وسیله کمک های فنی) و همچنین شامل اقداماتی است که ساز گاری اجتماعی را تسهیل می نماید»( کریمی درمنی، 1385).
اهداف توانبخشی
اهدافی که توانبخشی به طور اصولی تعقیب می کند عبارتند از:
پیشگیری از ایجاد یا بروز معلولیت
جلوگیری از پیشرفت معلولیت
ارتقای سطح آگاهی عمومی نسبت به معلولین و معلولیت
سعی در خود کفایی فرد دارای معلولیت و قادر سازی وی در برخورد با مشکلات
تطابق زندگی این افراد با جامعه
ارائه تسهیلات وخدمات شهری مناسب جهت استفاده افراد دارای معلولیت
افزایش آگاهی معلولین نسبت به توانایی های جسمی، روانی خویش و تطبیق آنها با محیط
اهتمام به بازگشت فرد معلول به جامعه از طریق اشتغال و کسب استقلال مالی و تبدیل وی به یک فرد مولد و موثر در جامعه »( کریمی درمنی، 1385).
انواع مراکز ارائه خدمات توانبخشی به کم توانان هوشی1) مراکز روزانه آموزشی و توانبخشی زیر 14 سال:این مراکز به کم توانان هوشی زیر 14 سال واجدشرایط آموزش و توانبخشی با بهره هوشی تربیت پذیر و آموزش پذیر که امکان استفاده از مدارس کودکان استثنایی را ندارند خدمات ارائه می کنند که تعداد 26 مرکز در استان تهران با این نوع مجوز در حال فعالیت هستند. هدف در این مراکز، انجام برنامه ویژه ای است که می تواند نیازهای آموزشی خاص کودکان معلول از طریق اقداماتی نظیر روانشناسی، کاردرمانی ، گفتاردرمانی و آموزشهای پیش دبستانی را برآورده سازد. برای چنین کاری ممکن است ابزارهای خاص، روشهای آموزش و تجهیزات ویژه مورد نیاز باشد. یک رویکرد منظم آموزشی برای کودکان کم توان هوشی دارای 3 مرحله است:1- انتخاب هدف آموزشی 2- انتخاب روش آموزشی مناسب3- ارزشیابی پیشرفت برنامه2) مراکز روزانه آموزش و توانبخشی حرفه ای کم توانان هوشی بالای 14 سال
این مراکز به کم توانان هوشی بالای 14 سال واجد شرایط آموزشهای فنی و حرفه ای همراه با خدمات توانبخشی با بهره هوشی تربیت پذیر بالا و آموزش پذیر خدمات ارائه می کنند که تعداد 30 مرکز در استان تهران با این نوع مجوز در حال فعالیت است. هدف از آموزش و توانبخشی حرفه ای بالا بردن توانایی های این گروه از کم توانان هوشی در رساندن آنان به حداکثر توانایی در جهت زندگی مستقل و مطلوب در خانه و جامعه و کسب عقل معاش می باشد. به طوری که با ارائه آموزشهای عملی به طور مداوم زمینه پرورش قوای فکری و جسمی در آنها فراهم گردد. اینگونه مراکز آموزشهای خود را حول 4 محور (پرورش مهارتهای حرفه ای، پرورش مهارتهای آموزشی، پرورش مهارتهای اجتماعی، پرورش مهارتهای فردی) ارائه خواهند داد.
1-2) مراکز توانبخشی حرفه ای (آموزشی حمایتی)هدف از فعال نمودن این مراکز ارتقا توانایی ها و کسب مهارت حرفه ای افراد کم توان هوشی حمایتی به منظور دستیابی به زندگی مستقل و مطلوب است. درحقیقت، هدف از آموزش و توانبخشی حرفه ای در این مراکز، حمایت از افراد معلولی است که توانایی اشتغال در شرایط عادی جامعه را ندارد، با ارائه آموزشهای عملی به صورت مداوم، زمینه پرورش قوای فکری و جسمی در آنان فراهم می گردد.
3) مراکز توانبخشی و نگهداری شبانه روزی کم توانان هوشی بالا و زیر 14 سال:این مراکز کم توانان ذهنی بالا و زیر 14 سال واجد شرایط را نگهداری و خدمات توانبخشی، مراقبتهای  اولیه پزشکی و پرستاری به صورت شبانه روزی ارائه می دهند. معلولان واجد شرایط نگهداری در این گونه مراکز کسانی هستند که میزان بهره هوشی آنها کمتر از 25 باشد. هدف این مراکز ارائه خدمات مراقبتی پرستاری توانپزشکی و توانبخشی به منظور حفظ سلامت و جلوگیری از توسعه عوارض معلولیت و محدودیت های ناشی از آن، کمک به ارتقا سطح سلامت و پیشگیری از معلولیتهای ثانویه انجام می پذیرد.4)ارائه خدمات توانبخشی در منزل به کم توانان ذهنی:این فعالیت به ارائه خدمات توانبخشی ( فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی، روانشناسی، مددکاری، پرستاری، پزشکی) در محل زندگی کم توانان هوشی (ترجیحاً معلولان شدید و خیلی شدید) اطلاق
می گردد ( سایت سازمان بهزیستی کشور)
آیین نامه مراکز توانبخشی
مطابق با آیین نامه چگونگی تاسیس واداره مراکز دولتی توانبخشی خدمات ارایه شده بطور عمده عبارتند از؛
خدمات توانبخشی:

Related posts: