عضو شوید
عضویت سریع
تبادل لینک هوشمند 
آمار مطالب
آمار بازدیدPlease enter banners and links.
ميزان بروز ناراحتي درنواحي مختلف بدن موقع کار با کامپيوتر46ارتباط شيوع اختلالات اسکلتي عضلاني با برخی اطلاعات دموگرافيکی47بررسي ابزارهاي کاري کتابخانه50ميزان بروز ناراحتي در ارتباط با اختلال درکار54فصل پنجم: بحثبحث و نتيجه گيري56اطلاعات کتابخانه اي:56اطلاعات دموگرافي:57وضعيت کاري:57شيوع اختلالات اسکلتي عضلاني درکتابداران کتابخانه58شيوع ناراحتي به تفکيک اندام ها درطول يکسال درگروههاي تحت مطالعه60بروز ناراحتي بر اساس وظايف شغلي61بروز ناراحتي ها درحين جازدن کتاب درقفسه در اندامهاي مختلف…………………………61بروز ناراحتي درنواحي مختلف بدن موقع کار با کامپيوتر…………………………..……62ارتباط شيوع اختلالات اسکلتي عضلاني با اطلاعات دموگرافي…………………….……..62بروز ناراحتي اسکلتي–عضلاني دربين کتابداران براساس جنسيت……………………………..62
بروز ناراحتي اسکلتي–عضلاني دربين کتابداران براساس سن……….……………………63پراکندگي و رابطه بين اختلال اسکلتي– عضلاني در محيط کار برحسب سابقه کاري. ….……….64
بررسي ابزارکاري کتابداران………..…………………………………………….64بروز ناراحتي در نواحي مختلف بدن درارتباط با وضعيت قرارگيري صندلي…………………64بروز ناراحتي در نواحي مختلف بدن دررابطه باوضعيت ميزکاري……………………….….65بروز ناراحتي درنواحي مختلف بدن و رابطه آن با کار باصفحه نمايش وصفحه کليد…….…….66بروز ناراحتي درطول يکسال واختلال درکار…………………………………………67پيشنهادات………………………………………………………………………………………..68
منابع………….……………………………………………………………73
فهرست نمودارها
نمودار 1-4: فراواني ناراحتي ها در گروه هاي مورد مطالعه به تفکيک اندام ها بر حسب جنسيت…………………………………………………………………………………………………………………………………………….47
نمودار 2-4: فراواني ناراحتي ها در گروه هاي مورد مطالعه به تفکيک اندام ها بر حسب سن……………………………………………………………………………………………………………………………………………………48
نمودار 3-4: فراواني ناراحتي ها در گروه هاي مورد مطالعه به تفکيک اندام ها بر حسب سابقه کار……………………………………………………………………………………………………………………………………………………49
نمودار 4-4: بروز ناراحتي در نواحي مختلف بدن در ارتباط با وضعيت قرارگيري صندلي…………..50
نمودار 5-4: بروز ناراحتي در نواحي مختلف بدن در رابطه با وضعيت ميز کاري……………………….52
نمودار 6-4: بروز ناراحتي در نواحي مختلف بدن در ارتباط با کار با صفحه نمايش و صفحه کليد………………………………………………………………………………………………………………………………………………..53
فهرست جداول
جدول 1-4: توزيع ويژگي هاي جمعيتي در کتابداران شاغل در کتابخانه هاي عمومي استان همدان 38
جدول2-4: توزيع ويژگي هاي کتابخانه هاي عمومي استان همدان همدان…………………………………………. 40
جدول 1-3-4: وضعيت کاري کتابداران در طول زمان کاري 41
جدول 2-3-4: وضعيت کاري کتابداران در طول زمان کاري ………………………………………………….. 42
جدول 4-4: شيوع ناراحتي ها در گروه هاي تحت مطالعه به تفکيک اندام ها در طول يک سال 43
جدول 5-4: بروز ناراحتي ها در حين جا زدن کتاب در قفسه به تفکيک اندام هاي مربوطه 45
جدول 6-4: بروز ناراحتي ها در حين کار با کامپيوتر به تفکيک اندام هاي مربوطه 46
جدول 7-4: ميزان اختلال در کار 54
خلاصه:
مقدمه:كار و انسان دو جزءاصلي و تفكيك ناپذير هستي است كه بايد به گونه اي متناسب با يكديگر برنامه ريزي شوند. نبود تناسب ميان توانمندي هاي انسان و نوع كاري كه او انجام ميدهد سبب بروز مشكلات بسياري ميشود در اين راستا علم ارگونومي از زواياي مختلف سلامت شاغلين و همچنينکارآيي آنها را مورد بررسي قرار مي دهد. مديريت اغلب از شرايط نامناسب کار و آنچه مي تواند سبب کاهش بهرهوري شود آگاهي ندارد و نيروي کار اغلب به شرايط نامناسب کار سازش مي يابند اما هزينه اين سازش افزايش زمان کار،پايين بودن کيفيت، افزايش صدمات و بيماريهاي ناشي از کار خواهد بود. هدف اين تحقيق ارائه توصيه هايي براي بهبود موقعيت کاري در کتابخانه ها و کمک به سازمان پشتيبان و نيز توصيه هايي براي حل مشکلات رايج در کتابخانه ها مي باشد.
روش کار: پژوهش توصیفی– مقطعی حاضر طی يک بازة زماني دو ماهه از آبان 1390 تا دی1390 از کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی استان همدان به تعداد112 نفر شرکت کردند. متغیرهای اصلی مطالعه شامل برخی ویژگی های دموگرافیک و ابزار کاری کتابداران بوده است. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه و چک لیست محقق ساخته که روایی وپایائی آن تایید گردید، استفاده شده است. پرسشنامه طراحی شده از سه بخش تشکیل شده بود که بخش اول آن شامل برخی اطلاعات دموگرافیکی، بخش دوم شامل وضعیت کاری کتابخانه و بخش سوم شامل بررسی شیوع اختلالات عضلانی برگرفته از پرسشنامه استاندارد نوردیک می باشد. چك ليست براي سنجش ابزار هاي كاري از استاندارد اوشا و نايوش الگو برداری شده است.داده ها با استفاده از نرم افزار 13 SPSS تجزیه و تحلیل و ارتباط بين متغيرها توسط شاخصهای آماری همبستگي رتبه‌اي اسپيرمن و ضريب خي مورد تحلیل قرار گرفت
يافته ها: يافته ها نشان داد بيشتر شاغلين صرف نظر از جنسيت، سن و سابقه کار در ناحيه کمر (51%) و گردن(48%) در طول يکسال گذشته دچار ناراحتي شده اند.با توجه به وظایف کتابداران در کتابخانه ها، هنگام جا زدن کتابها در قفسه ها،طبق داده ها تقريبا يک سوم کتابداران داراي حداقل يک نوع ناراحتي بودند.همینطور در رابطه کار با کامپيوتر بيش از نيمي از آنها در ناحيه شانه دچار ناراحتي بودند.طبق بررسی ابزار کاری و عدم وجود استاندارد ها در صندلی، میز، صفحه نمایش و صفحه کلید، داده ها نشان داد بين وضعيت صندلي، میز، مانیتور واختلالات اسکلتي _ عضلاني رابطه معنا دار آماري(025/0 (P = ( 009/0 (P=(045/0=(P وجود دارد. از بين کتابداران 37% آنها ابراز داشتند در طي يکسال گذشته به علت عوارض و ناراحتي هاي اسکلتي و عضلاني به پزشک مراجعه کرده اند.
نتايج:شيوع عوارض به رغم جوان بودن جمعيت بالا بوده و رابطه معني داري بين افزايش سابقه کار و سن افراد و ابتلا به عوارض اسکلتي عضلاني به دست آمد و همچنين عوامل کاري خطر گذار بر قسمت هاي مختلف بدن شناخته شد که بيش از همه در ناحيه گردن و کمر خود نمايي مي کردند. بنابراين بايد هر چه سريع تر شرايط محيط کار را اصلاح کرد و مديرانسازمانبرنامههاييرابرايبهبودوضعيت کاري،کاهش فشارها، اصلاح ابزار کار و آموزش شيوه صحيح کاري برنامه ريزي کنند.
كليد واژه ها: کتابداری، کتابخانه های عمومی، ارگونومی، اختلالات اسکلتی – عضلانی، همدان
فصل اول
مقدمه و بیان مسئله
مقدمهبديهي است شاغلين در هر حرفه و صنعتي به عنوان نيروهاي فعال و موثر در امر توليد و بهره وري محسوب مي شوند لذا کارفرمايان بايد به طور خاصي به سلامت کاربران و ايجاد فضايي مناسب با ويژگي هاي جسمي و روحي افراد بيانديشند در دنياي کنوني علوم مختلف بخش عمده اي از مشکلات افراد را در سيستم هاي کاري گوناگون حل کرده است در اين راستا نيز علوم و فنوني وجود دارند که از زواياي مختلف سلامت و بهداشت شاغلين و همچنينکارآيي آنها را مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار مي دهد يکي ازاين علوم، ارگونومي يا مهندسي فاکتورهاي انسانيمي باشد. ارگونومي علمي است که از تطابق هر چه بيشتر کار با کاربر سخن مي گويد (1)واز دو واژه يوناني ارگوبه معناي كار ونوميبه معناي قاعده و قانون طبيعي ريشه گرفته و در لغت به معناي قانون كاريا ارتباط بين كارگر و محيط كار تعريف شده است. اين واژه نخستين بار در سال 1875ميلادي به وسيله فردي به نام وو جسيچ جاستر در يك روزنامه لهستاني به كار برده شد.علم ارگونومي يا همان مهندسي فاكتورهاي انساني مجموعه اي از علوم پايه مختلف ازجمله فيزيولوژي، روانشناسي، فيزيك، مكانيك و جامعه شناسي است که اين علوم پايه در كنار يكديگر به طراحي بهتر سازمان براي بهره وري بيشتركمك مي كنند(2). ارگونومينوعي مطالعه علمي افراد (شامل خصوصيات – عادات – محدوديت ها)و کار آنها(فعاليت هاي جسمي و فکري در ارتباط با کار و توليد ويا فعاليت روزانه) است (3). علم و تکنيکي است که به آناليز مسائل شاغلين در محيط هاي کار و زندگي آنها پرداخته و سعي در تجزيه و تحليل ارتباط ها،شرايط و وضعيت هاي زندگي و تطابق آنها با نياز ها و قابليت هاي انسان دارد(4). همچنين علم مطالعه انسانها در حين کار براي درک ارتباطات پيچيده ميان افراد و جنبه هاي فيزيکي و روانشناختي محيط کار،نياز هاي شغلي و روش هاي کار مي باشد(5) و دو هدف عمده را دنبال ميکند:ارتقاء سطح بهداشت و افزايش بهره وري (6). با توجه به تطابق علمي كار و محيط كار با مشخصات فيزيكي و رواني انسان، ارگونوميستاندازه هاي فيزيكي بدن افراد و تواناييهاي جسماني آنان را اندازه گيري و كار و محيط كار را براساس نتايج حاصله چنان طراحي مي كند كه با مشخصات فيزيكي تعداد بيشتري از افراد تطابق داشته باشد (7) و افراد را با محصولات،توليدات،تجهيزات،امکانات،روش ها و محيط زندگي و کار مورد مطالعه قرار مي دهد و با کمک علوم فني _ مهندسي (که عمدتا به تکنيک ها و فنون مي پردازد) به طراحي وسائل براي افراد تاکيد دارد(8) بنابراين ترکيبي است از رشته‌هاي بيومکانيک، فيزيولوژي، آنتروپومتري و روانشناسي صنعتي که به بررسي تناسب محيط کاري کارمند با شرايط وي مي‌پردازد(9). طراحي و ارزيابي کارها، محصولات، محيط و سيستم کاري شاغل براي سازگار ساختن آنها با نيازها، توانايي‌ها و محدوديت‌هاي افراد نيز از وظايف يک ارگونوميست است(9). بنابراين ارگونومي يک دانش چند رشته‌اي است که اطلاعات مربوط به ظرفيتهاي هر انسان (توانايي ها، محدوديت ها و ظرفيتهاي فيزيکي و رواني) را گردآوري کرده و آنها را درطراحي مشاغل (کار)، محصولات، سيستم هاي در ارتباط با انسان، مکانهاي کار و تجهيزات با هدف پيشگيري ازبروز مسايل و مشکلاتو آسيب هاي مربوط به سلامتي و همينطور بهبود و بهينه سازي، بهره وري و کيفيت بکار مي‌برد (10). مطالعه کار در ارتباط با محيطي که کار در آن انجام مي شود(محيط کاري)و شخصي که آن را انجام مي دهد(کارمند) براي پيشگيري از انواع مشکلات و افزايش کارايي کارمند کمک مي کند. با توجه به اين توضيحات اين علم شامل طيف وسيعي از موقعيت هايي مي شود که روي راحتي، سلامتي و ايمني انساتي تاثير مي گذارد که شامل عواملي مانند روشنايي،صدا،دما،ارتعاش،ابزار کار،طراحي صندلي،طراحي شغليو همين طور نوبت کاري،وقفه هاي کاري،برنامه ريزي هاي وعده هاي غذايي مي باشد.در اين مدل به اصول پايه اي ازجمله نشستن،ايستادن،ابزار،کارهاي فيزيکي و سنگين پرداخته شده است (11). كار و انسان دو جزءاصلي و تفكيك ناپذير هستي است كه بايد به گونه اي متناسب با يكديگر برنامه ريزي شوند. نبود همخواني و تناسب ميان توانمندي هاي انسان و نوع كاري كه او انجام ميدهد سبب بروز مشكلات بسياري ميشود كه از آن جمله ميتوان به رخداد حوادث و بيماريهاي ناشي از كار و پايين بودن بهره وري نيروي كار اشاره كرد(12) و توجه به آسيب ها، ابزارو تجهيزات که مطابق با توانايي ها و محدوديت هاي فيزيکي کارمندان باشد، مي تواند کمک کننده باشد (13). همچنين حذف موانع براي بهبود کيفيت و کارايي انسان جهت توليد محصولات،وظايف و محيط کاري، نقش اين علم را پر رنگ تر مي کند (14). ريسک فاکتورهاي ارگونوميکي مرتبط با کار شامل فشار هاي فيزيکي و موقعيت محيط کاري مي باشد که ممکن است به عنوان يک عامل آسيببراي سيستم اسکلتي عضلاني يک کارمند مطرح شود زيرا اين فاکتورها در حين انجام کار يا در طول زمان بر اثر تقابل کارمند با محيط کاري ايجاد مي شود (13). در اين علم مباحث گوناگوني مطرح مي شود براي نمونه: ارزيابي کارايي افراد به کمک مطالعات و بررسي هاي فيزيولوژيکي، بررسي فعاليت اندام ها در حين کار از ديدگاه اصول بيومکانيک، مطالعه زمانهاي کار و استراحت، بررسي ارتباطات متقابل بين انسان و محيط کار، آناليز کار، آنتروپومتري و طراحي آنتروپومتريک، طراحي ايستگاههاي کار،تجهيزات و ابزار هاي دستي، بررسي تاثيرات کارهاي نوبتي بر عملکرد افراد، بررسي تاثيرات شرايط محيط کاربر عملکرد دستگاههاي مختلف بدن، آناليز سيستم انسان و ماشين، ارزيابي کار، طراحي عوامل فيزيکي در ايستگاههاي کار، بررسي ميزان خستگي ناشي از کار مي باشد (1).
بيان مسئلهدر زندگي روزمره ما انساني موفق است که کار را به طرز صحيح انجام دهد و در حد مطلوب خود استراحت کند تا برايش چه از نظر جسماني و چه از نظر رواني مشکلي به وجود نيايد.آسيبهاي به وجود آمده با عوامل بسيارمانند شرايط فيزيكي محيط كار ونوع كاري، مدت زمان انجام و خصوصيات جسماني افراد ارتباط دارد (7).ارگونومي در کتابداري نيز شامل درک توانايي ها و محدوديت هاي انسان براي طراحي محيط کار،روش هاي آماده سازي، کارهاي سازماندهي و افزايش بهره وري کارکنان،سلامت،راحتي و کارآمدي آنها مي باشد. مهمترين عوامل ارگونوميکي در محيط کار کتابخانه شامل:انتخاب فن آوري هاي جديد در کارکتابخانه،طراحي فيزيکي مناسب براي فضاي کاري،انتخاب تجهيزات و امکانات مناسب، روش هاي جمع آوري کتاب و تجهيزات و مواد کتابخانه،توصيه هايي براي جابجايي دستي کتابها و مواد کتابخانه مي باشد.در گذشته کتابخانه ها بيشتر با هدف خلق يک اثر هنري ساخته مي شدند و به ندرت به آن به عنوان يک فرايند صنعتي نگاه مي کردند اما با افزايش تقاضا براي دريافت اطلاعات در جهان امروز،طراحي کتابخانه ها با هدف به کارگيري فن آوري هاي جديد در آن، مورد تجديد نظر واقع شد(15). در مقاله ايکه وابسته به سيستم دانشگاه گرجستان است، برنامه آنلاين آموزش ارگونومي در کتابخانه ها وجود دارد و براي آموزش کارمندان دانشگاه و وضعيت ارگونوميکي محيط کاري کاربرد دارد و هدف آن بالا بردن ميزان سلامتي و ارائه بهترين شرايط کاري در تمام بخش هاي دانشگاه گرجستان است (16). ورود كامپيوتر به عنوان ابزار جديد نيز باعث تغييراتي در مشاغل مختلف از جمله كتابداري شده است. سرعت كار افزايش يافته و عملكردها و بهره وري ها تغيير كرده اند (17).با وجود گذشت كمتر از چهار دهه،اين فن آوري ها بخشي از بديهي ترين ابزارهاي کار کتابداران را تشكيل داده است(6). طي بيست سال اخير تعداد و اهميت كامپيوتر در كتابخانه ها چشمگير بوده و به اصلي ترين ابزاركتابداري تبديل شده است. بنابراين درصورت بروز هرحادثه اي که منجر به توقف كاري كامپيوترها باشد خسارات مادي و معنوي زيادي را به کتابخانه هاوارد مي کند (18). پس در اين صورت کار کردن با کامپيوتر اگر به صورت صحيح انجام نگيردباعث بروز ناراحتي مي شود زيرا کار کردن در وضعيت سخت و ناراحت کننده موجب ناراحتي هاي زودگذر در تمام اعضاي بدن مي شود و چنانچه فرد در مدتهاي طولاني در اين وضعيتها مشغول کار باشد ممکن است منجر به ناراحتي هاي ديگري در بافت عضلاني- اسکلتي يا اعصاب محيطي شده و در نهايت موجب از کار افتادگي او شود بنابراين مهمترين عامل در بسياري از مشکلات بهداشتي و بيماريهايناشي از کار مي تواند در اثر وجود محيط کار نامناسب و عدم انطباق با استانداردها باشدو براي پيشگيري و کنترل آسيب هاي جسماني ناشي از شرايط محيط کار، ارگونومي مطرح مي شود(19). آموزش قوانين،دستورالعمل ها و عملکردهاي طراحي محيط به صورت عمومي و مخصوصا ارگونوميکي نکته اساسي به شمار مي رود.مهارت هاي لازم براي به کار بردن اصول ارگونومي شامل:۱- آموزش دستورالعمل ها،۲- تعريف چارچوب براي نوع بررسي محيط،۳- يادگيري ارزيابي وضعيت ارگونوميکي شغل با استفاده از دستورالعمل هامي باشد (20).مديريت اغلب از شرايط نامناسب کار و آنچه مي تواند سبب کاهش بهرهوري شود آگاهي ندارد و نيروي کار اغلب به شرايط نامناسب کار سازش مي يابند اما هزينه اين سازش افزايش زمان کار،پايين بودن کيفيت، افزايش صدمات و بيماريهاي ناشي از کار خواهد بود(21). هدف اين تحقيق ارائه توصيه هايي براي بهبود موقعيت کاري در اکثر کتابخانه ها و کمک به سازمان پشتيبان و نيز طراحي کتابخانه ها و نيز توصيه هايي براي حل مشکلات و مسائل رايج در تمام کتابخانه ها است. ممکن است اندکي غير قابل تصور باشد اما کارهاي کتابخانه شبيه بسياري از کارهاي صنعتي است از قبيل بلند کردن هاي مکرر، هل دادن و کشيدن و فعاليت هايي که باعث خستگي شانه ها و مچ ها مي شود و نيز ارتباط با جامعه و نيز وزن و تعداد موادي که به صورت دستي جا به جا مي شود بسيار شبيه انبار گرداني در کارخانه ها است (22). مشکلات کاري با افزايش فضا و طراحي بد بخش امانت بيشتر مي شود و شکايات از اين ناراحتي هاي فزيکي شامل ناراحتي هاي آرنج و شانه مربوط به کارهاي دستي و تکراري کتابخانه مثل امانت دادن و امانت پس گرفتن،ناراحتي هاي گردن مربوط به نگاه کردن به صفحه کامپيوتر در ارتفاعات نا مناسب که کارمندان کوتا قد شانه ها و آرنج خود را براي کار با کامپيوتر بلند مي کنند و کارمندان بلند قد پشت و شانه ها خودرا براي کار کردن خم مي کنند که باعث ناراحتي ها پشت براي آنها مي شود (15).
يکي ديگر از مشکلات کاري کتابداران نوبت کاري است که به هر نوع کاري که به طور منظم و معين در بيرون از دريچه زماني کار روزانه انجام پذيرد اطلاق مي شود. به طور قراردادي ساعت ٧ صبح تا٦ بعد از ظهر حد و مرز دريچه زماني کار روزانه را تعيين مي کنند بنابراين هر گونه کاري که در بيرون از ساعات ياد شده انجام شود نوبت کاري ناميده مي شود.در خانواده وظايفي وجود دارد که ممکن است به طور نا مطلوبي تحت تاثير نوبت کاري قرار گيرند. معمولا مسائل و مشکلات خانوادگي ناشي از نوبت کاري به علت انتظاراتي که بر اساس شرايط طبيعي ٥ روز کاري در هفته در خانواده ايجاد مي شوند به وجود مي آيند مشکلات خانوادگي ناشي از نوبت کاري در کارمندان عصر کار مي تواند به گستردگي و بزرگي مشکلات خانوادگي کارمندان شب کار باشد. به طور کلي ممکن است سه وظيفه خانوادگي و زناشويي نگهداري و مراقبت، روابط و ارتباطات اجتماعي و روابط جنسي تحت تاثير نوبت کاري قرار گيرند. بر اساس نتايج مطالعات انجام شده بيش از ٧٠ % از کارمندان عصر کار و ٦٠ % از کارمندان شب کار از مدت زماني که صرف خانواده و همسر خود مي نمايند راضي نيستند اين وضعيت در کمتر از ٤٥% کارمندان روز کار گزارش شده است است به هر حال نوبت کاري داراي تاثيرات منفي بر زندگي زناشويي بوده و براي ازدواج يک عامل منفي به شمار مي رود. لذا مدير بايد به مشکلات ناشي از نوبت کاري در افراد خود پي برده و نظام نوبت کاري را به نحوي طرح ريزي و تدبير کند که علاده بر مسائل اقتصادي و مديريتي نيروي کار تندرست و فرآور داشته باشد (7). بنابراين اين تحقيق به بررسي و ارزيابي وضعيت ارگونوميکي کتابداران کتابخانه هاي عمومي و عواملي که باعث ايجاد ناراحتي در کتابداران در طولاني مدت مي شودپرداخته و به اين مسئله پاسخ مي دهد که آيا کتابداران شاغل در کنابخانه هاي عمومي همدان در محيط کاري خود از شرايط مطلوب ارگونوميکي برخوردارند؟ و اينکه آيا از نظر اختلالات اسکلتي_ عضلاني در وضعيت سلامت به سر مي برند؟
اهميت و ضرورت تحقيقکتابدار کتابخانه عمومي موظف به انجام اموري مانند فهرست نويسي، امور مرجع، اطلاع رساني، امانت و مديريت کتابخانه است پس در اين صورت توجه به آسايش و سلامتي نيروي انساني موجود در كتابخانه ها باعث افزايش كارايي و بهره وري ميشود. با ورود فناوري هاي جديد از جمله کامپيوتر در کتابخانه ها، استفاده از اين ابزار نيز علاوه بر فعاليت هاي ديگر، در کتابخانه هاکاربردي شده است و به نوبه خود اثرات بلند مدت فراواني بر کتابداران مي گذارد.آسيب هاي به وجود آمده با عوامل بسياري مانند شرايط فيزيکي محيط کار، نوع فعاليت، حرکات مداوم و تکراري، مدت زمان انجام فعاليت و خصوصيات جسماني افراد در ارتباط مي باشد. بنابراين در اين تحقيق به بررسي و ارزيابي وضعيت ارگونوميکي کتابداران کتابخانه هاي عمومي و عواملي که باعث ايجاد ناراحتي در کتابداران در طولاني مدت مي شود،پرداخته خواهد شد. زيرا عدم توجه به مشکلات جسماني کار باعث از کار افتادگي، عوارض رواني، افزايش غرامت ناشي از کار، کاهش کيفيت کار، از دست دادن روحيهو افزايش ميزان غيبت ها در محيط کار مي گردد. بررسي ميزان ساعات کار،احساس درد يا ناراحتي در هنگام کار،تعيين اعضاء آسيب ديده، مواردي است که در اين پژوهش مطرح مي شود تاشايد بتواند کمکي در آشنايي کتابداران و به وجود آمدن شرايطي که از فشار هاي جسماني محيط کار بکاهدو همينطور ارائه توصيه هايي براي بهبود موقعيت کاري در اکثر کتابخانه ها و کمک به سازمان پشتيبان و کمک به طراحي کتابخانه و نيز توصيه هايي براي حل مشکلات و مسائل رايج در تمام کتابخانه باشد اين پژوهش به روش توصيفي و با عنوان بررسي و ارزيابي وضعيت ارگونوميکي کتابداران کتابخانه هاي عمومي استان همدان مي باشد.
اهداف پژوهشهدفکلی:
بررسي وضعيت ارگونوميکي کتابداران کتابخانه هاي عمومي استان همدان
اهدافاختصاصی:
1) تعيين انواع آسيب هاي جسماني ناشي از کار به تفکيک اعضاي آسيب ديده
2) تعيين فراواني کتابداران آسيب ديده به تفکيک نوع کاري که انحام مي دهند
3) تعيين عوامل منجر به آسيب هاي جسماني در کتابداران بر حسب سابقه کار،جنس و سن)
4) سنجش محيط کار با استاندارد هاي موجود از نظر ابزارهاي محيط کار با توجه به جنبه هاي ارگونوميکي آن
5) تعيين راهکارهايي جهت بهبود وضعيت
سوالات و فرضیات طرح:1- شرايط محيط کاري کتابداران شاغل در کتابخانه هاي عمومي همدان از نظر استانداردها به چه صورتي است؟
2- وضعيت کتابخانه هاي عمومي همدان از نظر مهندسي ارگونوميکي براي کتابداران به چه صورتي است؟
3- عوامل منجر به آسيب هاي جسماني در کتابداران شامل چه مواردي مي باشند؟
4- چه راهکارهايي جهت بهبود وضعيت کتابداران وجود دارد؟
تعريف عملياتي برخي از اصطلاحاتآسيبهاي جسماني ناشي ازکار
تعريف نظري: حادثه ناشي از كار عبارتست از رويدادي غير منتظره كه در هنگام كار روي مي دهد و جريان عادي كار را متوقف مي سازد. حادثه ممكن است داراي پيامدهاي جسمي و رواني براي كاركنان و خسارات اقتصادي براي سازمان باشد(23).
تعريف عملي:با تعريف نظري مطابق است.
ارگونومي:
تعريف نظري: ارگونومي دانشي چند رشته‌اي است که اطلاعات مربوط به ظرفيتهاي هر انسان (توانايي ها، محدوديت ها و ظرفيتهاي فيزيکي و رواني) را گردآوري کرده و آنها را درطراحي مشاغل (کار)، محصولات، سيستم هاي در ارتباط با انسان، مکانهاي کار و تجهيزات با هدف پيشگيري ازبروز مسايل و مشکلات، و آسيب هاي مربوط به سلامتي و بهبود و بهينه سازي کارائي، بهره وري و کيفيت بکار مي‌برد(17).
تعريف عملي:با تعريف نظري مطابق است.
کتابخانهعمومي:
تعريف نظري:کتابخانه هايي که با هدف خود آموزي،تشويق و ترويج مطالعه و کمک به ارتقاء سطح فرهنگي و اجتماعي جامعه ايجاد مي شود(18).
تعريف عملي: منظور تمام کتابخانه هاي عمومي استان همدان است.
کتابدار:
تعريف نظري:کتابدار کسي است که علم و هنر کتابداري را کسب کرده است که شامل مديريت، سازماندهي، فهرست نويسي، رده‌بندي، دانش‌شناسيو اشاعه اطلاعات ميباشد. کتابدار بايد با دانش‌هاي روز در حوزه علوم کتابداري و اطلاع‌رسانيآشنا باشد(10)
تعريف عملي:در پژوهش فوق به فردي اطلاق مي شود که حداقل داراي مدرک تحصيلي ديپلم بوده و مدت 1 سال سابقه کار در کتابخانه هاي عمومي را داشته باشد.
محيطکار:
تعريف نظري: محيط کار به محيطي گفته مي شود که انسان به طور مستقيم با عوامل اساسي آن در ارتباط است و از آن تاثير مي پذيرد(24).
تعريف عملي:در اين پژوهش جنبه هاي فيزيکي محيط کار مدنظر بوده است
فصل دوم
مروری بر متون و ادبیات علمی
2.1 مروري بر ادبيات تحقيق2.1.1 مقدمهبه عنوان مثال در بسياري از نقاط جهان شکايات متعددي از بعضي از عوارض و بيماري هاي جسمي و روحي در ميان کارمندان مشاغل کامپيوتري گزارش شده است به عنوان مثال اين بيماريها شامل عوارض ماهيچه اي استخواني،عوارض ستون مهره به خصوص در ناحيه کمر،گرفتگي ماهيچه، ضعف بينايي و …. بوده اندولي به جرات مي توان گفت که هيچ يک از اين بيماريها به دليل کار با کامپيوتر رخ نداده اند بلکه نحوه نادرست استفاده از کامپيوتر و همچنين شرايط نامطلوب محيط کار کامپيوتر مسبب اصلي اين ناراحتي ها بوده است پس کليه اين ناراحتي ها قابل پيشگيري بوده و مي توان با بهره گيري از علم ارگونومي و با طراحي صحيح محيط کار از عواقب سوء مذکور جلوگيري کرد. بسياري از مشکلات بهداشتي و بيماريهاي ناشي از کار مي تواند در اثر وجود محيط کار نامناسب و عدم انطباق با استاندارد ها باشد (25). هر ساله حدود ٥٠٠٠٠٠ کارگر در ايالات متحده از انواع صدمات ناشي از اعمال نيروي بيش از حد رنج مي برند تقريبا 60% از اين صدمات هنگام بلند کردن و ٢٠%در هنگام کشيدن و هل دادن روي مي دهد (26). در واشنگتن ٥٠% جراحات منجر به ٨٥% هزينه هاي مصرفي مي شود علاوه بر اين اکثريت قريب به اتفاق اين صدمات (٨٨%) غير بحراني است و به مرور زمان به وجود مي آيند مثل درد پشت و سندرم تونل مچ دست، که ازاين نوع هستند. (28).در تحقيقي که در آمريکا بر روي اختلالات اسکلتي- عضلاني صورت گرفت نشان داد احتمال سندرم تونل مچ دست بزرگترين نشانه در افرادي بوده است که با کامپيوتر کار مي کردند (27). بررسي ديگري نشان داد ارگونومي مي تواند احساس خوبي را براي کسب و کار به کارمندان القاکند همينطور طرح هاي ارگونومي با کاهش غرامت کارمندان از ٢٠٠٠٠٠٠ نفر در سال به ١٢٠٠٠٠٠ نفر، کمک بزرگي در صرفه جويي هزينه هاي شرکت ها و موسسات کرده است. اجراي سريع تغييرات تنها وقتي موثر خواهد بود که همه موافق باشند البته وجود حمايت از نظر مالي و درک درستي از ارگونومي، باعث بهبود کيفيت و بهره وري مي شود (29). اغلب مطالعات انجام گرفته از مسائل اقتصادي ارگونوميکي، نشان مي دهد که مداخلات ارگونوميکي در بهبود ايمني،بهره وريو يا هر دو آنهامقرون به صرفه است (30). اداره آمار کار براي بررسي صدمات شغلي و بيماريها، سالانهاطلاعات جمع آوري شدهبههنگام بروز صدمات مزمن شغلي و بيماريهاي موثر بر کارمندان را نشان مي دهد. اين اطلاعاتشامل ويژگي هاي دموگرافيککارمندان مجروح و نيز نيروي کار جديد در محل کار و شرايطآسيبهاي ناشي از بيماري مي باشد. اطلاعاتدموگرافيک شامل شغل،جنس،سن،طول مدت خدمت، نژاد و قوميت و …مي باشد و شرايط آسيب و بيماري عبارتند از:ماهيت آسيب يا بيمار،بخش آسيب ديده بدن،قرار گرفتن در معرض خطر که منجر به جراحت و بيماري مي شود. در سال١٩٩٥با بررسي صدمات و بيماريهاي شغلي در حدود ٢٥٠٠٠٠ موسسه بخش خصوصي،١٠مورد از اختلالات اسکلتي عضلاني ناشي از کار و بيماري هاي تجربه شده توسط کارمندان آمريکاعبارت بود از: اختلالات صورت،کبودي،شکستگي،دررفتگي، کمر درد، پشت درد،سندرم تونل کارپل،التهاب تاندون و سياتيک (31) و علم ارگونومي گام خود را به محل کار به عنوان ابزاري براي کاهش يا حذف شرايط به علت صدمات مرتبط با کار را با راههاي هاي پيشگيرانه برداشته است (32). گزارش بروز اختلالات ارگونوميک در ايالات متحده به طور گسترده اي متفاوت است اين تغييرات منجر به بروز اختلاف نظر شديدي از نظر اهميت در خصوص اختلالات ارگونوميک به عنوان اولويت هاي نظارتي شده است و اين يافته ها نشان مي دهد تغيير قابل توجهي در ميان فرايندهاي مختلف در يک واحد صنعتي وجود دارد (33). اصول ارگونوميکي الگويي استکه شامل مباحثيمانند مشکلات و مسائل بحراني و مزمن درمحيط کاري نامناسب از نظر ارگونوميکي است که حالت پيشگيرانه دارد.برخي از اصول ارگونوميکي کار کردن شامل نشستن،ايستادن و انجام کارهاي دستي سنگين است که به طراحي ابزار و بيان مسائل سلامت و امنيت منجر مي شود (11). بررسي کيفي مشارکت هاي ارگونوميکي براي سهولت در توليد معرفي شده است و هدف از آن ارزيابي فرايند ها مي باشد(35).
2.1.2 مروري بر ادبيات تحقيق در خارج از کشوربا بررسي مطالعات صورت گرفته در خارج از کشور و بررسي مقالات صورت گرفته در زمينه ارگونومي، در مقاله اي تحت عنوان “اختلالات اسکلتي عضلاني و عوامل موجود در محل کار و شواهد اپيدميولوژيک اختلالات اسکلتي عضلاني مرتبط با کار از گردن،اندام فوقانيو کمر”عوامل فيزيکي محيط کار و ارتباط آن با اختلالات اسکلتي عضلاني گردن و شانه نشان داده مي شود و با توجه به شواهد اين بررسي مي توان دريافت که يک رابطه علت و معلوليبين کار تکراري و درد در گردن و شانه وجود دارد (35). در بررسي”ريسک فاکتورهاي سازماني براي اختلالات اسکلتي عضلاني:نظريه و شواهد”يکي از بزرگترين مشکلات در اين زمينه، انجام همه نوع کار در محيط اداري است و همچنين عوامل رواني و اجتماعيموجود در محيط کاراست. دو نوع از عوامل استرس زا شامل استرس هاي فيزيکي و استرس رواني_اجتماعي. اولي خواسته هاي فيزيکي در اعمال کارمند و ديگري خواسته هاي رواني آناست اما ما بيشتر با استرس فيزيکي آشنا هستيم يعني نوع ابزاري که در محل کار استفاده مي کنيم و نوع تقاضاي فيزيکي (36). همينطور لونيساشاره کرد که در فنلاند دستورات ارگونوميکي به خوبي در حال گسترش هستند که به وسيله آموزش طولاني مدت در دانشگاهها و حمايت قانوني و استانداردهاي اصولي حمايت مي شوند و توصيف گسترده و جامعي از ارگونومي باقي گذاشته است اما در عمل جنبههاي فيزيکي محيط کار بيانمي شود (37). در يک بررسي دستورالعمل هايي براي ارزيابي ارگونوميکي کارکنان کتابخانه انجام شده است و هدف آن شناسايي تنظيمات ايستگاههاي کاري و شيوه کارکردن است همچنين توصيه هايي براي مبلمان صحيح از نظر ارگونومي و لوازم جانبي مانند روشنايي و صدا و همچنين توصيه هايي درباره بالا بردن و پايين آوردن سطوح کار مانند مانيتور و صندلي شده است (23). در تحقيقي که در دانشگاه کورنلدر بين کارمندان کتابخانه انجام شد نشان داد که 25% از کارمندان به نوعي در مراحل درماني هستند و بيش از ۷۰درصد آنها محيط کار خود را تغيير داده اند و يا جا به جا شده اند و هيچ استانداردي براي طراحي محيط کاري و خريد تجهيزات وجود ندارد (38).کتابخانه دانشگاه پرينستون اقداماتي براي حفظ سلامتي محيط کار براي تمام کارمندان انجام مي دهد که اين برنامه وسيله اي براي تشخيص عوامل خطر در سلامتي کارمندان دانشگاه است. کپي اين برنامه نيز در اختيار مديران، سرپرستان و تمام کارمندان کتابخانه قرار دارد (39). آديمي در بررسي ارگونومي خود که در دو دانشگاه لاگوس وکونانت در بين کتابداران و کارمندان کتابخانه و مهندسان سيستم ها انجام داد، يافته ها از هر دو موسسه نشان داد که مشکلات ارگونوميکي شامل کشيدگي، فشارها، سردرد ها و ديگر ناراحتي ها است و بيشترين مشکلات مربرط به طراحي نامناسب صندلي ها، فشار در محيط کاري، وضعيت نامناسب و نداشتن حفاظ براي صفحه کامپيوتر است(37).در بررسي که در سال ۲۰۰۱در کانادا بر روي کارمندان کتابخانه هاي عمومي انجام شد نشان داد که تمام کارمندان مايلند که در سطح زمين يا در ارتفاعات قابل تنظيم و سازگار با خود کارکنند (15). مطالعات نشان مي دهد که آسيب هاي کاري رو به افزايش است. در بررسي ديگري که در دانشگاه کورنل از ۵۸ کتابخانه عمومي در سال ۱۹۹۰ انجام گرفت نشان داد ۷/۴۴% از کارمند با نوعي از آسيب هاي شغلي مواجه بودند (40).همينطور در مقاله اي در سال۱۹۹۹ مشاهده شد بيشترين تعداد کتابداران آسيب ديده در اين سال بوده است (41). در محيط رقابتي دانشگاه، کتابخانه يکي از عناصر مهم در موسسه علمي است. چاندرا در بررسي که در هندبر روي ۹ کتابخانه يک موسسه علمي در کلکته براي ارزيابي قفسه هاي کتابخانه، چيدمان مجموعه و نيزبررسي موقعيت محل از نظر روشنايي، صدا، دما و رطوبت و نيز ايمني در مقابل آتش سوزي و همچنين رضايت کاربران از سرويس ها و منابع کتابخانه انجام داد يافته ها نشان داد که هنوز تلاشي جهت بهبود کتابخانه ها انجام نگرفته و تمام کتابخانه ها با بحران محيط کاري مواجه هستند. کتابخانه ها بايد طوري طراحي شوند که بتوانند نيازهاي قرن ٢١ را برآورده سازندکه ارگونومي يکي از جنبه هاي اين طراحي مي باشد. بحث ارگونومي کتابخانه ها به عنوان يک تکنولوژي جديد به کتابخانه هاي ملل غرب محدود شده است و تقريبا هيچ تلاشي براي بهبود وضعيت کتابخانه ها در هند و مخصوصا در جنوب بنگلادش انجام نگرفته است و موسسات علمي در جنوب بنگلادش در وضعيت بحراني هستند زيرا افزايش سريع پذيرش دانشجو بايد همراه باافزايش کتابخانه ها ، مجموعه و فضاي آموزشي باشد (42). در بررسي ديگر نشان مي دهد سرعت استفاده از کامپيوتر افزايش پيدا کرده است و همين سرعت در کتابخانه ها با تغييرات محيط کار هماهنگ نيست و کتابخانه و کارمندان در وضعيت وخيمي از نظر جسمي و بينايي قرار دارندو کساني که زمان زيادي را صرف انجام مسئوليت هاي روزانه خود توسط کامپيوتر مي کردند شامل کتابداران، کارمندان کتابخانه و مهندسان سيستم ها و منشي ها هستند. نتايج نشان مي دهد حالتهاي نامناسب،فعاليت هاي خسته کننده و تکراري،ارتعاش،حرکتهاي شديد،محيط کاري نامناسب،نشستن در يک موقعيت به مدت طولاني،نامناسب بودن تکيه گاه کمر،نداشتن محافظ براي صفحه کامپيوتر، ايستادن به مدت طولاني و صندلي هاي نامناسباست و مشکلات فيزيکي به علت رعايت نکردن اصول ارگونوميکي است (37).
2.1.3 مروري بر ادبيات تحقيق در داخل کشورنسل سراجي در مطالعه خود در سال1384 ارتباط ناراحتيهاي اسكلتي-عضلاني در نواحي مختلف بدن را با وضعيتهاي كاري بررسي کرد که به منظور تعيين ميزان شيوع ناراحتيهاي اسكلتي-عضلاني در نواحي مختلف بدن هنگام مراجعه به مطبها علاوه بر مشاهده وضعيتهاي كاري دندانپزشكان، پرسشنامه نورديك نيز در اختيار آنها گذاشته و پس از تكميل، جمع‌آوري شد. اين پرسشنامه در سال ١٩٨٧توسط کورنيا و همكاران در انستيتو بهداشت حرفه‌اي كشورهاي اسكانديناوي طراحي و حاوي سؤالاتي در زمينه فردي و شغلي، ميزان شيوع ناراحتيها در نواحي مختلف بدن، شدت درد و ترك محيط كار به دليل ناراحتي ميباشد (43).فولادي دهقي در سال1386 با مطالعه اي تحت عنوان”بررسي عوامل خطر شغلي تاثير گذار بر بدن افراد شاغل در يکي از صنايع توليد لوازم خانگي” از ۱۵۰ نفر از افراد مورد بررسي، ۱۲۸ نفر (۳/۸۵% ) وجود عارضه اسکلتي –عضلاني را تاييد کردند که فقط ۳/۲۵% از ايشان به پزشک مراجعه کرده بودند و ناراحتي اسکلتي-عضلاني در ۷/۲۴% مورد باعث محدوديت در کار شده بود. ناراحتي بيش از همه در ناحيه شانه با ۳/۵۵% و سپس گردن با ۴۴%بود (44). همچنيندر مقاله اي با عنوان” بررسي ارتباط مقطعي بين کار تکراري و اختلالات اسکلتي-عضلاني اندام فوقاني” به بررسي قرار گرفتن کارمندان در معرض کارهاي تکراري و ديگر عوامل استرس زاي فيزيکي با استفاده از روش جديد و نسبت شيوع انواع اختلالات اندام فوقاني پرداخته شده است به طوري که بين قرار گرفتن در معرض عوامل استرس زا و شيوع و بروز اين اختلالات ارتباط وجود دارد. کار ارائه شده در اين مقاله با هدف اصلي ارائه اطلاعات بيشتر با توجه به نتايج خاص پزشکي است. در اين مطالعه اپيدميولوژيک، تعيين ارتباط بين قرار گرفتن در معرض عوامل استرس زاي جسمي در حين کار کردن و ميزان تکرار با شدت ناراحتي در قسمت فوقاني بررسي شده است (45). همينطور در مقاله اي با عنوان “تغييرات در هزينه خسارات کارمندان پس از پياده سازي برنامه ارگونومي در محصولات بسته بندي گوشت قرمز”، به اجراي برنامه ارگونومي از سال 1986 پرداخته شد و در سالهاي پس از اجرا (1993-1987)، شرکت با افزايش ٣٣%در ميزان توليد،کاهش ٧٦%در ميزان زمان از دست رفته،کاهش ٨٤%در هزينه خسارت و کاهش ٧٣%در هزينه هاي سالانه خسارات کارمندان رو به رو شد و در سال 1993-١٩٨٧ افزايش ٦٠%در ميزان توليد،کاهش ٧٠ %در ميزان زمان از دست رفته و کاهش ٨٠% در هزينه هاي سالانه ديده شد. سرانه هر کارمند براي جبران هزينه ها بين سالهاي1993-١٩٨٧ در حدود ٧٣% کاهش پيدا کرد (46). مطالعه “تاثير برنامه ارگونومي صندلي قابل تنظيم بر علائم اسکلتي عضلاني اندام فوقاني در بين کارگران صنعت پوشاک” نشان داد از شروع مطالعه داوطلبان، درد در شانه راست (٦٦%)، آرنج راست(٣١%)، ساعد راست(٢٩%)، مچ دست راست(٢٥%) و دست راست(٤٠%) داشتند و همواره درد در سمت راست بيشتر از سمت چپ بوده است(٣٦%،٢٨%،٢٦%،١٧%،٣٦%)پس از معرفي و آموزش در استفاده از صندلي هاي قابل تنظيم و با کاهش حرکات نامناسب،تغييرات قابل توجهي در اختلالات اسکلتي عضلاني مشاهده شد (47). محمدحامد حسيني در بررسي خود با عنوان ارزيابي ارگونوميكي وضعيتهاي كاري شاغلين حرفه‌هاي دندانپزشكي مشاهده کرد که ٣٣%دندانپزشکان به دليل وجود درد يا ناراحتي ناچار به ترك محيط كار خود در يك سال گذشته شده بودند. ١٥% نيز به دليل ناراحتي گردن، ٨% به دليل ناراحتي شانه و ٣٥% به دليل ناراحتي كمر دچار محدوديت در كار شده بودند. نتايج اين مطالعه نشان داد که وضعيت هاي کاري افراد مورد تحقيق نياز به اصلاح دارد.همچنين آموزش در زمينه شناخت عوامل خطر بيومکانيک و روش هاي اصولي و صحيح انجام کار، ضروري است (43). در مهمانداران نيز رابطه معني داري ميان سن با ناراحتي گردن،پشت،آرنج، مچ دست و سابقه کار باميزان ناراحتي گردن و مچ دست وجود دارد.بعلاوه رابطه بين نوبت هاي کاري در ماه و ميزان ناراحتي دراندامهاي گردن،شانه،پشت و کمر مشاهده شد (48). در مطالعه عبدلي ارمکي ٤٨ نفر شاغل (٣٩ نفر مرد و ٩ نفر زن) مورد بررسي قرار گرفتند. ٣٥ نفر از اين افراد دندانپزشك عمومي، ٤ نفر دندانپزشك تجربي و ٩ نفر پرستار دندانپزشكي (٣٩ نفر مرد و ٩ نفر زن) بودند. ميانگين سني اين افراد ٧/٣٦ سال، ميانگين سابقه كار آنها ٧/١١ سال، ميانگين وزن ٢/٧٠ كيلوگرم و ميانگين قد آنها ١٧٠ سانتيمتر بود. بر اساس طبقه‌بندي شاخص توده بدن،٧% اين افراد لاغر، ٥٨% طبيعي، ٣١% داراي اضافه وزن و ٤% چاق بودند. شيوع درد و ناراحتي اسكلتي- عضلاني در نواحي مختلف بدن ارائه شده است (49). حيدريان در پايان نامه خود تحت عنوان “بررسي ارگونوميکي ايستگاههاي کار در واحد هاي آزمايشگاهي بيمارستانهاي آموزشي دانشگاه علوم پزشکي کرمانشاه و ارتباط آن با بهره وري نيروي انساني” دريافت نتايج حاصل از ارزيابي ايستگاههاي کار نشان دهنده وضيعت نامناسب آنها بوده و ميانگين نمره ۲۱/۲از 5 به دست آمد 9/91% از کارکنان از شرايط نامناسب حين کار برخوردار بودند. عوارض جسماني در ناحيه کمر( 73%)، ناحيه گردن (68%)، ناحيه زانو (56%) گزارش شده است (50). خديجه علي پور ندوشندر بررسي خود با عنوان “نگاهي به مشکلات ارگونوميکي کتابداران در کار با رايانه” به اين نتيجه رسيد که بيشترين درصد کتابداران آسيب ديده در بين افرادي مشاهده مي گردد که روزانه بيش از ۳ ساعت با کامپيوتر کار مي کنند و مشکلات عمومي کار با رايانه عبارتند از : مشکلات بينايي، مشکلات مفصل يا درد هاي عضلاني، صرع ناشي از حساسيت به نور، حساسيت پوستي و استرس است (17). علم الهدايي در پايان نامه خود با عنوان “بررسي ارگونوميكي محيط كار و آسيبهاي جسماني ناشي از كار با رايانه در كتابداران” که ۱۳ کتابخانه مرکزي دانشگاههاي دولتي شهر تهران با کتابداران شاغل در آن شرکت داشتند و جمعا ۱۲۸ پرسشنامه مربوطه به دست آمده است در اين کتابخانه ها بيشتر افراد بيش از ۳ ساعت با کامپيوتر کار مي کردند و در ۶/۶۰ %افراد گردش کار وجود نداشت و ۷/۷۲ % در هنگام کار با کامپيوتر بدن خود را در حالت هاي نامناسب قرار مي دادند و ۶/۴۲ % از افراد هر روز با علائم ناشي از کار مواجه بودند و درصد كتابداران آسيب ديده به تفكيك نوع كاري كه انجام مي دادند به ترتيب عبارت بود از: خدمات فني3/38%، اطلاع رساني1/21% ، امانت2/1%، تهيه و سفارش 7/11% ، نشريات 3/2%و نمايه سازي 6/1% . در بررسي علم الهدايي نشان مي دهد انواع آسيبهاي جسماني ناشي از كار با كامپيوتر به ترتيب فراواني در كتابداران عبارتند از:چشم ها ۷۴%،كمر ۸/۷۰%،گردن ۷/۶۸%… و بالاخره ران ها ۱/۲۷%مي باشد (19).با توجه به مطالعات صورت گرفته در مورد بهداشت مشاغل علی الخصوص کتابداری، می توان دریافت که مطالعات کمی در این حوزه صورت گرفته است. در ایران مطالعه ای در مورد سلامت شغلی کتابداران کتابخانه ها عمومی گزارش نشده است و این پژوهش در نظر دارد مشکلات جسمی آسیب زا را با توجه به کار کتابداری در کتابخانه های عمومی که کتابداران برای مدیریت کتابخانه ملزم به انجام فعالیت های گوناگون هستند را بررسی نموده و راهکار ارائه نماید. این تحقیق جزء اولویت های پژوهشی نهاد کتابخانه های عمومی کشور بوده و نتایج این تحقیق موجب ارائه توصیه هایی برای بهبود موقعیت کاری در اکثر کتابخانه ها و کمک به سازمان پشتیبان و نیز توصیه هایی برای حل مشکلات و مسائل رایج در تمام کتابخانه ها می باشد.
فصل سوم
روش کار و مواد
3.1روش تحقيقروش تحقيق حاضر از نوع پيمايش توصيفي- مقطعي است.در اين مطالعه مقايسه و مداخله انجام نشده و فقط شرايط حاضر بررسي شده است. کاربرد تحقيق پيمايشي در مطالعاتي است که در پي توصيف کمي يک يا چند جنبه از امور هستند و همچنين مطالعاتي که به کشف نوعي رابطه همخواني و نه الزاما همبستگي بين دو يا چند متغير توجه دارند استفاده از تحقيق پيمايشي به مطالعه انسانها محدود نشده و درمورد ساير پديده ها نيز به کار گرفته مي شود. در اين روش محقق به گردآوري اطلاعات درباره واقعيت ها پرداخته و نتايج حاصل را به طور کمي تفسير مي نمايد (51) و از آنجا که در پيمايش تطبيقي يا مقايسه اي، مقايسه دو يا چند محيط پژوهشي بر پايه ضوابط و نشان دادن نقاط قوت و ضعف اين نوع محيط ها است(52).در این پژوهش از نمونه گیری استفاده نشد و کل جامعه (کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی استان همدان) مورد مطالعه قرار گرفت که داده هاطی يک بازة زماني دو ماهه از آبان 1390 تا دی1390 جمع آوری شد. شرایط ورود به مطالعه شامل: داشتن حداقل یکسال سابقه کار در نهاد کتابخانه های عمومی کشور، نداشتن حادثه ای مانند تصادف در خارج از کار کتابخانه و داشتن تمایل به شرکت در مطالعه بوده است.
3.2 جامعه آماريجامعه پژوهش شامل 64 کتابخانه عمومي استان همدان وکتابداران شاغل در آنها(تعداد112) بود. در اين پژوهش 112 پرسشنامه مربوط به مشخصات فردي و بررسي آسيب هاي شغلي بوده است در اين پژوهش از نمونه گيري استفاده نشد و کل جامعه مورد مطالعه قرار گرفت و تمام شماری صورت گرفته است. متغیر های اصلی مطالعه شامل: ویژگی های فردی، ابزار های کاری و وضعیت کار کردن بوده است.
3.3 روش وابزارگردآوري اطلاعات (ميداني،كتابخانه‌اي وغيره)پرسشنامه يکي از ابزارهاي رايج جمع آوري اطلاعات است كه در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشيا و پديده ها با استفاده از ويژگي هاي گوناگون آنها ثبت مي گردد. در پژوهش حاضر براي جمع آوري اطلاعات از پرسشنامه و چک ليست محقق ساخته استفاده شده است. پرسشنامه طراحي شده از سه بخش تشکيل شده بود که بخش اول آن شامل اطلاعات دموگرافيکي مانند سن، جنسيت، مدت زمان اشتغال و….. بخش دوم شامل وضعيت کاري و کتابخانه و بخش سوم شامل بررسي ميزان شيوع اختلالات عضلاني برگرفته از پرسشنامه تعديل شده استاندارد نورديک بود و بخش چك ليست كه براي سنجش ابزار هاي كاري به كار مي رود از استاندارد اوشا و نايوش گرفته شده است. بعد از طراحي، پرسشنامه جهت تعيين رواييمحتوایی در اختيار صاحب نظران مختلف قرار داده شد.براي تأیيد روايي پرسشنامه از روايي محتوايي با نظرات 10نفر از اساتيدفن استفاده شد. بدین صورت که : تک تک سؤالات طراحی شده به عنوان سؤالات ابزار گردآوری، به منظور بررسی و تأیید از نظر چهار ویژگی مرتبط بودن، شفافیت، سادگی و ضرورت سؤال در قالب جداول جداگانه چهار گزینهایتنظیم و در اختیار اساتید صاحب نظرگذاشته شد. بعد از عودت نظرات متخصصان موضوعي موارد در فرم مخصوص روايي قرار داده شد جهت ارزیابی روایی محتوایی بر مبناء امتیازات متخصصین و با استفاده از فرمولهایانجام شد. در این روش ایندکس اعتبار محتوایی حداقل برابر 78/0 برای قبول اعتبار آیتمهای سازنده امتیاز کلی ضروری بود و آیتمهای غیر معتبر(کمتراز78/0) از ابزار حذف گردیدند. که در نهایت بر اساس نمره دهی متخصصان برخی از سوالات حذف، برخي دیگر مورد بازنگری و اصلاح و برخي نيز به همان صورت طراحي شده اولیه باقی ماند. برای ارزیابی پایایی پرسشنامه نیز از یک مطالعه مقدماتی با نمونه محدود از همان جامعه آماری (تعداد13نفر) که پاسخگویی به پرسشنامه را با فاصله 2 هفته ای تکرار کردند استفاده شد.سپس پايايي ابزار با محاسبة ضريب آلفاي کرونباخ 78/0 به دست آمد که نشان دهنده ميزان اعتماد پذیری بالای ابزار میباشد. پس از اصلاح نهائی تکثیر و جهت تکمیل در اختيار كليه كتابداران قرار گرفت.
3.4 روش تجزيه وتحليل اطلاعاتمطالعه بعد از کد گذاری و ورود به رایانه با استفاده از نرم افزار 13 SPSS تجزیه و تحلیل شد متغیرهای کمی وکیفی به ترتیب با میانگین (انحراف معیار)و فراوانی (درصد) و ارتباط بين متغيرها توسط شاخصهای آماری همبستگي رتبه‌اي اسپيرمن و ضريب خي مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج تجزیه و تحلیل داده ها برمبنای (05/0 p<)معنی دار گزارش شده است
3.5 محدوديتها و مشکلاتاز جمله محدوديت هاي وارد بر اين پژوهش، مسافت زياد بعلت پراگندگي كتابخانه ها در سطح استان و احتمال عدم همکاري کارکنان کتابخانه ها ي بودکه محدوديت اول با گذشت زمان برطرف شد و محدوديت دوم با مشاوره و توضيح در مورد پايان نامه و توجيح همه کتابداران در اين بررسي شرکت نمودند
فصل چهارم
یافته ها
4.1 اطلاعات زمينه اي:با توجه به اينکه ويژگي هاي دموگرافيک مي تواند بر روي بروز ناراحتي هاي اسکلتي_عضلاني تاثير بگذارد لذا اطلاعات دموگرافيکي بدست آمده از کتابداران شرکت کننده در مطالعه در جدول شماره 1 نشان داده مي شود.
جدول شماره 1-4- توزيع ويژگي هاي جمعيتي در کتابداران شاغل در کتابخانه هاي عمومي استان همدان
مشخصات وضعيت تعداد(درصد)
سن(سال) 35-25 74 (66%)
45-36 18(16%)
55-46 20 (18%)
جنسيت زن 64(57%)
مرد 48(43%)
سطح تحصيلات ديپلم وکمتر 9 (8%)
کارداني 21 (19%)
کارشناسي 73 (65%)
کارشناسي ارشد 9 (8%)
سنوات خدمت(سال) کمتر از 10سال 76(68%)
بين10-20 سال 28 (25%)
بيش از 20سال 8 (7%)
مصرف سيگار خير 106(95%)
بله 3(5/2%)
قبلا مصرف مي شد 3(5/2%)
ميزان خواب(ساعت) 7- ساعت 42(5/37%)
8-7ساعت 64(57%)
8+ساعت 6(5/5%)
بر اساس یافته های این مطالعه، از بین کتابداران شرکت کننده در مطالعه 48نفر مرد (43%) و64 نفر زن (57%) بودند. میانگین سنی افراد مورد مطالعه2/34 (3/7SD =) سال با حداقل وحداکثر سنی24 تا 56 سال بودند که بدون در نظر گرفتن جنسیت اکثریت آنها (66%) در گروه سنی 35-25 سال قرار داشتند.(تقسم بندی سنی بر اساس مطالعات مشابه صورت گرفته است). میانگین سابقه کار افراد 3/8 (7SD =) سال با حداقل 1 و حداکثر 29 سال بودندکه بیش از نیمی از کتابداران (52%) مورد مطالعه دارای سابقه کار 5-1 سال بودند. از نظر سطح تحصیلات اکثریت شرکت کنندگان در مطالعه (65%) دارای مدرک کارشناسی بودند. بر اساس یافته های مطالعه اکثریت افراد مورد مطالعه (95%) سیگاری نبوده و در حدود 42% آنها میزان خواب بین 7- 8 ساعت را گزارش کردند (جدول1-4).
4.2 اطلاعات مربوط به کتابخانه هاي مورد مطالعه:بر اساس آمار ارائه شده استان همدان داراي 64 کتابخانه با 112 کادر کتابدار و ساير کادر مورد نياز در نه شهرستان استان همدان در حال ارائه خدمات مي باشند. شهرستان همدان داراي بيشترين تعدادکتابخانه (15) و فامنين با کمترين کتابخانه (1) مي باشد. اطلاعات مربوط به کتابخانه هاي استان همدان در رابطه خدمات رساني و تعداد طبقات آنها در جدول 2 ارائه شده است
جدول شماره 2-4- توزيع ويژگي هاي کتابخانه هاي عمومي استان همدان
وضعيت موارد ذکر شده تعداد (درصد)
نوبت خدمات رساني کتابخانه تک شيفت 15 (5/13%)
دو شيفت 49(5/43%)
طبقات کتابخانه يک طبقه 47(5/73%)
دو طبقه 15 (5/13%)
سه طبقه 1(5/1%)
چهار طبقه 1 (5/1%)
4.3 وضعيت کاري کتابداران در کتابخانه های عمومی:
همينطور مجموع فعاليتها و چگونگي وضعيت کاري کتابداران در طول روز در جدول ذيل نمايش داده شده است . کتابداران با توجه به فعاليت هاي انجام شده وضعيت کاري خود را در جداول گزارش کردند.
جدول شماره1-3-4- وضعيت کاري کتابداران در طول زمان کاري
تعداد(درصد)
موارد ذکر شده وضعيت
73(65%) کمتر از 3 کيلو وزن کتبي در هر نوبت براي جا زدن
37(5/33%) بين 5-3 کيلو 2(5/1%) بيش از 5 کيلو 34(5/30%) به صورت خميده وضعيت بدن در حين جا زدن کتابها در قفسه هاي پايين تر
48(43%) در حالت نشسته 28(25%) چمباتمه زدن 2(5/1%) چرخش 2(5/1%) از چهارپايه استفاده مي کنيد وضعيت بدن در حين جا زدن کتاب در قفسه هاي بالا
110(5/98%) ازهيچ وسيله اي استفاده نمي کنيد 15(5/13%) کمتر از 3 ساعت ميزان کار با کامپيوتر در روز
95(75%) بين 3 -6 ساعت 2(5/1%) بيش از 6 ساعت بررسي نشان داد بيش از يک سوم کتابداران (35%) نکات ايمني در حمل دستي کتابها را رعايت نمي کردند و کتاب بيش از وزن استاندارد حمل مي کنند و اکثريت کتابداران از شيوه صحيح جا زدن کتاب در قفسه هاي پايين و بالا اطلاعی نداشتند و به شيوه نادرست اين کار را انجام مي شد. 75% کتابداران بين6-3 ساعت با کامپيوتر کار مي کنند.
جدول شماره1-3-4- وضعيت کاري کتابداران در طول زمان کاري
موارد ذکر شده وضعيت
خير بله 80(5/71%) 32(5/28%) استفاد از چرخ کتاب براي حمل کتاب
46(41%) 66(59%) استراحت کوتاه در طول شيفت کاري
32(5/28%) 80(5/71%) تغيير وضعيت جسماني در هنگام کار
108(5/96%) 4(5/3%) داراي آموزشي لازم درمورد دستورالعمل هاي ارگونوميکي
طبق جدول فوق بيش از سه چهارم کتابداران براي حمل کتاب از چرخ کتاب استفاده نمي کردند. وقفه کاري در 41% آنها وجود ندارد. تغيير وضعيت در طول کار در 5/71%کتابداران انجام نمي شود و ساعتهاي طولاني در يک وضعيت باقي مي مانند و اينکه 5/96%آنها هيچ آموزشي در مورد دستور العمل هاي ارگونوميکي نديده اند.
4.4 شيوع اختلالات اسکلتي عضلاني درافرادتحت مطالعهبطور رايج در کتابخانه هاي عمومي فعاليتهاي فيزيکي که انجام مي شود احتمال دارد شرايط نامطلوب ارگونوميکي در حين اين نوع فعاليتها منجر به آسيبهاي اسکلتي – عضلاني حاد و مزمن و يا موجب عوارض و ناراحتيهايي شود که بعدا آثار و نشانه هاي آن مشاهده شود.
اندام ناراحتي اسکلتي عضلاني
بلي (درصد) خير (درصد)
گردن 54 (48%) 58 (52%)
شانه 46 (41%) 66 (59%)
مچ دست 32 (28.5%) 80(5/71%)
فوقاني پشت 46(41%) 66 (59%)
کمر 57(51%) 55 (49%)
باسن 12 (11%) 100 (89%)
زانو 39 (35%) 73 (65%)
ساق پا 20 (18%) 92 (82%)
مچ پا 19 (17%) 93 (83%)
جدول شماره 4-4- شيوع ناراحتي ها در گروه هاي تحت مطالعه به تفکيک اندام ها در طول يک سال
بطور کلي در طول يکسال بيشترين آسيب اسکلتي – عضلاني ناشي از وضعيت ارگونوميکي نامناسب در بين کتابداران شاغل در کتابخانه هاي عمومي همدان در ناحيه کمر 57(51%)و گردن54نفر (48%) مشاهده شد و کمترين آسيب در ناحيه باسن(11%) بود که طبق بررسي ها نشان داد کتابداران در ناحيه کمر و گردن آسيب پذير هستند (جدول 4-4).
4.5 شيوع اختلالات اسکلتي عضلاني بر اساس وظايف شغليبطور رايج در کتابخانه هاي عمومي دو نوع فعاليت فيزيکي مي تواند رخ دهد که عبارتند از: جا زدن کتابها در قفسه و وجين کتابها؛ کار با کامپيوتر (براي فعا ليتهاي سازماندهي، امانت، خدمات مرجع و غيره). آسيبهاي اسکلتي عضلاني که کارکنان کتابخانه ممکن است بطور عام در طول سال، در حين کار با کامپيوتر و جا زدن و وجين کتابها تجربه نمايند با استفاده از پرسشنامه نورديک مورد بررسي قرار گرفت. نتايج داده ها در جداول نمايش داده شده است.
4.5.1 بروزناراحتي درنواحي محتلف بدن هنگام جا زدن کتاب
جدول شماره 5-4- بروز ناراحتي ها در حين جا زدن کتاب در قفسه به تفکيک اندام هاي مربوطه
اندام ناراحتي اسکلتي عضلاني
بلي خير
گردن 51 (5/45%) 61 (5/54%)
شانه 30 (27%) 70 (63%)
مچ دست 42 (37%) 82 (73%)
فوقاني پشت 38 (41%) 66 (59%)
کمر 46 (41%) 74 (66%)
باسن 27 (24%) 100 (89%)
زانو 12 (11%) 100 (89%)
ساق پا 18(16%) 92 (82%)
مچ پا 20 (18%) 94 (82%)
با توجه بهارتباط وظايف شغلي و بروز ناراحتيهاي اسکلتي-عضلاني، کتابداران اظهار داشتند در موقع جا زدن کتابها در قفسه ها آسيب پذير ترين ناحيه مربوط به گردن (5/45%)، کمر(41%) و مچ دست (37%) مي باشد. طبق داده ها تقريبا يک سوم کتابداران داراي حداقل يک نوع ناراحتي در هنگام جا زدن کتاب هستند.
4.5.2بروزناراحتي درنواحي محتلفبدنموقعکارباکامپيوترجدول شماره 6-4- بروز ناراحتي ها در حين جا کار با کامپيوتر به تفکيک اندام هاي مربوطه
اندام ناراحتي اسکلتي عضلاني
بلي خير
گردن 42(5/37%) 70(5/62%)
شانه 57(51%) 55(49%)
مچ دست 49(44%) 63(56%)
فوقاني پشت 33(5/29%) 79(5/70%)
کمر 23(5/20%) 89(5/79%)
باسن 37(33%) 85(67%)
زانو 28(25%) 84(75%)
ساق پا 19(17%) 93(83%)
مچ پا 8(7%) 104(93%)
در رابطه کار با کامپيوتر،بيش از نيمي از کتابداران(51%) در هنگام کار با کامپيوتر در ناحيه شانه دچار ناراحتي بودند. کمترين شکايت نيز به نواحي ساق پا(17%) و مچ پا 8(7%) مربوط مي شد (جدول6-4).
4.6 ارتباطميزانشيوعاختلالاتاسکلتي عضلاني بااطلاعاتدموگرافي795020100965
528320203835فراوانی ناراحتی
00فراوانی ناراحتی
نمودار شماره1- 4- ميزان فراواني ناراحتي ها در گروه هاي مورد مطالعه به تفکيک اندام ها بر حسب جنسيت
نتايج بررسي نشان داد در هر دو گروه بيشترين شکايت در ناحيه گردن ( زنان (95%) و مردان (5/85%)) بوده است و کمترين شکايت در طول يکسال مربوط به ناحيه باسن (زنان (5/12%) و مردان (8%)) بود. با اين حال شکايت در ميان زنان در تمام نه ناحيه بسيار بالاتر از مردان بود. بعد از گردن بيش از نيمي از زنان (بين 5/90 الي 5/87 %) در ناحيه کمر و شانه داراي ناراحتي بودندکهدر مورد مردان اين آمار به 75 الي 73% رسيده بود (شکل1-4).
